Καλαβρυτινά έθιμα και κάλαντα του Λαζάρου

     Όπως σε όλα τα έθιμα, έτσι και του Λαζάρου, μπορεί να υπάρχουν μικροδιαφορές από χωριό σε χωριό και από περιοχή σε περιοχή, ο «κορμός», όμως, παραμένει ο ίδιος. Έτσι, λοιπόν, και τα παιδιά έκαναν νωρίτερα τα «κουμάντα» τους και για την ημέρα αυτή: Αν και παλαιότερα δεν ίσχυε το πενθήμερο και τα σχολεία λειτουργούσαν και το Σάββατο, πολλά προτιμούσαν να πάνε για τα κάλαντα. Πριν καλά-καλά ξημερώσει, ξεχύνονταν στους δρόμους και στα σοκάκια, φτάνοντας στις πόρτες των σπιτιών. Ένα λουλουδένιο στεφάνι, στηριγμένο σ’ ένα ξύλο ή καλάμι, που κρατάνε σαν «λάβαρο», συμβολίζει κατά πολλούς και τη ζωή που γεννιέται από το θάνατο: Τον παραλληλισμό που έχει η ανάσταση του Λαζάρου, με την αναγέννηση της φύσης. Απαραίτητο στα χέρια ενός από την παρέα κι ένα καλάθι, στολισμένο κι αυτό με αγριολούλουδα. Μέσα θα βάλουν τα αυγά, γιατί αυτή είναι η «αμοιβή» τους από την νοικοκυρά κάθε σπιτιού. Η παράδοση θέλει να τα βάψουν οι μητέρες και οι γιαγιάδες τους για τη Λαμπρή. Κάποιες ακόμα δοξασίες θέλουν τα αυγά από τα κάλαντα του Λαζάρου να τα βάνουνε στην κλώσα, για να βγαίνουν γερά πουλιά. Η μοιρασιά είναι δίκαιη, χωρίς να λείπουν και οι μικροκαυγάδες, αφού για τους απρόσεκτους που τα σπάζουν, αφαιρούνται από το… μερίδιό τους!
     Τα κάλαντα του Λαζάρου στα χωριά μας, με μικρές, ίσως, παραλλαγές, είναι αυτά:
 

Ήρθ’ ο Λάζαρος, ήρθαν τα βάγια,

ήρθε των Παθών η εβδομάδα,

ήρθ’ η Μάρθα κι η Μαρία

μέσ’ από τη Βηθανία.

Δόξα τω Θεώ φωνάζουν

και το Λάζαρο ’ξετάζουν.

-         Πες μας Λάζαρε τι είδες

κει στον Άδη που επήγες;

-         Είδα φόβους, είδα τρόμους,

είδα βάσανα και πόνους.

Φέρτε μου λίγο νεράκι

να ξεπλύνω το φαρμάκι,

το φαρμάκι των χειλέων

και μη με ρωτάτε πλέον.

 
     Το «και του χρόνου», που είναι πάντα ο επίλογος σε όλα τα κάλαντα, εδώ συνοδεύεται απαραίτητα και με το «Καλή Ανάσταση». Αν δεν έβγαινε η νοικοκυρά στην πόρτα να δώσει την προβλεπόμενη «αμοιβή», τότε το «και του χρόνου» λεγόταν πολύ φωναχτά. Τάχα πόσα αυγά να είχε καθεμιά να δώσει σε όλες τις παιδικές ομάδες που πέρναγαν από το σπίτι της! Και στην… επιμονή της να μη βγαίνει, λέγεται πολύ δυνατά το δίστιχο που ακολουθεί, σκωπτικά περισσότερο, ώστε ν’… αναγκαστεί να εμφανιστεί  με το αυγό στο χέρι:
 

«Το Λάζαρο, το Λάζαρο,

τ’ αυγό το κολοκύθι,

δωσ’ μου θειακούλα έν’ αυγό,

να πάω και στ’ άλλο σπίτι»!

(Θειακούλα: υποκοριστικό της θείας: Θειάκω, θειακούλα)
 
     Οι δάφνες (βαγιές) στα χωριά μας, δεν είναι πολλές, γι’ αυτό και το Σάββατο του Λαζάρου πραγματικά λεηλατούνται! Στον εσπερινό ή πρωί-πρωί την Κυριακή των Βαΐων, είναι καθιερωμένο να τα πηγαίνουν στην εκκλησία οι νέες νύφες κάθε χωριού, αυτές, δηλαδή, που δεν έχουν κλείσει ένα χρόνο γάμου. Οι μεγάλες ποσότητες είναι απαραίτητες να φτάσουν σε κάθε σπίτι για ευλογία. Ακόμη, στα φαγητά που θεωρούνται απαραίτητα να τα νοστιμίσουν, πρέπει να είναι οπωσδήποτε διαβασμένα τα βάγια και χρειάζεται να υπολογίσουν κι αυτές τις ανάγκες για όλο το χρόνο. Λίγα φύλλα αφήνουν και σε ξωκκλήσια, εικονοστάσια στους δρόμους και στους τάφους των νεκρών.
    Μεταξύ των άλλων φροντίδων κάθε νοικοκυριού, είναι και το ξαλμύρισμα του παστού μπακαλιάρου, αφού το ψάρι είναι το παραδοσιακό φαγητό  της Κυριακής των Βαΐων. Δύο μέρες της μεγάλης σαρακοστής καταλύεται: Του Ευαγγελισμού και των Βαΐων. Όμως, ψάρι φρέσκο ήταν πολύ δύσκολο να βρεθεί στα χωριά μας άλλες εποχές. Ανύπαρκτο ήταν και το κατεψυγμένο, πριν ηλεκτροδοτηθούν, γι’ αυτό ο ευρέως διαδεδομένος παστός βακαλάος ήταν η μοναδική λύση, που και έτσι καθιερώθηκε.
 

Νίκος Χρ. Ππακωνσταντόπουλος, 23.4.2021

https://nikolpapak.blogspot.com/2021/08/blog-post_29.html