Ο Μεγάλος Ευεργέτης ΣΠΥΡΙΔΩΝ ΣΑΚΕΛΛΑΡΙΟΥ ή ΣΠΗΛΙΩΤΑΚΗΣ, το δημοτικό Σχολείο Λειβαρτζίου (Καλαβρύτων) και προϋπάρχοντα σχολεία στο ιστορικό κεφαλοχώρι

Πολιτιστική εκδήλωση στο σχολείο (φωτογραφία Λευτέρης Αβραμίδης)

«Μάλλον φιλούσιν οι ποιήσαντες ευ τους παθόντας

ή οι παθόντες ευ τους ποιήσαντας»

            (Περισσότερο αγαπούν οι ευεργέτες τους ευεργετούμενους

παρά οι ευεργετούμενοι τους ευεργέτες)

Αριστοτέλης

 

        Εκείνους τους πολύ δύσκολους καιρούς, λίγο μετά την απελευθέρωση και ύστερα από τετρακόσια χρόνια τουρκικής σκλαβιάς, ο ΣΠΥΡΙΔΩΝ ΣΑΚΕΛΛΑΡΙΟΥ  ή   ΣΠΗΛΙΩΤΑΚΗΣ, κατόρθωσε το ακατόρθωτο! Ο Λειβαρτζινός δάσκαλος και συγγραφέας Περικλής Δουδούμης γράφει: «Εις εποχήν, καθ’ ήν τρώγλαι και κατώγια εχρησιμοποιούντο διά σχολεία, έσχε την μεγαλοφυή και φιλάνθρωπον έμπνευσιν, να οικοδομήση σχολείον  περίλαμπρον, σπάνιον δε μέχρι σήμερον, φέρον την πρόσοψιν, περίπου, της Σιναίας Ακαδημίας…»!  Ο σύγχρονος, ή και λίγο μεταγενέστερος του Δουδούμη, επίσης Λειβαρτζινός δάσκαλος και συγγραφέας, Αθανάσιος Λέλος, γράφει:  «Έκτοτε, ως φάρος  το σχολείον του, (του Σπηλιωτάκη) χύνει το άπλετον φώς του εις τους Λειβαρτζινούς…»!
      Φτωχόπαιδο ο Σπηλιωτάκης από την Απανάκρη (συνοικία του Λειβαρτζίου), γιος του ιερέα Σακελλαρίου, γεννήθηκε το 1770. Το σπίτι του, σπιτάκι μόλις λίγων τετραγωνικών, δίπλα στις εκκλησίες του Ταξιάρχη και του αγίου Χαραλάμπους, δεν υπάρχει σήμερα, κάτι που πρέπει να μας κάνει όλους να ντρεπόμαστε. Μα και φωτογραφία του που ζήτησε ο διευθυντής του σχολείου στο παρελθόν από τους συγγενείς, για την ανέγερση προτομής του, δεν βρέθηκε.

Το σπίτι του μεγάλου ευεργέτη (στο κόκκινο κύκλο-δεν υπάρχει σήμερα)
στη συνοικία Απανάκρη του Λειβαρτζιου
(Φωτογραφία από το λεύκωμα του Συλλόγου Λειβαρτζινών Αθήνας
«Το Λειβάρτζι χτες και σήμερα», έκδοση 2005) 

     Σε νεαρή ηλικία έφυγε για την Τεργέστη, όπου εργαζόμενος στους εκεί επιχειρηματίες αϊ-Γιαννίτες Γεωργακόπουλους, (αϊ-Γιάννης: συνοικία του Λειβαρτζίου), διακρίθηκε για την εντιμότητά του και την εργατικότητά του. Παντρεύτηκε την αδελφή των Γεωργακόπουλων Αναστασία και δεν απέκτησαν τέκνα. Γρήγορα εξελίχθηκε σε επιτυχημένο οινοπνευματέμπορο και απέκτησε μεγάλη περιουσία, ποτέ όμως δεν ξέχασε τη γενέτειρά του και το όνειρο έγινε  ΘΑΥΜΑ, μόνο που ο ίδιος δεν πρόλαβε να το δει. Πέθανε το 1848 στην Πάτρα και τάφηκε στο νεκροταφείο του αγίου Ανδρέου, χωρίς το Λειβάρτζι να ξέρει πού είχε ταφεί! Λίγα χρόνια αργότερα ο τάφος του «εξαφανίστηκε».
     Στην Πάτρα τροποποίησε παλαιότερη διαθήκη του, με την οποία είχε παραχωρήσει το σπίτι του στην Τεργέστη στο πανεπιστήμιο. Με τη νέα διαθήκη του όριζε τα εισοδήματα από το σπίτι του στην Τεργέστη, να διατίθενται κατά ένα τέταρτο για υποτροφία ενός Λειβαρτζινού μαθητή κάθε χρόνο και κατά τρία τέταρτα για τη μισθοδοσία δύο δασκάλων του Ελληνικού σχολείου του χωριού του. Μεταξύ των πολλών Λειβαρτζινών που ευεργετήθηκαν από τη διαθήκη του, ήταν ο ιδρυτής της ΧΡΩΠΕΙ Σπήλιος Οικονομίδης, ο Αρεοπαγίτης Σταύρος Ανδρόπουλος, ο βουλευτής Ανδρέας Παπαγιαννακόπουλος, ο εκπαιδευτικός-ιδρυτής του ομώνυμου εκπαιδευτικού οργανισμού στον Πειραιά Περικλής Παπαϊωάννου.
     Οκτώ χρόνια μετά το θάνατό του Σπυρίδωνος Σακελλαρίου ή Σπηλιωτάκη, και σύμφωνα πάντα με το κληροδότημά του, άρχισε η ανέγερση του εκπαιδευτικού μεγάρου στο Λειβάρτζι (1856), συνολικής δαπάνης 160.000 δραχμών. Αστρονομικό το χρηματικό ποσό για την εποχή, αν λάβει υπ’ όψη του κανείς ότι μια οκά κρέας είχε 48 λεπτά. Εκλιπόντος του μεγάλου ευεργέτη, το ερειπωμένο πλέον σπίτι του στην Τεργέστη επωφελήθηκε με σκανδαλώδη τρόπο και έναντι ευτελούς αξίας το Δημόσιο.
     O Λειβαρτζινός εκπαιδευτικός και συγγραφέας Περικλής Π. Δουδούμης ή Ντουντούμης, στην αρχή του βιβλίου του «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΩΜΟΠΟΛΕΩΣ ΛΕΙΒΑΡΖΙΟΥ ΤΩΝ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ», έκδοση 1941, συμπεριλαμβάνει ο εξής αφιερωματικό κείμενο:

ΑΦΙΕΡΩΣΙΣ

Προς

Τον Μέγαν Ευεργέτην της Πατρίδος μας, μακαρίτην

ΣΠΥΡΙΔΩΝΑ ΣΑΚΕΛΛΑΡΙΟΥ ή

ΣΠΗΛΙΩΤΑΚΗΝ

     Προς Σε μακαρία και αγγελική ψυχή το ελάχιστον τόδε έργον μου αφιερώ, ίνα κοσμήσω τούτο δια του Σεπτού ονόματός Σου, ως ελάχιτον δείγμα Αϊδίου ευγνωμοσύνης μικρού τέκνου της γεννησάσης Σε Πατρίδος.
     Εκ των ουρανώ δε όπου μετά των αγγέλων η ψυχή Σου συναγάλλεται, Σύγγνωθι, εάν επί 100ετίαν όλην από του θανάτου Σου (1848), ουδέν εκ των τόσων πνευματικών τέκνων Σου, τα οποία ως άλλη φιλόστοργος όρνις περιθάλψας, ουδέν λέγω τούτων, αλλ’ ούτε και Δήμος, ούτε Κοινότης, ούτε ιδιώτης τις ευηρεστήθη, ελάχιστον αποτίων φόρον ευγνωμοσύνης να στήση δια την μνήμην Σου ένα κενοτάφιον, ένα σταυρόν, μίαν πέτραν εις την οποίαν να χαράξη το Όνομά Σου.

                                                                       Ευλαβώς ανατίθημι

                                                                           Ο συγγραφεύς

                                                             ΠΕΡΙΚΛΗΣ Π . ΔΟΥΔΟΥΜΗΣ

                                                                      ή ΝΤΟΥΝΤΟΥΜΗΣ

    Αναμφισβήτητα, δεν θα υπήρχαν καλύτερα λόγια που να εκφράζουν την ευγνωμοσύνη όλων μας προς τον Λειβαρτζινό ευεργέτη των ευεργετών, αλλά και καλύτερα λόγια ελέγχου και αυτοκριτικής.
     Πολύ αργότερα, το 1928, ο διευθυντής εντοίχισε μαρμάρινη πλάκα στο σχολείο, με τις λέξεις: «ΩΚΟΔΟΜΗΘΗ ΔΑΠΑΝΗ ΣΠΥΡΙΔΩΝΟΣ ΣΑΚΕΛΛΑΡΙΟΥ 1860». Με πρωτοβουλία του ίδιου διευθυντή καθιερώθηκε και τελείται από τότε ανελλιπώς κάθε χρόνο μνημόσυνο στη μνήμη του κτήτορα του εκπαιδευτικού μεγάρου, με τη συμμετοχή όλων των μαθητών και του διδακτικού προσωπικού. Ως ημέρα τέλεσης του μνημοσύνου όρισε την ημέρα της ονομαστικής του εορτής, του αγίου Σπυρίδωνος στις 12 Δεκεμβρίου, με παράλληλη πάνδημη συμμετοχή των κατοίκων.

Φωτογραφία
Άνω: Λευτέρης Αβραμίδης
Κάτω: Από το Λεύκωμα του Συλλόγου Λειβαρτζινών Αθήνας
"Το Λειβάρτζι χτες και σήμερα", έκδοση 2005

     Αμέσως μετά την ανέγερση του μεγαλοπρεπούς αυτού εκπαιδευτικού μεγάρου, εγκαταστάθηκαν εκεί το δημοτικό και το Ελληνικό σχολείο, περί το 1960. Το δημοτικό λειτούργησε ως μονοθέσιο ή διθέσιο τα πρώτα χρόνια και το 1914 ως πολυθέσιο. Το 1918 ενοποιήθηκε με αυτό και το σχολείο θηλέων(!), το οποίο είχε συσταθεί το 1888, αλλά λειτουργούσε ακανόνιστα, λόγω έλλειψης δασκάλας. Το 1924, με φροντίδες του διευθυντή και χορηγία του Γεωργίου Σταμάτη, ιδρύθηκε βιβλιοθήκη με 300 τόμους εγκυκλοπαιδικού περιεχομένου. Δεκατέσσερα χρόνια αργότερα (1938) σ’ αυτή προστέθηκε και η βιβλιοθήκη του μέχρι τότε ημιγυμνασίου-Ελληνικού, το οποίο λειτουργούσε περισσότερα από εκατό χρόνια πριν και καταργήθηκε. Ένα χρονικό διάστημα, μάλιστα, το Ελληνικό στεγάστηκε και στη μονή Αγίας Τριάδος Λειβαρτζίου, με τη συναίνεση του τότε οικείου αρχιερέως Κυρρίλου (πηγή: Γενικά Αρχεία του Κράτους-ΓΑΚ).
     Εκτός από τη βιβλιοθήκη με το μεγάλο αριθμό βιβλίων και τις «βαρειές» εγκυκλοπαίδειες που χρησιμοποιήσαμε και οι μαθητές της δεκαετίας του 1960, όπως και οι μεταγενέστεροι, ένας επίσης μεγάλος αριθμός εποπτικών μέσων διδασκαλίας, π.χ. δοκιμαστικών σωλήνων, φυλασσόταν με τάξη σε προθήκες. Ειδικά στις παραδόσεις των μαθημάτων της φυσικής πειραματικής και της χημείας αποτελούσαν πολύ χρήσιμα όργανα και άμβλυναν την παρατήρηση και τη φαντασία των μαθητών. Ένας επίσης μεγάλος αριθμός αρχαίων αποφθεγμάτων και περικοπών της αγίας Γραφής σε μικρότερα και μεγαλύτερα κάδρα, κοσμούσε εσωτερικούς και εξωτερικούς χώρους του σχολείου, προσελκύοντας εύκολα τα βλέμματα μαθητών και επισκεπτών και διδάσκοντας σιωπηλά. Εκτός από τις ιερές εικόνες σε περίοπτες θέσεις των αιθουσών, υπήρχαν και πολλές εικόνες ηρώων του 1821 και σύμβολα του αγώνα του Μεγάλου Ξεσηκωμού, καθώς και εικόνες από το έπος του 1940. Απαραίτητοι και οι γεωγραφικοί χάρτες σε κάθε αίθουσα, όπως και ο χάρτης με το μυοσκελετικό σύστημα του ανθρώπου, για τα μαθήματα της ανθρωπολογίας και της υγιεινής που διδάσκονταν οι μαθητές των μεγάλων τάξεων. Μεταξύ όλων αυτών και ομοίωμα ανθρώπινου σκελετού. Απόλυτα δικαιολογημένη, λοιπόν, η άποψη ότι το «παλιό» δημοτικό σχολείο και μόνο, παρείχε υψηλού επιπέδου εκπαίδευση και παιδεία. 
     Από τη δεκαετία του 1950 οι θέσεις των δασκάλων άρχισαν να μειώνονται. Στις αρχές της δεκαετίας του 1960 το σχολείο ήταν τριθέσιο με περισσότερους από διακόσιους μαθητές, σταδιακά έγινε διθέσιο, μονοθέσιο και έκλεισε τον Ιούνιο του 2011, έχοντας τότε δύναμη τριών μόνο μαθητών. Ήταν τέτοια η ακτινοβολία του εκπαιδευτηρίου αυτού, που όχι μόνο μαθητές από το Λειβάρτζι και τα γύρω χωριά, αλλά και πολλοί ακόμα από μακρινές περιοχές φοίτησαν στο παρελθόν: από τα χωριά της Βλασίας, της Λαμπείας και της Τριταίας! Όλοι oι δάσκαλοί του υπηρέτησαν με τον ίδιο ζήλο τόσο το εσωσχολικό, όσο και το εξωσχολικό έργο, αφήνοντας μεγάλες παρακαταθήκες. Την ακτινοβολία του στα 155 χρόνια λειτουργίας του, μαρτυρεί ακόμα και ο μεγάλος αριθμός επαίνων και διακρίσεων που είχε λάβει το πνευματικό αυτό ίδρυμα από τις προϊστάμενες υπηρεσίες και το υπουργείο παιδείας.
     Η τελευταία ημέρα λειτουργίας του ως σχολείο, πλαισιώθηκε από μια λαμπρή τελετή «κλεισίματος» και με πολλά συναισθήματα και αναμνήσεις. Παρ’ όλο που η ανακοίνωση της δημοτικής αρχής τότε για τη μετατροπή του σε λαογραφικό μουσείο καταχειροκροτήθηκε με ενθουσιασμό από τους παρευρισκόμενους, οι δυσκολίες και τα εμπόδια που αντιμετωπίστηκαν στη συνέχεια δεν ήταν μικρά. Το πείσμα και η θέληση, όμως, των Συλλόγων Λειβαρτζινών Αθήνας και Πάτρας, είχε σαν αποτέλεσμα οι πολλές αίθουσες του σχολείου να φιλοξενούν σήμερα το «Κέντρο Λαογραφίας και Λειβαρτζινής Παράδοσης» (ΚΕ.ΛΑ.ΛΕΙ.ΠΑ.) με πολύ μεγάλο αριθμό εκθεμάτων, που συνεχώς εμπλουτίζονται.     
     Μεταξύ των εκθεμάτων του, ευρίσκεται και πιστό αντίγραφο της «φορεσιάς του Καλαβρυτινού αγωνιστή του 1821», που ευγενικά παραχωρήθηκε από την ΠΑΓΚΑΛΑΒΡΥΤΙΝΗ ΕΝΩΣΗ στις 12 Οκτώβρη του 2014, σε μια λαμπρή εκδήλωση, αντάξια του θέματος. Οι προσπάθειες συνεχίζονται ακάματα, για την συλλογή κι άλλων παρόμοιων εκθεμάτων από άλλα μέρη της πατρίδας μας, για να τονιστεί έτσι η συνέχεια και η κοινή πορεία των διαφορετικών περιοχών. Το ίδιο γίνεται και με τα υφαντά του αργαλειού και με άλλα έργα τέχνης.
     Αξίζει ν’ αναφερθεί εδώ και η «αίθουσα ενθυμημάτων», με προσωπικά αντικείμενα και φωτογραφίες Λειβαρτζινών, που με το δικό του τρόπο ο καθένας συνέβαλαν στη πολιτιστική και ιστορική κληρονομιά (π.χ. ευεργετών, μεγάλων προσωπικοτήτων, πολεμιστών, αλλά και απλοϊκών ανθρώπων).
     Δύο ακόμα μεγάλες αίθουσες φιλοξενούν το «Λειβαρτζινό Σπίτι»*, που είναι ένα πιστό «ξαναζωντάνεμα» της παραδοσιακής αγροτικής ορεινής κατοικίας. Ειδικοί του υπουργείου πολιτισμού που επέβλεψαν τη μετατροπή του σχολείου σε μουσείο και την εν γένει οργάνωσή του, χαρακτήρισαν ως ένα από τα λίγα πολυθεμετικά μουσεία στη χώρα μας το ΚΕ.ΛΑ.ΛΕΙ.ΠΑ.. Με τη νέα του αυτή μορφή το διατηρητέο με νόμο της Πολιτείας κτήριο, συνεχίζει να παρέχει παιδεία, που αυτός ήταν και ο σκοπός του κτήτορα, άλλωστε.
    Στις αίθουσες του λαογραφικού έχουν δοθεί ονόματα μεγάλων Λειβαρτζινών ευεργετών, π.χ. «Ιωάννης Ανδρόπουλος», και σε μία εξ αυτών στεγάζεται μεγάλη βιβλιοθήκη, με την ονομασία «Θεόδωρος Κωνσταντίνου». Ο Θεόδωρος Κωνσταντίνου ήταν εκπαιδευτικός δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, συγγραφέας και ευεργέτης του χωριού.
     Να σημειώσουμε ακόμα, ότι το ετήσιο μνημόσυνο στον ευεργέτη μετά το κλείσιμο του σχολείου γίνεται μερίμνη της κοινότητας, την ημέρα της ονομαστικής του εορτής, όπως είχε καθιερωθεί από το 1928.   

Εκθέματα του Λαογραφικού Μουσείου (Φωτογραφίες Λευτέρης Αβραμίδης)

     Πολύ πρόσφατα και με δαπάνες των Συλλόγων Λειβαρτζινων Αθήνας και Πάτρας, κατασκευάσθηκε εντός και σε ανοιχτό χώρο (σε ένα από τα δύο εσωτερικά μικρά προαύλια) του σχολικού συγκροτήματος βωμός, προς τιμήν του μεγάλου ευεργέτη και κτήτορα, με χαραγμένες σε μαρμάρινη πλάκα τις λέξεις:

ΣΠΗΛΙΟΥ ΣΠΗΛΙΩΤΑΚΗ

ΤΟ ΕΡΓΟΝ ΥΜΝΕΙΤΕ

ΑΥΤΟΝ ΔΕ ΕΥΓΝΩΜΟΝΕΙΤΕ

     Εκτός από τη χαραγμένη επιγραφή, ο βωμός φέρει στην πρόσθια επιφάνειά του ανάγλυφο ένα περιστέρι -σύμβολο του πνεύματος- σε τηνιακό μάρμαρο από τηνιακό γλύπτη. Το γλυπτό αυτό είναι ένθετο σε Λειβαρτζινή πελεκητή πέτρα, ίδια με τις πέτρες που έχει χτιστεί το σχολείο. Τα αποκαλυπτήρια του βωμού έγιναν στις 27 Δεκεμβρίου 2014, σε μια σεμνή εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε με πρωτοβουλία του πρόεδρου του τοπικού διαμερίσματος Λειβαρτζίου κ. Παναγιώτη Καλογεράκη και των αναφερομένων Συλλόγων. 
     Αν ήθελε κανείς να κάνει μια επιγραμματική περιγραφή του σχολείου, πέρα από την πολύ επιβλητική πέτρινη αρχιτεκτονική του, σίγουρα θ’ αναφερόταν στις πολλές και μεγάλες ανατολικές αίθουσες, στα πέντε προαύλια (τρία μεγάλα εξωτερικά και δύο μικρά εσωτερικά), στις τρείς τουαλέτες για το μεγάλο αριθμό παιδιών, στο μαγειρείο που λειτούργησε για τα σχολικά συσσίτια. Με δαπάνη του Συλλόγου Λειβαρτζινών Αμερικής κτίστηκαν και λειτούργησαν στις αρχές της δεκαετίας του 1960 τα λουτρά, κάτι εντελώς πρωτοπόρο για σχολείο. Τα προϊόντα του σχολικού ανθόκηπου, π.χ. φυτώριο καρυδιάς, ενίσχυαν το ταμείο του σχολικού συνεταιρισμού, το οποίο σε πολύ χαμηλές τιμές διέθετε τετράδια και γενικά γραφική ύλη. Οι σχολικές γιορτές έχουν αφήσει εποχή, όπου σε μεγάλες θεατρικές παραστάσεις τους ρόλους υποδύονταν οι μαθητές με εξαιρετική επιτυχία. Στο εμπρός μεγάλο προαύλιο είναι και το ηρώο του χωριού, μπροστά στο οποίο γίνονται οι επιμνημόσυνες δεήσεις και απαγγελίες ποιημάτων στις εθνικές γιορτές. Θα ήταν παράλειψη να μην αναφερθεί εδώ και το μοναδικό στην περιοχή σχολικό συνέδριο, που έγινε επί διευθύνσεως του εκ Σειρών Καλαβρύτων δασκάλου-διευθυντή Αναστασίου Παναγόπουλου. Μετά το τέλος του συνεδρίου, η φιλοξενία των συνέδρων στην πλατεία του χωριού ήταν Αβραμιαία, το όλο γεγονός δε, έλαβε μεγάλη δημοσιότητα από τα μέσα ενημέρωσης της εποχής. Τα παιδαγωγικά συμπεράσματα από το συνέδριο αυτό, δημοσιεύθηκαν σε επιστημονικά περιοδικά.

Μαθητές των μικρών τάξεων του σχολείου
με τον αείμνηστο δάσκαλο-διευθυντή Αναστάσιο Παναγόπουλο- 
-τέλη δεκαετίας 1950
(Φωτογραφία: Από το Λεύκωμα του Συλλόγου Λειβαρτζινών Αθήνας
"Το Λειβάρτζι χτες και σήμερα", έκδοση 2005)

     Είναι πραγματικά να θαυμάζει κανείς τον τρόπο που λειτουργούσε αυτό το σχολείο. Ένα ακόμα γεγονός που αναφέρει ο δάσκαλος Αναστάσιος Παναγόπουλος στην ενδεκαετή θητεία του στο χωριό (1952-1963) το μαρτυρεί: Στην επίσκεψή του ο τότε υπουργός παιδείας Αχιλλέας Γεροκωστόπουλος στο χωριό, πήγε και στο σχολείο. Λίγο πριν φτάσει στον προαύλιο χώρο, σκόνταψε και τραυματίστηκε ελαφρά στα χέρια. Αμέσως τότε οι μαθητές της ειδικευμένης ομάδας πρώτων βοηθειών, φόρεσαν τα περιβραχιόνιά τους με τον ερυθρό σταυρό και οδήγησαν τον τραυματία στο φαρμακείο του σχολείου. Εκεί, με εντυπωσιακή επιδεξιότητα και ταχύτητα του περιποιήθηκαν τα τραύματα. Ο υπουργός παρακολουθούσε έκθαμβος τις προσεκτικές κινήσεις των μαθητών, όπως και την όλη πρωτοποριακή ετοιμότητα και οργάνωση αντιμετώπισης έκτακτων περιστατικών, ευχαριστώντας τους μαθητές και συγχαίροντας πολλές φορές τους δασκάλους. Σε λίγες μέρες, ένας ακόμα έπαινος του υπουργείου έφτανε στο σχολείο. 

    Για ιστορικούς λόγους να σημειώσουμε ότι προγενέστερα σχολεία που καταγράφονται στα ιστορικά βιβλία των Λειβαρτζινών συγγραφέων και στα Γενικά Αρχεία του Κράτους είναι αυτό της ιστορικής Μονής Αγίας Τριάδος Λειβαρτζίου, το οποίο γνώρισε πολύ μεγάλη ακμή. Λειτούργησε από τα πρώτα χρόνια της ιδρύσεώς της  (τελευταίο τέταρτο του 17ου αιώνα, μέχρι το τέλος της δεκαετίας 1820), ως αναφέρεται και στα «Ελληνικά Γράμματα» επί τουρκοκρατίας).  Το σχολείο της μονής επαναλειτούργησε με νόμο του Καποδίστρια το 1829, όμως διαλύθηκε και πάλι με τη διάλυση του μοναστηριού περί το 1835. Τότε υποβλήθηκε ομαδικό αίτημα Λειβαρτζινών με τις υπογραφές τους προς την «επί των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως Β.¹ Γραμματείαν της Επικρατείας», με ημερομηνία 21 Μαρτίου 1935 για την επανασύστασή του. Η απάντηση που δόθηκε ήταν «να πηγαίνουν οι παίδες εις το πλησιέστερον σχολείον, έως ότου συστηθή νέον». (Πηγή: Γενικά Αρχεία του Κράτους). Υπάρχει, όμως, και η πληροφορία ότι το σχολείο της μονής συνέχισε να λειτουργεί, ενδεχομένως με κάποια προβλήματα, αφού αναφέρεται ότι το 1839 το επισκέφθηκε ο καταγόμενος από το γειτονικό Λεχούρι επίσκοπος Κυναίθης Βαρθολομαίος και το ενίσχυσε.  

Το καθολικό της ιστορικής μονής Αγίας Τριάδος Λειβαρτζίου ως έχει σήμερα, 
η οποία ήταν και σχολείο
(Φωτογραφία: Λευτέρης Αβραμίδης)

     Από το 1767, αναφέρεται ότι λειτούργησε ως σχολική αίθουσα και ο ναός του αγίου Γεωργίου Λειβαρτζίου, προφανώς παράλληλα με το σχολείο της Αγίας Τριάδος. Ενδεχομένως ο ναός αυτός χρησιμοποιήθηκε για το λόγο αυτό και πριν το 1768, οπότε και εγκαινιάστηκε. Ως σχολεία στο Λειβάρτζι αναφέρεται ότι είχαν λειτουργήσει και ο ναός της αγίας Παρασκευής, ο Πύργος του Τομαρά και οι οικίες Αβδελόπουλου, Μεϊντάνη και Λέλου.
     Την πρώτη μετακατοχική περίοδο (τέλος δεκαετίας 1950-αρχές 1960) λειτούργησε μονοθέσιο δημοτικό σχολείο και στο Λειβατρζινό (συνοικισμός του Λειβαρτζίου κι αυτό). Στην αρχή χρησιμοποιήθηκε ως σχολική αίθουσα η μικρή εκκλησία του αγίου Βλασίου, για τους 50-60 μαθητές του συνοικισμού. Λίγα χρόνια αργότερα, και ενώ η δύναμη των μαθητών αυτών είχε μειωθεί, κτίσθηκε λυόμενο οίκημα και συνέχισε να λειτουργεί αυτό ως σχολείο για αρκετά ακόμη χρόνια, σε κοντινή απόσταση από την εκκλησία. Η κατασκευή του έγινε από Ιταλική εταιρία, σύμφωνα με το πρόγραμμα πολεμικών αποζημιώσεων 1940-41.

Η εκκλησία του αγίου Βλασίου
και το λυόμενο δημοτικό σχολείο στο Λειβαρτζινό
(φωτογραφία εκκλησίας: Λευτέρης Αβραμίδης)

     Ίσως αναρωτηθεί κανείς, κλείνοντας αυτό το αφιέρωμα: Με τόσο μεγάλο και θαυμαστό πλούτο αξιών, μεγάλων προσωπικοτήτων και ηγητόρων που είχαμε, πώς καταφέραμε και πτωχεύσαμε; Εδώ σαν απάντηση θα μπορούσε να είναι το ρηθέν δια του αρχαίου ημών Δημοσθένη: «Προς γαρ το τελευταίον εκβάν, δι’ έκαστον των πριν υπαρξάντων κρίνεται».
   ----------------------------  

Πηγές:
-  Περικλή Π. Δουδούμη ή Ντουντούμη: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΩΜΟΠΟΛΕΩΣ ΛΕΙΒΑΡΖΙΟΥ ΤΩΝ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ.
-  Αθανασίου Θεοδ. Λέλου: ΙΣΤΟΡΙΑ ΑΡΧΑΙΑΣ ΨΩΦΙΔΟΣ ΚΑΙ ΛΕΙΒΑΡΖΙΟΥ.
-  Αθανάσιος Δ. Τζώρτζης: ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ ΤΗΣ ΕΠΑΡΧΙΑΣ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ.
-  ΓΑΚ.
-  Περιοδικό ΠΑΓΚΑΛΑΒΡΥΤΙΝΟΝ ΒΗΜΑ.
-  Νίκου Χρ. Παπακωνσταντόπουλου: ΛΕΙΒΑΡΤΖΙ, Σ’ ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ!
-  Νίκου Χρ. Παπακωνσταντόπουλου: Προσωπικό αρχείο.

* Για το Λαογραφικό Μουσείο (ΚΕ.ΛΑ.ΛΕΙ.ΠΑ) και το "Λειβαρτζινό σπίτι" μπορείτε να δείτε/διαβάσετε περισσότερα ΕΔΩ

Νίκος Χρ. Παπακωνσταντόπουλος, 29.1.2021

https://nikolpapak.blogspot.com/2017/05/blog-post_22.html 

Το σαπούνι στη λαογραφία*

     Αν και τις τελευταίες δεκαετίες το σαπούνι σε υγρή μορφή γίνεται όλο πιο εύχρηστο και τα επίσης σε υγρή μορφή και σε σκόνη διαφόρων χρήσεων απορρυπαντικά κερδίζουν συνεχώς το αγοραστικό κοινό, το στερεάς μορφής σαπούνι δεν έχει χάσει την αξία του.

     Ιστορικές πηγές μας πληροφορούν ότι ο άνθρωπος χρησιμοποιούσε κάποιο είδος σαπουνιού για την καθαριότητά του πολλούς αιώνες προ Χριστού. Συν τω χρόνω και με την πρόοδο της τεχνολογίας, αναμφισβήτητα του η ποιότητά του βελτιώθηκε, μέχρι που στις μέρες μας τα πολύχρωμα μοσχοσάπουνα έγιναν προϊόντα του σύγχρονου πολιτισμένου ανθρώπου. Πιθανότατα η Ελληνική ονομασία του (στην καθαρεύουσα ο σάπων-του σάπωνος), προέρχεται από τη λατινική λέξη sapo, που σημαίνει σαπούνι.

     Το γνωστό πράσινο σαπούνι, κύριο συστατικό του οποίου είναι το ελαιόλαδο, μεσουράνησε για πολλές δεκαετίες στην ατομική καθαριότητα, την υγιεινή και την καθαριότητα του ιματισμού. Παρ’ όλο που η αξία του ήταν σχετικά ευτελής, οι οικονομικές δυσχέρειες των νοικοκυριών μέχρι πριν λίγα χρόνια αναζητούσαν εναλλακτικές λύσεις για την εξασφάλισή του, προκειμένου να επωφεληθούν περισσότερο. Έτσι, χρυσοχέρες νοικοκυρές μάθαιναν την τέχνη παρασκευής του από τις μεγαλύτερες και συνεχίστηκε έτσι η παράδοση από «μάνα σε κόρη».

    Η γνώση ήταν «κλειστή», δηλαδή δεν διδασκόταν από τους γνώστες (ιδίως γυναίκες) σε οποιονδήποτε, κυρίως για δύο λόγους: Ο πρώτος, για να μείνει η τέχνη στους στενής συγγένειας απογόνους και ο δεύτερος, επειδή η νοικοκυρά, αλλά και η ίδια η διαδικασία παρασκευής ματιάζονται εύκολα! Γι’ αυτό επέλεγαν απόμερα και καλυμμένα σημεία του σπιτιού, μακριά από περαστικούς και περίεργα μάτια! Ακόμα και η ίδια η νοικοκυρά το «φτύνει» συχνά κατά τη διαδικασία παρασκευής να μη ματιαστεί(!), γιατί θα «κόψει» και θα είναι άχρηστο.

     Στην «κλειστή» γνώση, όμως, συνέβαλε κι ένα ακόμα πρακτικό εμπόδιο: Ειδικά στις ορεινές περιοχές δεν ευδοκιμεί η ελιά και η ελαιοπαραγωγή είναι ανύπαρκτη ή περιορισμένη. Έτσι, οι «μαστόρισσες» στρέφονταν στην αναζήτηση ζωικού λίπους. Αλλά και πάλι, το ζωικό λίπος ήταν πολύτιμο, γιατί το χρησιμοποιούσαν είτε στα φαγητά, λόγω έλλειψης ελαιόλαδου, είτε το είχαν για διάφορες άλλες χρήσεις, π.χ. το γυάλισμα και την «στεγανοποίηση» των υποδημάτων. Το λίπος, εκτός ότι δίνει γυαλάδα στο παπούτσι, και ειδικά το δερμάτινο, δεν ευνοεί την απορρόφηση της υγρασίας από το έδαφος, ειδικά τους χειμερινούς μήνες. Οι «μαστόρισσες» νοικοκυρές είχαν πάντα τον τρόπο να συγκεντρώνουν ικανοποιητικές ποσότητες λίπους, ιδίως την εποχή που έσφαζαν τα γουρούνια (π.χ. την Τσικνοπέμπτη). Από το χοιρινό λίπος έχει επικρατήσει η ονομασία του ως «γουρνοσάπουνο», που ο όρος είναι μάλλον περιφρονητικός και δηλώνει κατώτερης ή κακής ποιότητος προϊόν.

 

Τρόπος παρασκευής οικιακού σαπουνιού

 

     Αν και η «συνταγή» περιγράφεται με «γενικότητες», αφού πολύ λίγες ήταν οι φορές που στα παιδικά μου χρόνια η μητέρα μου έφτιαξε σαπούνι (θυμάμαι μόνο δύο κι αυτές σε ηλικία δημοτικού), εν τούτοις πιστεύω ότι πρέπει να καταγραφεί για λόγους λαογραφικούς.

     Το σαπούνι είναι προϊόν χημικής ενώσεως. Κύρια στοιχεία/συστατικά της είναι το λίπος, ως προαναφέρθηκε, η στάχτη (που περιέχει ανθρακικό κάλιο), το νερό (στάχτη και νερό = αλισίβα**) και η καυστική ποτάσα (υδροξείδιο του καλίου) ή καυστική σόδα (καυστικό νάτριο), των οποίων η προμήθεια από το εμπόριο είναι εύκολη και οικονομική. Ίσως πριν την εφεύρεση της ποτάσας, η παρασκευή του προϊόντος να γινόταν μόνο με αλισίβα και λίπος, ενδεχομένως και αλάτι.

     Πρώτη δουλειά είναι να τεμαχιστούν τα μεγάλα κομμάτια λίπους σε μικρά έως πολύ μικρά. Μετά βράζονται σε μεγάλα σκεύη (συνήθως κακάβια) σε σιγανή φωτιά και για πολλή ώρα, έτσι που όλο το υλικό να ομογενοποιηθεί. Μέσα στο λίπος αυτό ρίχνουν κι άλλα άχρηστα λάδια και λίπη (π.χ. τηγανόλαδα, κατακάθια λαδιού-τη γνωστή μας μούργα). Κατόπιν το στραγγίζουν/το «σουρώνουν», για ν’ απομακρυνθεί ό,τι άχρηστο υπάρχει, όπως σκουπίδια, ίνες κρέατος, κλπ. Παράλληλα με το βράσιμο του λίπους, το οποίο θέλει συχνό ανακάτεμα, σε άλλο σκεύος βράζουν νερό, μέσα στο οποίο διαλύεται η ποτάσα. Η αλισίβα είναι ήδη φτιαγμένη νωρίτερα.

     Αφού το λίπος με τα προστιθέμενα λάδια έχει στραγγιστεί, μπαίνει πάλι στη φωτιά και ο βρασμός συνεχίζεται. Τότε ρίχνουν λίγη-λίγη μέσα καυτή τη διαλυμένη ποτάσα και την αλισίβα και συνεχώς ανακατεύουν με μεγάλη ξύλινη κουτάλα. Συνήθως οι δοσολογίες δεν είναι απόλυτα συγκεκριμένες, αλλά περισσότερο η επιτυχία στηρίζεται στο εμπειρικό μάτι της νοικοκυράς. Το ανακάτεμα πρέπει να εντείνεται παρ’ όλη τη δυσκολία, γιατί σε λίγο το μείγμα γίνεται παχύρευστο. Εδώ χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή: το παχύρευστο υλικό εκτοξεύεται με ορμή σε μικρές σταγόνες με το βρασμό (πιτσιλάει) κι αλίμονο αν πέσει επάνω στο δέρμα. Πέρα από το έγκαυμα που θα προκαλέσει η θερμοκρασία του, ακόμα πιο επικίνδυνο και δυσεπούλωτο έγκαυμα προκαλεί η ποτάσα, που έτσι κι αλλιώς είναι από μόνη της επικίνδυνη. Η χρήση ελαστικών γαντιών κουζίνας, ακόμα και δερμάτινων, μπορεί να μην είναι ασφαλής, αφού κι αυτά τα τρυπάει. Οι παρασκευαστές του πρέπει οπωσδήποτε να παίρνουν μέτρα και από τις αναθυμιάσεις της ποτάσας.

     Όταν το μείγμα γίνει αρκετά παχύρευστο, το αδειάζουν σε καλούπια ή σ' ένα μεγάλο αυτοσχέδιο καλούπι από σανίδες περιμετρικά. Προτού κρυώσει πολύ και «σφίξει» το κόβουν σε πλάκες με το μαχαίρι. Ως βάση στα μεγάλα αυτοσχέδια καλούπια, συνήθως βάζουν εφημερίδες, οι οποίες είτε ξεκολλάνε εύκολα όταν το υλικό κρυώσει, είτε φεύγουν με το που θα έλθουν σε επαφή με το νερό. Το σαπούνι είναι έτοιμο και απομένει σε λίγο η αποθήκευσή του και η χρήση του.

     Αν χρησιμοποιηθεί μόνο άσπρο ζωικό λίπος για την παρασκευή του, το χρώμα του θα είναι κι αυτό άσπρο ή ελαφρώς κίτρινο. Αν είναι από καμένα λίπη και λάδια, θα έχει χρώμα κίτρινο ή βαθύ κίτρινο («κροκί»).

     Μετά τη διαδικασία, πρέπει απαραίτητα να επικασσιτερωθούν (γανωθούν) τα σκεύη, ιδίως τα χάλκινα, γιατί η ποτάσα καταστρέφει το προηγούμενο γάνωμα.

 

Χρήσεις και άλλα λαογραφικά του σαπουνιού

     Πέρα από μέσο καθαριότητος, χρησιμοποιείται και για ιατρικούς λόγους. Π.χ., πριν τα έτοιμα φαρμακευτικά σκευάσματα κυκλοφορήσουν ευρέως (γλυκερίνης κλπ), η σαπουνάδα ήταν (και εν πολλοίς εξακολουθεί να είναι) το «φάρμακο» πρώτης επιλογής του υποκλυσμού. Η χρήση του στην «πρακτική ιατρική» είναι εξ ίσου σημαντική, π.χ. σε διάφορα ξόρκια. Έχω δει «ειδικούς» να σταυρώνουν ματιασμένο με σαπούνι κι άλλα αντικείμενα (συνολικά τρία), όπως τσατσάρα και ψαλίδι, λέγοντας παράλληλα τα «ειδικά λόγια».

     Για ορισμένους το σαπούνι είναι απαραίτητο και ως μέσο περιορισμού του απλού οιδήματος (καρούμπαλου), που προέρχεται από χτύπημα και ρήξη αιμοφόρων αγγείων του δέρματος και ιδίως της κεφαλής: Με συνεχή πίεση στο σημείο, περιορίζει την τοπική εσωτερική ή και εξωτερική αιμορραγία.

    Ειδικά μετά το λούσιμο του κεφαλιού με χειροποίητο ή με πράσινο σαπούνι, έβαζαν/«πέρναγαν» στα μαλλιά τους με λίγο ξύδι. Αν και δεν είχαν χημικές γνώσεις οι άνθρωποι, είχαν παρατηρήσει ότι το ξύδι φρόντιζε το τριχωτό της κεφαλής. Τούτο εύκολα εξηγείται, αφού εξισορροπεί το αλκαλικό ph του σαπουνιού. Με τον ίδιο τρόπο αντιμετώπιζαν και την προκαλούμενη ξηροδερμία.  

     Χρησιμοποιείται ακόμα και ως "γιατρικό", στο "λύσιμο του αφαλού". Δείτε/διαβάστε περισσότερα για το θέμα σε άρθρο μου στην ηλεκτρονική εφημερίδα ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ ΝΕWS, ΕΔΩ

     Δεν θα μπορούσε να μείνει «μακριά» από το είδος αυτό πρώτης ανάγκης για τον άνθρωπο και η λαϊκή σοφία. Αρκετές οι γνωστές παροιμίες για το σαπούνι, όπως:

-  Τον αράπη κι αν τον πλένεις, το σαπούνι σου χαλάς.

-  Σαπουνίζοντας γουρούνι χάνεις χρόνο και σαπούνι.

-  Τον αράπη σαπουνίζεις, το σαπούνι χαραμίζεις.

     Από τις πλέον γνωστές προλήψεις, είναι κι αυτή που δεν επιτρέπεται να δώσει ο ένας στον άλλον σαπούνι «χέρι με χέρι», γιατί θα... μαλώσουν! 

     Δεν θα ξεχάσω και μια «ιστορία» που ακούγαμε κάποιες φορές από τους παππούδες μας: Κάποιος πήγε στην αγορά και μεταξύ άλλων πήρε και τυρί. Δεν ήξερε όμως και αντί για το τυρί πήρε σαπούνι κι έβαλε στο ταγάρι του. Όταν ήλθε η ώρα να το φάει στο σπίτι του, είδε ότι άφριζε στο στόμα του! Τότε είπε: «Αφρίζεις - ξαφρίζεις, εγώ θα σε φάω γιατί σ’ έχω πληρωμένο»!

     «Σαπούνι» αποκαλούμε προσβλητικά και τον παχύσαρκο άνθρωπο ή ζώο. «Αυτός είναι σαπούνι», λέμε, που σημαίνει ότι το λίπος του μπορεί να βγάλει πολύ!

============================

* Η ανάρτηση είναι αφιερωμένη στη φίλη κ. Μάχη Κιούση, που μου έδωσε αφορμή για τη συγκεκριμένη καταγραφή και την ευχαριστώ πολύ.

** Δείτε περισσότερα για την αλισίβα ΕΔΩ. Πιθανότατα η αλισίβα για την παρασκευή σαπουνιού, είναι μεγαλύτερης περιεκτικότητας σε στάχτη από αυτή για την καθαριότητα.

 

Πηγές:

-  Εγκυκλοπαίδεια ΔΟΜΗ

-  Εγκυκλοπαίδεια ΕΛΛΑΔΙΚΗ

 

Νίκος Χρ. Παπακωνσταντόπουλος, 28.1.2021

https://nikolpapak.blogspot.com/2017/05/blog-post_22.html

Η σπάλα του αρνιού στη λαογραφία

Σπάλα αρνιού

     Σύμφωνα με λαϊκές δοξασίες, η σπάλα του αρνιού και ίσως περισσότερο η σπάλα του Πασχαλινού αρνιού, είναι για τους οιωνοσκόπους ένα «καλό χαρτί», αφού, όπως ισχυρίζονται, μπορούν να «διαβάσουν» σ’ αυτή διάφορα μελλούμενα. Συνήθως οι οιωνοσκόποι και ειδικά οι «δοκησίσοφοι» οιωνοσκόποι, απαντούν με διφορούμενες έννοιες στους ενδιαφερόμενους, κάτι δηλαδή, σαν «τα ξύλινα τείχη» ή το «ήξεις, αφίξεις ουκ, εν πολέμω θνήξεις»!
     «Ωμοπλατοσκοπία» είναι η επίσημη ονομασία της «τέχνης» και με το θέμα έχουν ασχοληθεί μεγάλοι της λαογραφίας μας, όπως ο Νικόλαος Πολίτης και ο Γεώργιος Μέγας, καθώς και πολύ νωρίτερα ο Βυζαντινός λόγιος Μιχαήλ Ψελλός. Πιθανότατα η ωμοπλατοσκοπία έχει τις ρίζες στους αρχαίους χρόνους, που εξέταζαν τα σπλάχνα των σφαγίων, προκειμένου να προβλέψουν τους οιωνούς και το μέλλον, κυρίως δε την έκβαση των πολέμων.
     Λέγεται ότι μεγάλες μορφές της επανάστασης του 1821, όπως ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης και η Μαντώ Μαυρογένους, συμβουλεύονταν τη σπάλα του αρνιού. Λέγεται, επίσης, ότι το τέλος του Μάρκου Μπότσαρη (1823), είχε προβλέψει μια γυναίκα στο Καρπενήσι, «διαβάζοντας» τη σπάλα του πασχαλινού αρνιού. Κάτι ανάλογο φημολογείται και για το θάνατο του Παπαφλέσσα στο Μανιάκι.
     Οι «ειδικοί» μπορούν να προβλέψουν την πορεία της οικονομίας του σπιτιού στο οποίο ανήκει (ανήκε) το αρνί ή το κατσίκι, την υγεία του νοικοκύρη, της νοικοκυράς και όλων των μελών της οικογένειας και ίσως πολλά ακόμα. Πιθανά κοιλώματα στη σπάλα (δεξιά ή αριστερή δεν έχει διαφορά), ίσως και να προμηνύουν κάτι κακό ή και θάνατο. Η «καθαρή» σπάλα μπορεί να προμηνύει επιστροφή ξενιτεμένου, ευτυχία, χαρές, γάμο, εγκυμοσύνη, πλούτο-καλή σοδειά κι ευημερία. Αν υπάρχουν σκιές σε συγκεκριμένα σημεία του οστού, προμηνύονται στενοχώριες, φτώχεια, ασθένειες και άλλα δυσάρεστα. Πιθανές κόκκινες γραμμές μπορεί να σημαίνουν εχθρούς που καραδοκούν, γλωσσοφαγιά ή και αιματοχυσία.  
     Ανάλογη αξία στη μαντική έχει και το στηθάμι (το στήθος) της κότας, που το κοίλο μέρος του έχει ανατομικές ομοιότητες με τη σπάλα του αρνιού. Είναι η λεγόμενη «ορνιθοστηθομαντία» και το στηθάμι δεν πρέπει να είναι από νεαρή κότα (πουλακίδα), αλλά από «γριά» που δεν έχει χόνδρο. Επίσης, για το μαγείρεμα δεν πρέπει να κοπεί το οστό του στήθους, για να είναι ολόκληρο και να μπορεί να «διαβαστεί».

Στήθος (στηθάμι) κότας

Νίκος Χρ. Παπακωνσταντόπουλος, 24.1.2021

            https://nikolpapak.blogspot.com/2021/08/blog-post_29.html

 

Το πέταλο και οι προλήψεις του

     Το πέταλο, προστατευτικό της οπλής των ζώων, το οποίο τοποθετεί έμπειρος τεχνίτης, ο πεταλωτής (δείτε/διαβάστε σχετικό άρθρο μου στην ηλεκτρονική εφημερίδα ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ ΝΕWS, ΕΔΩ), σύμφωνα με λαϊκές δοξασίες θεωρείται ότι φέρνει γούρι και καλοτυχία, ή ότι μπορεί να χρησιμοποιηθεί και ως φυλαχτό. Οι δοξασίες αυτές «επέκτειναν» τη χρήση του και πέρα από τα πέλματα των ζώων. Ας δούμε, λοιπόν, ορισμένες από αυτές τις επιπλέον «χρήσεις» του:
-  Χρησιμοποιείται στα ημερολόγια ως εικόνα ή στήριγμα.
-  Φοριέται στο λαιμό ως πολύτιμο μενταγιόν, κυρίως χρυσό.
-  Κρεμιέται στους εσωτερικούς καθρέφτες των αυτοκινήτων.
-  Τοποθετείται σε κρίκο συγκράτησης κλειδιών (το γνωστό μας «μπρελόκ»).
-  Κρεμιέται στις εισόδους σπιτιών, αγροικιών, στάβλων και άλλων ακινήτων ή τοποθετείται κάτω από το χαλάκι εισόδου του σπιτιού.  
-  Τοποθετείται, επίσης, στα θεμέλια των σπιτιών, πριν ακόμα αρχίσει το χτίσιμο, ή εντοιχίζεται σε κάποιο σημείο.

-  Είναι από τα συνηθισμένα φυλαχτά της εγκύου, της λεχώνας και του νεογέννητου (στο κρεβάτι του).
-  Προστατεύει από τα κακά πνεύματα.
-  Θεωρείται ότι φέρνει γούρι, ευημερία και οικονομικές επιτυχίες.
-  Το ζευγάρι που θα γυρίσει από την εκκλησία μετά το γάμο, και κυρίως η νύφη, περνάει πάνω από ένα πέταλο που έχει τοποθετηθεί στο κατώφλι του σπιτιού.
-  Χρησιμοποιείται από ορισμένους «ειδικούς» και ως «όργανο» για το ξεμάτιασμα.

-  Είναι από τα πλέον διαδεδομένα «γούρια» για την πρωτοχρονιά.

-  Ιδιαίτερα τυχερό θεωρείται το πέταλο που θα βρει κάποιος στο δρόμο (που προφανώς έχει φύγει από πέλμα αλόγου)
-  Θεωρείται ότι όταν μπουμπουνίζει δυνατά, «κόβουνε» τα αυγά που κλωσάει η κλώσα, ή ψοφάνε τα πουλάκια που είναι ακόμα μέσα στα αυγά. Από τον κίνδυνο αυτό τα προστατεύει το πέταλο, το οποίο τοποθετείται μαζί με αυτά, με κατάλληλη προστασία, όμως, να μη σπάσουν.  
     Μεταλλικά προστατευτικά σε σχήμα περίπου πετάλου, τέλος, έβαζαν στο παρελθόν και στις σόλες των παπουτσιών για ενίσχυση, κυρίως των ανδρικών.
 

Νίκος Χρ. Παπακωνσταντόπουλος, 19.1.2021

https://nikolpapak.blogspot.com/2021/08/blog-post_29.html

Tο αμάρτημα των Εστιάδων και η σύγχρονη «αραθυμιά»

 

Εικόνα: από Βικιπαίδεια

     Οι Εστιάδες ήταν κόρες παρθένες στην Αρχαία Ρώμη, ιέρειες της θεάς της οικογένειας, της Εστίας. Σαν καθήκον είχαν τη συντήρηση της ιερής φλόγας στο βωμό της θεάς. Επιπρόσθετα, κατά καιρούς τούς είχαν ανατεθεί κι άλλα ιερά καθήκοντα, όπως, π.χ. η φύλαξη διαθηκών σημαντικών ανθρώπων (Ιουλίου Καίσαρα, Μάρκου Αντώνιου, κλπ). Αν έμεναν χαλαρές στα καθήκοντά τους και η φλόγα έσβηνε, αυτό θα ήταν πολύ μεγάλο κακό, γιατί η θεά θα απέσυρε την προστασία της από την πόλη.

     Περί το 1910 ο λογοτέχνης και ιδρυτής του αρχαιότερου πνευματικού Σωματείου, της «ΕΝΩΣΕΩΣ ΕΛΛΗΝΩΝ ΛΟΓΟΤΕΧΝΩΝ», ο Ιωάννης Γρυπάρης, δημοσιεύει το ποίημα του «Εστιάδες», στο οποίο η υπόθεση είναι το θέμα της σβέσης της ιερής φλόγας, εξ αιτίας της «ανεμελιάς» των υπευθύνων ιερειών: Νύχτα. Ολόκληρη η πολιτεία κοιμάται και οι Εστιάδες ασκούσαν χαλαρά τα καθήκοντά τους. Ξαφνικά μέσα στο σκοτάδι ακούγεται μια σπαρακτική φωνή: «Έσβησε η άσβεστη φωτιά»!

     Αλαφιασμένοι οι κάτοικοι της πόλης ξυπνάνε και τρέχουνε τρομοκρατημένοι στο βωμό της Εστίας. Εκεί βρίσκουν τις ιέρειες να τραβούν τα μαλλιά τους συντετριμμένες και να ικετεύουν γονατιστές να γίνει θαύμα και να πέσει φωτιά από τον ουρανό για να ξανανάψει ο βωμός, πριν ξημερώσει. Μα κι αν δεν πέσει φωτιά από τον ουρανό να ξανανάψει η φλόγα, παρακαλούσαν να πέσει επάνω τους, σαν τιμωρία για το παράπτωμά τους!

     Το θαύμα, όμως. δεν έγινε!...

     …Μόνο που στη σύγχρονη Ελλάδα και στην πραγματικότητα, δεν πιστεύει κανείς πως θα ζητήσουμε της αυτοτιμωρία μας για τη δική του «άβουλη ανεμελιά κι αραθυμιά» ο καθένας  μας! Συνήθως η τιμωρία-αυτοτιμωρία έρχεται ως φυσική συνέπεια των αμελειών μας και κάποιες φορές αυτή είναι αδυσώπητη. 

     Ας δούμε τέσσερις από τις στροφές του ποιήματος του Ιωάννη Γρυπάρη «Εστιάδες»:

Το κρίμα τους εστάθηκε μια άβουλη αναμελιά
κι αραθυμιά, σαν της δικής μας νιότης!
Μα η Άγια Φωτιά, μια πόσβησε, δεν την ανάβει πια
ανθρώπινο προσάναμμα ή πυροδότης.
 
Κι είναι γραμμένη του χαμού η Πολιτεία. Εκτός
αν, πριν, ο καινούριος ο ήλιος ανατείλει,
κάμει το θάμα του ο ουρανός, και στ’ άωρα της νυχτός
μακρόθυμος τον κεραυνό του κάτω στείλει.
 
Κι αν είν' και πέσει απάνω τους, ας πέσει! όπως ζητά
το δίκιο κι οι Παρθένες το ζητούνε,
που ιδού τις με τα χέρια τους στα ουράνια σηκωτά
και την ψυχή στα μάτια τους τον προσκαλούνε.
 
Τάχα το θάμα κι έγινε; Πες μου το να σ' το πω,
γνώμη άβουλη, γνώμη άδικη μιας νιότης
σαν τη δικιά μας, πόσβησεν έτσι χωρίς σκοπό
κι ακόμα ζει και ζένεται, με το σκοπό της! 

Νίκος Χρ. Παπακωνσταντόπουλος, 12.1.2021

https://nikolpapak.blogspot.com/2017/05/blog-post_22.html

ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ: «Οι Άγγελοι των Χριστουγέννων», του Βασίλη Γιάννη

 

      Ένα ακόμα βιβλίο, «αδελφό» με το προηγούμενο που ευγενικά μου προσέφερε ο συγγραφέας Βασίλης Γιάννης στολίζει τη βιβλιοθήκη μου και γεμίζει την ψυχή μου, χαρισμένο κι αυτό από τον ίδιο. Περιέχει εφτά (7) διηγήματα/μυθιστορήματα, είναι 176 σελίδων και έχει «παραμυθένια» εικόνα εξωφύλλου που επιμελήθηκε ο Πέτρος Παπαδόπουλος και εκδόθηκε από την «Α.P. PUBLICATIONS».
     Έχοντας διαβάσει και το «αδελφό» βιβλίο του συγγραφέα, (δείτε εδώ https://nikolpapak.blogspot.com/2020/12/blog-post_13.html ), δεν είχα κανέναν απολύτως ενδοιασμό για την ποιότητά του και το επίπεδό του. Με περισσότερη εμπειρία, γνώση και δεξιοτεχνία τώρα η πένα του, «Οι Άγγελοι των Χριστουγέννων» εδραιώνουν στην εκτίμηση του αναγνώστη στον πνευματικό δημιουργό Βασίλη Γιάννη.
     Από θρησκευτικής πλευράς, ο βαθιά θρησκευόμενος συγγραφέας, δεν θεωρεί ούτε παρουσιάζει «τυχαίες συμπτώσεις» Θείες παρεμβάσεις στους ανθρώπους. Με το πνευματικό του έργο κάνει τον αναγνώστη να σκεφτεί, να προβληματιστεί, ν’ αναζητήσει και να έλθει πιο κοντά στο «ζητεῖτε, καὶ εὑρήσετε, κρούετε, καὶ ἀνοιγήσεται ὑμῖν. Πᾶς γὰρ ὁ αἰτῶν λαμβάνει καὶ ὁ ζητῶν εὑρίσκει καὶ τῷ κρούοντι ἀνοιγήσεται» (Ματθαίου Ζ΄, 7-8).
     Από λογοτεχνικής πλευράς, εικόνες και παραστάσεις ζωντανεύουν με περισσή γλαφυρότητα κα περιγραφικότητα μέσα στις σελίδες του και παρασύρουν αριστοτεχνικά τον αναγνώστη σε κόσμους πραγματικούς και φανταστικούς, μη αφήνοντάς τον να κλείσει το βιβλίο, μέχρι να φράσει στην τελευταία σελίδα!
     Αγαπητέ, Βασίλη, σ’ ευχαριστώ και γι’ αυτό το πολύτιμο δώρο σου! Εύχομαι το 2021 να είναι δημιουργικό και πνευματικά ανθισμένο! Περιμένουμε και το επόμενο πνευματικό σου «παιδί», που, αναμφισβήτητα, θα είναι πιο «όμορφο»!
 

Νίκος Χρ. Παπακωνσταντόπουλος, 9.1.2021

https://nikolpapak.blogspot.com/2017/05/blog-post_22.html

ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ: «Κορώνες», ποιητική συλλογή της Κωνσταντίνας Πετροπούλου

 

     Ως τυχερός ακροατής της εκπομπής «ΓΕΦΥΡΕΣ» της Νόπης Γραικούση, στο ραδιοφωνικό σταθμό «Σύζευξη» (https://www.syzefxi.gr/listen-live-chat/), της Τετάρτης 2 Δεκεμβρίου 2020, κέρδισα ένα αντίτυπο του βιβλίου «Κορώνες» της φιλοξενούμενης (στην εκπομπή), εκπαιδευτικού και ποιήτριας Κωνσταντίνας Πετροπούλου, από τις Πατρινές Εκδόσεις «ΤΟ ΔΟΝΤΙ». Η ιδιόχειρη αφιέρωση της πνευματικής δημιουργού, με την οποία μαζί με τις ευχές της καταθέτει και το σεβασμό της στο άτομό μου, ήταν η επόμενη πολύ ευχάριστη έκπληξη και την ευχαριστώ διπλά και θερμά!  
     Τριάντα έξι τα ποιήματα της συλλογής της, διέκρινα στα περισσότερα μια μελαγχολία ή και θλίψη. Δύο «συνηθισμένα» συναισθήματα για την εποχή μας, που πασχίζει να κυριαρχήσει το «φαίνεσθαι» και όχι το «είναι». Συναισθήματα, που πολλές φορές σε οδηγούν σε περισυλλογή και αναζήτηση και η αναζήτηση στο διέξοδο. Με αυτόν τον αριστοτεχνικό τρόπο η ποιήτρια σκέπτεται, εκφράζεται, επικοινωνεί και στέλνει ηχηρά μηνύματα μέσα από το στίχο της. Ενδεικτικά σημειώνω: «Οχήματα με προορισμό την Εκκλησία μα όχι τον θεό» (ποίημα «ΝΕΚΡΟΦΟΡΕΣ», ΣΕΛ. 18). «Στο τέλος ο αγώνας κερδίζεται» (ποίημα «ΔΙΑΔΗΜΑ», σελ. 32). Κι όταν οι νέοι άνθρωποι έχουν να στείλουν τέτοια ηχηρά μηνύματα, αυτό είναι «είς οιωνός άριστος».

  Συγχαίρω θερμά την ποιήτρια Κωνσταντίνα Πετροπούλου και εύχομαι πάντα οι πνευματικές της δημιουργίες να επιβραβεύονται με χρυσές «κορώνες»!
 

Νίκος Χρ. Παπακωνσταντόπουλος, 9.1.2021

https://nikolpapak.blogspot.com/2017/05/blog-post_22.html

Τα κάλαντα της πρωτοχρονιάς (διήγημα)

     Παραμονή πρωτοχρονιάς. Θα είχε βγει και τέσσερις πέντε οργιές ο ήλιος, αν δεν έβρεχε. Μέρες έχει τώρα να κρατήσει, πριν από τα Χριστούγεννα και χωρίς σταματημό. Ψηλά στα βουνά χιονίζει και το κρύο το καταλαβαίνεις καλά. Μόλις είχε μπει στο σπίτι της η γιαγιά Αντιγόνη, μετά τις πρωινές της δουλειές. Της είχε σπάσει και την ομπρέλα ο αέρας και είχε βραχεί κάμποσο. Πριν καλά-καλά προλάβει ν’ ανάψει τη φωτιά, χτύπησε το τηλέφωνο.
-  Εμπρός!...
-  Έλα μάνα, καλημέρα! Χρόνια πολλά και καλή αυριανή!
-  Καλημέρα Λουκία μου! Χρόνια πολλά! Τί κάνετε; Ο Περικλής; Το παιδί; Καλά;
-  Καλά είμαστε, μάνα, καλά είμαστε. Εσύ τί κάνεις; Είχα ξαναπάρει νωρίτερα και δεν το σήκωσες. Δεν δούλευε το τηλέφωνο, ή είχες πάει κάπου;
-  Χαλάει συνέχεια κι αυτό, παιδάκι μου. Άμα έχει κακοκαιρία κόβεται το ρημάδι!... Πήγα πρωί-πρωί κι άναψα το καντήλι του πατέρα σου. Θα γιόρταζε αύριο, αλλά πήγα σήμερα, γιατί άκουσα ότι θ’ αγριέψει πολύ ο καιρός και δεν ξέρω αν θα μπορώ να πάω αύριο...
-  Βρέχει ακόμα, μάνα;
-  Βρέχει, παιδάκι μου, βρέχει! Δεν έχει σταματημό.
-  Και πού πήγες, ρε μάνα, βρέχοντας; (Με έντονο ύφος).
-  Τί να έκανα, παιδάκι μου; Έπρεπε να πάω. Με σβηστό το καντήλι θα κάνει πρωτοχρονιά;
-  Πρόσεχε ρε, μάνα, πρόσεχε! Δεν μας έχουνε βρει και λίγα τελευταία… Μην αρρωστήσεις κι έχουμε κι άλλα… Και δεν μπορούμε να ’ρθούμε κι εύκολα, τώρα με την πανδημία, κάπου τριακόσια χιλιόμετρα δρόμο. Τί άλλες δουλειές έκανες βρέχοντας;
-  Ότι κάνω κάθε μέρα, Λουκία μου. Τάισα τις κότες, τάχα μου τις σκούπισα κιόλας κι έφερα και λίγα ξύλα από το κατώι. Τίναξα και κάτι ρούχα… Τί άλλο να έκανα;
-  Για πάρε εδώ την εγγονούλα σου, που κάτι θέλει να σου πει!
-  Φέρ’ τη μου!
     Η Λουκία έβαλε σε ανοιχτή ακρόαση το τηλέφωνο, κράταγε η ίδια το ακουστικό όπως είχε συμβουλέψει την εξάχρονη Αντιγόνη, και η φωνή της εγγονής μαζί με τον ήχο από το τριγωνάκι που χτύπαγε, έφταναν με ενθουσιασμό στο αυτί της γιαγιάς:
-  Γειά σου γιαγιά! Χρόνια πολλά! Να σου πω τα κάλαντα;
-  Καλώς το κορίτσι μου! Καλώς την Αντιγόνη μου! Να μου τα πεις, καμάρι μου! Και βέβαια να μου τα πεις!... 

- «Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά,

ψηλή μου δεντρολιβανιά…

-   Και του χρόνου, γιαγιά»!
     Τα λίγα λεπτά που η εγγονή έλεγε τα κάλαντα, γιαγιά προσπαθούσε να συγκρατήσει τα δάκρυά της!
-  Και του χρόνου, καμάρι μου! Και του χρόνου! Να είσαι καλά! Δεν ήρθανε φέτος παιδάκια να μου πούνε τα κάλαντα και ό,τι λεφτά είχα να τους δώσω, θα σου τα δώσω όλα εσένα, όταν έρθετε!
     Το πρόσωπο της μικρής έλαμψε περισσότερο τώρα.
-  Γιαγιά, το βράδυ θα ’ρθει ο αϊ-Βασίλης και θα μου φέρει το δώρο μου!
-  Μπράβο, αγάπη μου! Μπράβο! Καλή χρονιά!
     Μα το χαμόγελο της μικρής Αντιγόνης κόπηκε απότομα. Κοίταξε στα μάτια τη μάνα της με απορία και της λέει:
-  Μαμά, κάπως ακούγεται η γιαγιά!... Σαν να κλαίει!...
  Αμέσως η Λουκία, που άκουσε κι αυτή τη φωνή της μάνας της να πάλλεται, διέκοψε την ανοιχτή συνομιλία και έβαλε το ακουστικό στο αυτί της.
-  Έλα, μάνα! Τί έπαθες; Κλαις;
     Μεσολάβησαν λίγα δευτερόλεπτα σιωπής…
-  Εμ!... Συγκινήθηκα, παιδάκι μου, ακούγοντας το παιδί! Δεν πέρασαν παιδιά για τα κάλαντα ούτε τα Χριστούγεννα, ούτε τώρα. Σήμερα, με τα κάλαντα της Αντιγόνης από το τηλέφωνο καταλαβαίνω κι εγώ ότι έχουμε γιορτές! Σάμπως είχαμε κι εκκλησία; Αλειτούργητοι θα μείνουμε φέτος όλο το δωδεκάημερο… Να λέμε μοναχά να περάσει τούτο το κακό, να σμίξουμε και να κάνουμε μαζί Πάσχα!
     Η Λουκία έσφιξε τα χείλη και κούνησε διακριτικά το κεφάλι της, να μην τη δει η κόρη της. Η μοναξιά της μάνας της στη χωριό πάντα την απασχολούσε, μα μετά το θάνατο του πατέρα της, που δεν είχε χρονίσει, κι ακόμα περισσότερο τώρα με την πανδημία, πολύ την προβλημάτιζε. Κατάπιε με δυσκολία έναν κόμπο που είχε σταθεί στο λαιμό της και γύρισε προς άλλη κατεύθυνση να κρύψει το δικό της δάκρυ από τη κόρη της.
 

Νίκος Χρ. Παπακωνσταντόπουλος, 2.1.2021

https://nikolpapak.blogspot.com/2021/08/blog-post_29.html