Συνταγές παραδοσιακών προϊόντων του τρύγου: μούστος, μουσταλευριά, πετιμέζι, σουτζούκια

 

Σύντομος πρόλογος
 
     Στον τόπο μου ο τρύγος γίνεται αργά, τέλη Σεπτεμβρίου-αρχές Οκτωβρίου, λόγω του ορεινού κλίματος. Πραγματικός ξεσηκωμός, ο «αδελφός» του θέρου και του πολέμου και γιορτή του φθινοπώρου. Εκτός από το κρασάκι που ευφραίνει όλο το χρόνο τις καρδιές, περιζήτητα είναι και τα άλλα προϊόντα του, που με τον πλέον παραδοσιακό τρόπο έφτιαχναν/φτιάχνουν οι νοικοκυρές, όπως ο μούστος, η μουσταλευριά, το πετιμέζι και τα σουτζούκια. Όλα αυτά τα γλυκίσματα μπορούν να συντηρηθούν για μεγάλο χρονικό διάστημα εκτός ψυγείου, «εναρμονισμένα» και με την προ ψυγείου εποχή. Ειδικά τα σουτζούκια και το πετιμέζι μπορούν να καταναλωθούν άφοβα όλο το χειμώνα, ή ακόμα και την άνοιξη.
 
ΣΥΝΤΑΓΕΣ
 
Α. Μούστος (κομμένος με στάχτη)
 
     Αφού έχουν πατηθεί τα σταφύλια, σουρώνουμε καλά το μούστο να μην έχει κουκούτσια και τσαμπιά σταφυλιού, τον βάζουμε σε μεγάλη σχετικά κατσαρόλα, προσθέτοντας στάχτη, σε αναλογία μια κουταλιά της σούπας ανά λίτρο. Ανακατεύουμε καλά και τον βάζουμε στη φωτιά. Μ' έναν κεψέ* βγάζουμε τον αφρό που σχηματίζεται, μόλις αρχίσει και βράζει. Συνεχίζουμε σε σιγανή φωτιά, μέχρι να γίνει σχετικά παχύρρευστος και μετά τον αφήνουμε να κατασταλάξει για δώδεκα ώρες, περίπου. Μετά τον στραγγίζουμε με προσοχή, πετώντας το ίζημα στάχτης που έχει καθίσει στον πάτο του σκεύους που τον βράσαμε.
 
Β. Μουσταλευριά
 
     Υλικά για 6-8 μερίδες:
2-2,5 λίτρα βρασμένου μούστου, 1/2 του κιλού αλεύρι.
     Προαιρετικά: τριμμένα καρύδια, καβουρντισμένο σουσάμι, κανέλα και γαρύφαλλο τριμμένο.
Εκτέλεση:
     Βάζουμε το μούστο στην κατσαρόλα και ρίχνουμε το αλεύρι μόλις ζεσταθεί λίγο. Ανακατεύουμε συνέχεια για να μη σβολιάσει, σε σιγανή πάντα φωτιά. Το ανακάτεμα συνεχίζεται όλη την ώρα που την έχουμε στη φωτιά, μέχρι να γίνει κρέμα. Χρειάζεται προσοχή γιατί πετάει τσιλάγρες* που μπορεί να μας προκαλέσουν εγκαύματα. Με το που την κατεβάζουμε, την αφήνουμε λίγο να κρυώσει και τη σερβίρουμε σε πιάτα ή σε ατομικές μερίδες, πασπαλίζοντας το τριμμένο καρύδι, το σουσάμι και την κανέλα με το γαρύφαλλο.
 
Γ. Πετιμέζι
 
     Το πετιμέζι γίνεται αν βράσουμε περισσότερο το μούστο και γίνει παχύρρευστος. Όταν η στάθμη στην κατσαρόλα κατεβαίνει, προσθέτουμε κι άλλο κομμένο μούστο. Βρασμένο κατάλληλα, συντηρείται εκτός ψυγείου πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα. Εκτός από γλυκαντικό το πετιμέζι σε προϊόντα οικιακής ζαχαροπλαστικής, μπορούμε μ’ αυτό να φτιάξουμε μουσταλευριά όλες τις εποχές, αραιώνοντάς το με νερό, που το επαναφέρει σε μούστο.
 
Δ. Σουτζούκια
 
     Τα υλικά που θα χρειαστούμε είναι καρύδια και μουσταλευριά.
     Αφού έχουμε σπάσει τα καρύδια, διαλέγουμε τα μεγαλύτερα κομμάτια και τα περνάμε με βελόνα σε κλωστή. Στην άλλη άκρη της κλωστής έχουμε δέσει ένα μικρό τσόφλι για να τα κρατάει και να γίνονται μικρές αρμαθιές. Σε κάθε μια που γεμίζει, βγάζουμε τη βελόνα και στη θέση της δένουμε μια μικρή διχάλα, που να μπορούμε να τα κρεμάσουμε να ξεραθούνε. Το μήκος ενός μέτριου σουτζουκιού φτάνει στα σαράντα με πενήντα εκατοστά.

Προεργασία του καρυδιού

     Μόλις είναι έτοιμες οι αρμαθιές τα καρύδια, τις βουτάμε μία-μία στην κατσαρόλα με τη μουσταλευριά, που μόλις έχουμε φτιάξει και με τη βοήθεια μιας κουτάλας, κρατώντας τες από τη διχάλα και με προσοχή να μην καούμε. Τις βγάζουμε σχεδόν αμέσως και τις κρεμάμε σε χώρο που έχουμε ετοιμάσει, με ταψιά ή λαμαρίνες αποκάτω να μαζεύουν τη μουσταλευριά που σταλάζει και να μην λερώνει και να μην πηγαίνει χαμένη. Επαναλαμβάνουμε τρεις τέσσερις φορές σε μικρό χρονικό διάστημα ή περιχύνουμε με την κουτάλα στη θέση που είναι κρεμασμένα, μέχρι να καλυφθούν καλά τα καρύδια και τα σουτζούκια μας να πάρουν το ανάλογο πάχος.

Κρεμασμένα σουτζούκια το χειμώνα!

     Όταν στεγνώσουν και σταματήσουν να σταλάζουν τα κρεμάμε στον αέρα ή στον ήλιο να ξεραθούν. Είναι ένα εξαιρετικά νόστιμο, χορταστικό και θρεπτικό γλύκισμα, που μπορεί να διατηρηθεί για μεγάλο χρονικό διάστημα. Ποιός μπορεί να ξεχάσει και με τι λαχτάρα τα τρώγαμε και τα μοιραζόμαστε με φίλους μας στα διαλλείματα του σχολείου τους παγωμένους μήνες του χειμώνα! Αλλά και τα κρεμασμένα στις βεράντες των σπιτιών, πάντα ήταν πρόκληση για ορισμένα παιδιά, που ως "αίλουροι" ανέβαιναν και μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα είχαν καταναλωθεί!  
-----------------------------------------
 
* Παραπέμπει στο «Καλαβρυτινό... λεξικό»: ΕΔΩ
 

Νίκος Χρ. Παπακωνσταντόπουλος, 26.9.2022

https://nikolpapak.blogspot.com/2021/08/blog-post_29.html

ΜΕ ΛΟΥΛΟΥΔΙΑ

(Ποίημα, αφιερωμένο στη σύζυγό μου)

Κάθε φορά που όμορφα λουλούδια σου χαρίζω,
κει που πρωτόπα «σ’ αγαπώ» μ’ αρέσει και γυρίζω.
Ξέρουν αυτά καλυτέρα για να σου λένε τόσα,
όσα δεν φτάνει να σου πει μονάχη της η γλώσσα!

Ν.Π., 29.9.2022

              https://nikolpapak.blogspot.com/2021/08/blog-post_29.html

Πόσο μεγάλο είναι το «χάσμα γενεών» στις μέρες μας;

     Ως «χάσμα» ερμηνεύεται στα διάφορα λεξικά το ρήγμα, το άνοιγμα μιας γήινης ή άλλης επιφάνειας, με μεγάλο πλάτος και βάθος. «Χάσμα μέγα», χωρίζει και τον παράδεισο από την κόλαση, σύμφωνα με την παραβολή του πλουσίου και το φτωχού Λαζάρου του Χριστού (Ευαγγέλιο Λουκά κεφ. ΙΣΤ΄, εδάφιο 26). Στις μεταφορικές έννοιες δίνεται και η αδυναμία προσέγγισης και συνοχής μεταξύ των ανθρώπων. Είναι, άραγε, σήμερα τόσο μεγάλες οι «αποστάσεις» μεταξύ μεγαλύτερων και νεότερων, ώστε δεν είναι λίγοι εκείνοι που μιλάνε για «χάσμα γενεών»;
     Τη γενιά των σημερινών εβδομηντάρηδων, ακόμα και των εξηντάρηδων και των πενηντάρηδων, χαρακτηρίζει ένα μεγάλο προνόμιο: Έζησε την αλματώδη εξέλιξη της τεχνολογίας, χωρίς καλά να προλαβαίνει και να καταλάβει τί γίνεται γύρω της. Από το χειροκίνητο τηλέφωνο (με τη «μανιβέλα»), π.χ., βρέθηκε να κρατάει στα χέρια της κινητό i-fone, όπως και να επικοινωνεί πανεύκολα και οποιαδήποτε στιγμή με όλον τον πλανήτη, όχι μόνο με φωνή, αλλά και με ζωντανή εικόνα, πράγμα κάποτε αδιανόητο. Το, ας πούμε περίεργο, είναι που και στο χειροκίνητο αντιμετώπιζε δυσκολίες στο χειρισμό του, αλλά και στο  κινητό, ως «αναλφάβητη». Από το ταπεινό ραδιόφωνο μπαταρίας, που η λήψη του ήταν πολύ προβληματική στις απομακρυσμένες περιοχές από τα αστικά κέντρα και περισσότερο τις ορεινές, βρέθηκε να παρακολουθεί δορυφορική τηλεόραση. Κοινό χαρακτηριστικό και εδώ, η δυσκολία στο χειρισμό, μέχρι την όποια εξοικείωση. Θα μπορούσε κανείς να αραδιάσει πολλά ακόμα παραδείγματα, όπως π.χ. τη μετακίνηση με ζώα τότε και με αυτοκίνητο σήμερα, την εξαντλητική χειρωνακτική εργασία με την καθιστική, την εξαιρετικά δύσκολη απόκτηση αγαθών τότε και γενικά την ποιότητα ζωής που έχει αλλάξει ριζικά επί τα βελτίω σήμερα, αν και ορισμένοι θεωρούν ότι αυτή η «ταχύτητα φωτός» στην πρόοδο, ίσως να «μην μας βγει σε καλό».
     Η παραπάνω εικόνα δεν χαρακτηρίζει μόνο τις «ακραίες» γενιές των εβδομηντάρηδων με την νεότερη, αυτήν της δεκαετίας σήμερα, αλλά και τις με μικρότερο εύρος, τις «μεσαίες», π.χ. τους σαραντάρηδες με τους εικοσάρηδες, που οι πρώτοι δεν είναι τόσο ενημερωμένοι για τις σύγχρονες τεχνολογίες, όσο οι δεύτεροι.
     Δεδομένες και οι απορίες μεταξύ των γενεών. Οι μεγάλες απορούν με τον καλπασμό αυτό των εξελίξεων των τεχνολογιών, ενώ οι μικρότερες και οι μικρές αντιμετωπίζουν με ανάλογη απορία ή και παντελή αδιαφορία αφηγήσεις και γραπτά κείμενα για την εικόνα της ζωής, μόλις πριν λίγες δεκαετίες. Και εδώ κάποιες φορές έρχεται η «σύγκρουση», που ξεκινάει με τη χρήση των όρων «ευνοημένοι» και «ανεύθυνοι» και «απείθαρχοι» οι των νεότερων γενεών, ενώ τα «μυαλά» των μεγαλύτερων χαρακτηρίζονται ενίοτε «παρωχημένα».
     Γεγονός είναι ότι κάθε νέος, κάθε γενιά κάνει την «επανάστασή» της, όπως είναι επίσης γεγονός ότι στο παρελθόν αυτές οι «επαναστάσεις» στην πατριαρχική οικογένεια είχαν πολύ μικρότερη δυναμική και πολύ μεγαλύτερο αποτέλεσμα «καταστολής». Η απελευθέρωση πολλών παγιωμένων συνηθειών, αλλά και αρχών, π.χ. σεξουαλική, ελευθερίας της έκφρασης κλπ, έφερε το αντίθετο αποτέλεσμα: μεγαλύτερη δυναμική, ανυπακοή μικρότερη «καταστολή» και εν κατακλείδι περιορισμό ή και έλλειψη επικοινωνίας μεταξύ των γενεών, με δεδομένη εδώ και την ευθύνη των ΜΜΕ, του διαδικτύου και της ψηφιακής εποχής. Έπειτα, οι συνεχείς και "μεγάλες εκπτώσεις" στην παιδεία, παίζουν κι αυτές το ρόλο τους.
     Ειδικοί εκφράζουν την άποψη ότι το χάσμα αυτό μπορεί να γεφυρωθεί, ή έστω να περιοριστεί, θέτοντας ορισμένες προϋποθέσεις, όπως:
-  Αμοιβαίος σεβασμός και κατανόηση στα «πρέπει» και στα «θέλω», που προτάσσουν αντίστοιχα μεγαλύτεροι και μικρότεροι. Εδώ, στο «πρέπει» υποκρύπτονται και η παραίνεση αυτοσυγκράτησης και η «καταστολή», όπως και στο «θέλω» μπορεί να υποκρύπτεται η ανυπακοή, ίσως και η «επαναστατική» διάθεση.
-  Δόμηση αμοιβαίας εκτίμησης και εμπιστοσύνης. Κι εδώ να τονιστεί ότι και η μία και η άλλη κερδίζονται. Ούτε απαιτούνται ούτε είναι αυτονόητες.
-  Ειλικρινής προσέγγιση και συνειδητοποίηση της διαφορετικότητος των ηλικιών.
-  Κατανόηση από τους μεγαλύτερους των συνθηκών ανατροφής των μικρότερων.
-  Ειλικρίνεια και επικοινωνία ουσιαστική.
     Το ερώτημα, πάντως, παραμένει: Υπάρχουν τέτοιες πιθανότητες ή το «χάσμα» θα συνεχίσει να μεγαλώνει με τα άλματα της τεχνολογίας και την αλλαγή συνηθειών;
 

Νίκος Χρ. Παπακωνσταντόπουλος, 18.9.2022

https://nikolpapak.blogspot.com/2021/08/blog-post_29.html

Εύθυμες ιστορίες του χωριού: Ο καβγάς για το… μεσοφόρι!

     Καλωσόρισαν όλοι με την καρδιά τους, με γλέντι τρικούβερτο, με τον καλό τους τον τρόπο και με τα δώρα τους το ζευγάρι, με το που έφτασε στο χωριό μετά τα στέφανα και με όλη τη συνοδεία. Περισσότερο, βέβαια, οι συγγενείς, οι άνθρωποι του μαχαλά και οι γείτονές τους, αφού θα ζούσαν μαζί κάθε χαρά και κάθε λύπη στη ζωή τους. Από την επόμενη κιόλας μέρα μετά το γάμο, που άνοιξαν το σπίτι τους, οι επισκέψεις ήταν συνεχείς και οι καλές ευχές συνεχίστηκαν για πολύ καιρό. Κάμποσες γυναίκες το μάτι τους «έπαιζε», συνηθισμένο πάντα, να πέσει πάνω σε κάποια ατέλεια. Εύρισκαν και κουβέντα έτσι τα βράδια με το πλεχτό στα χέρια, που μαζευόντουσαν πότε στο σπίτι της μιας και πότε στης άλλης.
     Η κυρά-Φρόσω, μια καλοστεκούμενη γυναίκα, κάπου στα εξήντα και τακτική στην εκκλησία, συχνά «χωνότανε» σε όλους, θέλοντας να επιβάλλει τη δική της άποψη στο καθε τι. Από τις πρώτες κιόλας μέρες, παρατήρησε ότι η νέα νύφη, η όμορφη και δροσερή Δήμητρα δεν φορούσε μεσοφόρι! Οι παρεμβάσεις της δεν άργησαν και κάπως με επιφύλαξη και διακριτικά στην αρχή ήρθαν οι πρώτες συμβουλές, πριν κλείσει το ζευγάρι δεκαπέντε-είκοσι  μέρες γάμου:
     «Δημητρούλα μου, πρέπει να φοράς μεσοφόρι, που κάνει σεμνή τη γυναίκα!».
     Η νύφη δεν της απάντησε, μόνο την κοίταξε με απορία και σίγουρα με έκπληξη. Σε λίγες μέρες, περισσότερο επιτακτικά:
     «Δήμητρα, είσαι νέα κοπέλα. Δεν επιτρέπεται να μην φοράς μεσοφόρι! …Άσε που θα αρέσει και στον άντρα σου!...».
     Την ξανακοίταξε η Δήμητρα εκνευρισμένη, αλλά και πάλι δεν απάντησε. Το κατάπιε, όσο κι αν την ενόχλησε και την πρώτη φορά και τη δεύτερη.
     Την τρίτη φορά η κυρά-Φρόσω επενέβη περισσότερο «δυναμικά»: Ένα απόγευμα που βρέθηκαν τέσσερις-πέντε γυναίκες στο σπίτι των νιόγαμπρων, επανέλαβε την άποψή της, επιτακτικά όπως πάντα και ενώπιον των άλλων γυναικών. Αυτή το φορά η Δήμητρα δεν το κατάπιε και της απάντησε ορθά κοφτά, θέλοντας να κόψει και στην ίδια το βήχα, αλλά και σε κάθε άλλη που σιωπηλά συμφωνούσε μαζί της:
     «Το τί θα φοράω, κυρά-Φρόσω, αφορά εμένα και κανέναν άλλον και σε παρακαλώ μην μου ξανακάνεις τέτοια κουβέντα! Κι αφού μιλάς για σεμνότητα, ποιός ξέρει αν φοράω ή όχι μεσοφόρι, εκτός από τον άντρα μου και κάποιες από εσάς που έχω αποκτήσει λίγο θάρρος μαζί σας και κάθομαι κάπως άνετα απέναντί σας;...».
     Η κυρά-Φρόσω, όμως, δεν μπορούσε να ησυχάσει και τις περισσότερες φορές που έμπαινε στο σπίτι του ζευγαριού, κάτι είχε να πει. Θέλοντας, μάλιστα, να ενισχύσει τη θέση της, σε κάποια κατάλληλη στιγμή το έκανε θέμα και στην Αντιγόνη, παιδική της φίλη και πεθερά της Δήμητρας! Ευτυχώς, η Αντιγόνη απέφευγε να επεμβαίνει στο ζευγάρι για πολύ προσωπικά θέματα και ο θόρυβος φαινόταν πως είχε αρχίσει να καταλαγιάζει.
     Στις 26 του Οκτώβρη, που η Δήμητρα γιόρταζε, είπε κι εδώ να πρωτοτυπήσει: Παρ’ όλο που οι γυναίκες στο χωριό ποτέ δεν γιόρταζαν, μίλησε με τον άντρα της, που συμφώνησε με την πρότασή της με ενθουσιασμό. Το έκανε γνωστό μέρες νωρίτερα και κάλεσε πολλούς από τη γειτονιά, το μαχαλά και το χωριό για τη γιορτή της. Σαν μπήκε στο σπίτι, ως καλεσμένη, να ευχηθεί και η κυρά-Φρόσω, κράταγε το πακετάκι με το δώρο της και της το έδωσε στα χέρια. Την άλλη μέρα το πρωί, που η Δήμητρα άνοιξε όλα τα δώρα, τι να δει! Η κυρά-Φρόσω της είχε φέρει ένα ολόσωμο μεσοφόρι, ανοιχτού μπεζ χρώματος! Κούνησε το κεφάλι της, έσφιξε τα χείλη της και χαμογέλασε, ψελλίζοντας σαρκαστικά:
     «Μου το έφερε που μου το έφερε!... Ήταν ανάγκη να είναι και μπεζ, λες και είμαι καμιά κυρούλα;...».

     Την άλλη κιόλας μέρα, το χάρισε στη μάνα της!
 

Νίκος Χρ. Παπακωνσταντόπουλος, 13.9.2022

https://nikolpapak.blogspot.com/2021/08/blog-post_29.html

«Μετάλλαξη» ζώων

     Από τα ζώα που ανέκαθεν χρησιμοποιούσε και συνεχίζει να χρησιμοποιεί ο άνθρωπος, είτε ως οικόσιτα είτε για τις δουλειές του, ορισμένα έχουν υποστεί ένα είδος «μετάλλαξης». Η γάτα, π.χ., είχε σαν αποστολή το κυνήγι των ποντικών ή και άλλων ζώων που εισέβαλαν, κυρίως, σε κατοικίες της υπαίθρου και αγροτικές, π.χ. φίδια και σαύρες. Ο σκύλος, επίσης, ήταν φύλακας, ενώ και τα δύο σ’ ένα υπολογίσιμο ποσοστό έχουν μετατραπεί αποκλειστικά σε ζώα συντροφιάς, που,  αναμφισβήτητα αυτό δεν είναι κακό-αντίθετα είναι βήμα προς τον πολιτισμό-, αναμφισβήτητα και πάλι, όμως, έχουν χάσει ή τείνουν να χάσουν την παραδοσιακή τους αποστολή. Παράλληλα, δεν μπορεί να ισχυριστεί κανείς ότι τα ζώα αυτά δεν είναι και φύλακες των κηδεμόνων τους, ή είναι αποκλειστικά και μόνο φύλακες, π.χ. σε κοπάδια ζώων, αγροικίες, αποθηκευτικούς χώρους κλπ., ή δεν ήταν και στο παρελθόν εν μέρει ζώα συντροφιάς.
     Τα βοοειδή ήταν ζώα κατά το μείζον για το όργωμα των αγρών και κατά το έλασσον για παραγωγή κρέατος. Σε πολλές περιπτώσεις κρέας γινόντουσαν σε βαθύ γήρας και σίγουρα στην Ελληνική κρεαταγορά δεν κατείχαν την πρώτη θέση ζήτησης. Σήμερα είναι μία πολύ μεγάλη πηγή παραγωγής πηγή κρέατος.
     Άλλα ζώα, όπως το συμπαθητικό γαϊδουράκι και το μουλάρι, που ήταν απαραίτητα ως μεταφορικά μέσα στις αγροτικές εργασίες ή και για την έλξη μη αυτοκινούμενων τροχοφόρων (κάρων), τείνουν να εκλείψουν και χαρακτηρίζονται ως προστατευόμενα.
     Απαραίτητο να σημειωθεί εδώ ότι σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να θεωρηθεί κακομεταχείριση ο τρόπος αυτός ζωής των ζώων στο παρελθόν, αφού εργάζονταν κι αυτά όπως και οι άνθρωποι, το ίδιο σκληρά. Τα θεωρούσαν και ήταν συνεργάτες και τα φρόντιζαν ως μέλη της οικογένειάς τους. Στην περίοδο της αναπαραγωγής τα φρόντιζαν με περισσότερη στοργή, όπως και στην περίοδο της κύησης, της λοχείας και του θηλασμού, που τα απάλλασσαν από την εργασία ή εργάζονταν λιγότερο. Ανάλογη με τους ανθρώπους ήταν η φροντίδα τους και στο διάλειμμα του μεσημεριού για φαγητό: Τα άφηναν στον ίσκιο, τους έριχναν να φάνε κι αυτά, τα πότιζαν και τα σκέπαζαν με κουβέρτες να μην κρυώσουν που είχαν ιδρώσει, π.χ. στο όργωμα. Το πετάλωμα, που γινόταν από ειδικούς τεχνίτες, τους πεταλωτές, ήταν μια ακόμα φροντίδα για τις οπλές τους. Όχι σπάνια στα απετάλωτα ζώα εισχωρούσαν μικρές αιχμηρές πέτρες από το έδαφος σ’ αυτές, προκαλώντας φλεγμονή και πόνο.
     Εξαίρεση όλων αυτών αποτελούν τα αιγοπρόβατα, που παραμένουν «σταθερή αξία» παραγωγής κρέατος και γάλακτος (για το μαλλί το συζητάμε, αφού τα πλεκτά έχουν αντικατασταθεί από τα βιομηχανικά), που σε πολλές περιπτώσεις, όμως, εκτρέφονται σε φάρμες και όχι ελεύθερα. Ανάλογης εκμετάλλευσης για το κρέας τους είναι και τα χοιρινά, όπως και τα πουλερικά, που μας δίνουν επιπλέον και τα αυγά τους.
 

Νίκος Χρ. Παπακωνσταντόπουλος, 14.9.2022

https://nikolpapak.blogspot.com/2021/08/blog-post_29.html

Καλλιγραφία: Το πάλαι ποτέ μάθημα στα σχολεία

Καλλιτεχνικά γράμματα του Ελληνικού αλφαβήτου και αριθμοί
Εικόνα: Διαδίκτυο

     Πολύ πριν καταργηθούν το πολυτονικό σύστημα, βασικοί κανόνες γραμματικής και πολλά ακόμα που σταδιακά περιθωριοποιήθηκαν ως «περιττά» ή «άχρηστα» στα σχολεία, είχε προηγηθεί η κατάργηση του μαθήματος της καλλιγραφίας. Το χειρόγραφο έπαψε να είναι έργο τέχνης και έγινε απλά μέθοδος μετάδοσης πληροφοριών. Η καλλιγραφία ήταν ένα ειδικό μάθημα, στο οποίο ο μαθητής με τη βοήθεια του δασκάλου του στο δημοτικό σχολείο μάθαινε να γράφει σε ειδικό τετράδιο τα γράμματα ομοιόμορφα και με καλλιτεχνικό τρόπο. Ειδικά σήμερα, που το πληκτρολόγιο του υπολογιστή έχει αντικαταστήσει σε μεγάλο βαθμό και το χειρόγραφο, σίγουρα η κατάσταση θα είναι πολύ πιο άσχημη.
     Ο καλός τρόπος γραφής είναι προσόν και καθρέφτης του μαθητή και κατά τη γνώμη των ειδικών τού δίνει πολύ σημαντικές δεξιότητες, δυναμική και εφόδια για τη ζωή. Τον βοηθάει ν' αποκτήσει αυτοπεποίθηση, τόσο ως μαθητής, όσο και ως πολίτης. Ποιός δεν θυμάται τους δασκάλους μας και τους καθηγητές μας, που και στο παρελθόν και σήμερα πάντα τόνιζαν και τονίζουν ότι η καλή εικόνα ενός γραπτού βαθμολογείται καλύτερα, ακόμα κι αν έχει ορθογραφικά λάθη ή λάθη στη σύνταξη. Μήπως δεν γίνεται το ίδιο και στην αξιολόγηση διαγωνισμού, π.χ. προσλήψεων; Κατά τους ειδικούς, επίσης, η καλλιγραφία, ή έστω η καλή γραφή, ενεργοποιεί περιοχές του εγκεφάλου που ευθύνονται για την κατανόηση, τη μνήμη, τη σκέψη, τη νοημοσύνη, τη φαντασία.
     Ο τελευταίος καλλιτέχνης γραφής που συνάντησα στη ζωή μου, ήταν ο πρώτος μου δάσκαλος, ο αείμνηστος Αναστάσιος Παναγόπουλος, από τις Σειρές Καλαβρύτων. Για του λόγου το αληθές παραθέτω αντίγραφο επιστολής του προς τη μεγάλη μου κόρη, το 2001, τότε μαθήτρια δημοτικού.

Χειρόγραφη επιστολή του αείμνηστου πρώτου δασκάλου μου,
του Αναστάσιου Παναγόπουλου

     Αξιοθαύμαστη, πραγματικά, καλλιτεχνική γραφή, τέλος, συναντάμε συχνά σε βυζαντινά χειρόγραφα, π.χ., Ευαγγέλια και άλλα εκκλησιαστικά βιβλία, που εκτίθενται σε προθήκες μουσείων μοναστηριών.
 

Νίκος Χρ. Παπακωνσταντόπουλος, 12.9.2022

https://nikolpapak.blogspot.com/2021/08/blog-post_29.html

Το ντύσιμο των βιβλίων

Βιβλίο Ιατρική Σχολής του 1920,
ντυμένο με μπεζ "ντύμα" της εποχής,
που διατηρώ στη βιβλιοθήκη μου

     Ήταν καθιερωμένος ο «μαραθώνιος αγώνας» στον οποίο επιδιδόμαστε για το ντύσιμο των σχολικών βιβλίων, μόλις τα παραλαμβάναμε τις πρώτες μέρες κάθε σχολικής χρονιάς στο σχολείο. Άγνωστες και ανύπαρκτες τότε οι αυτοκόλλητες διαφανείς μεμβράνες, που όσο κι αν έχουν την ευκολία τους, χρειάζεται αρκετή προσοχή για να έχει επιτυχία το όλο εγχείρημα.
     Πριν την «δωρεάν παιδεία», τα βιβλία κυκλοφορούσαν μόνο στο εμπόριο και για την απόκτησή τους χρειαζόταν κάθε χρόνο μια μικρή περιουσία από τους γονείς. Την φροντίδα εκείνων των βιβλίων καθιστούσε υποχρεωτική η ανάγκη, ενώ αργότερα που τα χορηγούσε η Πολιτεία, επέβαλλε η ίδια και την τήρησή τους σε πολύ καλή-άριστη κατάσταση, γι’ αυτό και το ντύσιμο είχε καταστεί υποχρεωτικό και ο έλεγχος που γινόταν από δασκάλους και καθηγητές ήταν συνεχής και αυστηρός.
     Η διαδικασία ήταν μια πραγματική τέχνη. Τα «ντύματα» ήταν μπλε κόλες, μεγαλύτερες από τις διαστάσεις των βιβλίων, ώστε διπλώνοντάς τα κατάλληλα να τα τυλίξουν με ασφάλεια. Σπάνιες και δυσεύρετες και οι αυτοκόλλητες διαφανείς ταινίες για την καλή/καλύτερη συγκράτησή τους, τα λεγόμενα σελοτέιπ, γι’ αυτό και η όλη προσπάθεια απαιτούσε ακριβή και λεπτό χειρισμό, ώστε το «ντύμα» να παραμείνει στη θέση του για όλη τη σχολική χρονιά. Σε κάθε «ντύμα» αντιστοιχούσε και μια αυτοκόλλητη ετικέτα λευκού χρώματος με μπλε περίγραμμα, την κόλλα της οποίας ενεργοποιούσε το σάλιο, όπως στο γραμματόσημο. Σ’ αυτήν ο μαθητής έγραφε το ονοματεπώνυμό του, το βιβλίο για να μπορεί και ο ίδιος να το ξεχωρίζει αφού βασίλευε η ομοιομορφία, την τάξη του και το σχολικό έτος. Ντύμα και ετικέτα θύμιζαν έντονα τα χρώματα της Ελληνικής σημαίας.
     Για λίγες μόνο χρονιές και με αρκετή χαλαρότητα εφαρμόστηκε η παράδοση των βιβλίων στο σχολείο, για να δοθούν στους νεότερους μαθητές την επόμενη χρονιά. Γρήγορα, όμως, κι αυτό χαλάρωσε περισσότερο και μετά τις εξετάσεις του Ιουνίου τα βιβλία σε κάποιες περιπτώσεις φυλάγονταν για προσανάμματα του χειμώνα(!) ή, ακόμα χειρότερα, είτε σκίζονταν είτε πετάγονταν από κάποιους μαθητές στους δρόμους και στα σκουπίδια, σαν «αντεκδίκηση» που τους ταλαιπώρησαν όλη τη χρονιά! 
     Πριν κυκλοφορήσουν στο εμπόριο και τα γνωστά τετράδια με μπλε και αργότερα με διάφορα χρώματα ή και πολύχρωμα και με διάφορες παραστάσεις στο πλαστικό εξώφυλλο και ειδική υποδοχή για την ετικέτα, το ντύσιμο ήταν υποχρεωτικό και για αυτά.

Τετράδιο "12 φύλλων".
Στο οπισθόφυλλο, συνήθως, τα τετράδια είχαν την προπαίδεια!

Νίκος Χρ. Παπακωνσταντόπουλος, 12.9.2022

https://nikolpapak.blogspot.com/2021/08/blog-post_29.html

Ο τρύγος (ποίημα)

Εικόνα: Από το παλιό αναγνωστικό της Β΄ δημοτικού

              Στου χινοπώρου τη χαρά και στη γιορτή του κάμπου,
              σμίγουν τραγούδια και δουλειά, με πρόσωπα που λάμπουν.
              Ευχές, συναπαντήματα μπροστά στα πατητήρια,
              γέλια τριγύρω, χωρατά, ίδια με πανηγύρια.
              Του μούστου καλωσόρισμα, μ’ άλλες χαρές στο σπίτι!
              Σταφύλι μαύρο και ξανθό κι από γλυκό ροδίτη,
              θα γίνει πολυζήτητο κρασί και πετιμέζι,
              που θα ευφραίνει τις καρδιές σε γιορτινό τραπέζι.
              Στην εκκλησιά Μεταλαβιά και κέρασμα στον ξένο,
              γιορτής καλοκαρτέρεμα για τον ξενιτεμένο.
              Παρηγοριά στα δύσκολα και γιατρικό ακόμα
              και συντροφιά ευχάριστη στα βράδια του χειμώνα.
              Ξεσηκωμός, σαν πόλεμος ο τρύγος, κι ευλογία
              και με το θέρο αδερφός, στης φύσης τη μαγεία.
              Στο πρώτο θαύμα κι ο Χριστός τους Μαθητές στηρίζει
              και την αιώνια ζωή με το κρασί σφραγίζει.
 

Νίκος Χρ. Παπακωνσταντόπουλος, 4.9.2022

https://nikolpapak.blogspot.com/2021/08/blog-post_29.html