Γιατί ασπαζόμαστε το χέρι του παπά;

Εικόνα: Από το παλιό αλφαβητάριο της Α΄ δημοτικού

     Χωρίς να είμαι ειδικός και χωρίς να θέλω να κάνω το «θρησκόληπτο», αλλά μόνο με την ιδιότητα του ανθρώπου που λατρεύει την παράδοση και τον διακατέχει το θρησκευτικό συναίσθημα, «επιχειρώ» μια σύντομη προσέγγιση  στο θέμα. Κι αυτό, σύμφωνα με όσα έχω διδαχθεί και ενστερνιστεί, όσα έχω διαβάσει και μπορώ λελογισμένα να ταξινομήσω στο μυαλό μου.
     Ο ασπασμός στο χέρι του παπά γίνεται πάντα με ευλάβεια και από στάση υπόκλισης, αφού πρέπει να «σκύψουμε». Η απαραίτητη αυτή υπόκλιση, είναι ταυτόχρονα και εκδήλωση σεβασμού προς τον ιερωμένο. Εξαίρεση αποτελούν τα παιδιά μικρής ηλικίας, που λόγω του ύψους τους δεν χρειάζεται να «σκύψουν». Η όμορφη αυτή συνήθεια είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τη θρησκευτική μας παράδοση, αφού ο κληρικός θεωρείται (και είναι) εκπρόσωπος ή κατ’ άλλους διαμεσολαβητής μεταξύ Θεού και ανθρώπων.
     Αν και γενικότερα το χειροφίλημα ήταν μέχρι πρότινος μια πολύ συνηθισμένη εκδήλωση σεβασμού σε ανιόντες συγγενείς και γενικότερα σε άτομα κάποιας ηλικίας, στον ιερέα σημαίνει και κάτι διαφορετικό: Το χέρι του το ασπαζόμαστε ως ιερό, αφού έχει τη χάρη του καθαγιασμού των μυστηρίων της Εκκλησίας, την οποία έχει λάβει ο ίδιος κατά τη χειροτονία του στο μυστήριο της ιεροσύνης. Η χάρις αυτή δόθηκε από το Χριστό στους Αποστόλους, οι Απόστολοι την μετέδωσαν στους επισκόπους και οι επίσκοποι στους ιερείς. Φυσικά, δεν είναι απαραίτητος, ούτε καν η υπόκλιση απαραποίητη για να λάβει ο πιστός την ευλογία. Την ίδια αξία έχει και η «εξ αποστάσεως» ευλογία, φτάνει ο Χριστιανός να την επιζητεί. Ακόμα κι αν ο κληρικός είναι νέος σε ηλικία, ο ασπασμός είναι «επιβεβλημένος», αφού η ιεροσύνη του προέρχεται από τον ίδιο το Χριστό.
     Σε αντίθεση με το σήμερα, που μπορεί να είναι και αιτία ειρωνικών σχολίων για τον πιστό που ασπάζεται ευλαβικά το χέρι του παπά, μέχρι πρόσφατα ο ασπασμός ήταν άγραφος νόμος και η τήρησή του απαρέγκλιτη. Αυτό δεν συνέβαινε μόνο στην εκκλησία κατά την λήψη του αντίδωρου, αλλά οπουδήποτε και οποιαδήποτε ώρα, από μικρούς και μεγάλους. Ποιος μπορεί να ξεχάσει την ολιγόλεπτη διακοπή του παιχνιδιού όταν πέρναγε ο παππάς, που σχηματίζαμε «ουρά» όλα τα παιδιά και του φιλούσαμε το χέρι! Ποιος μπορεί να ξεχάσει και τους μεγαλύτερους στο δρόμο που έκαναν το ίδιο, όταν τον συναντούσαν. Η «ευλογία Του Κυρίου» είναι η «αμοιβή» για τους μεγαλύτερους από τον ιερωμένο και το μεγαλόπρεπο  «μπράβο» του για τα παιδιά, ισάξιο και ισότιμο κι αυτό της ευλογίας.

     Οι εκδηλώσεις σεβασμού στον ιερωμένο, δεν σταματούν μόνο στον ασπασμό του χεριού του. Η παραχώρηση θέσης στα συγκοινωνιακά μέσα ακόμα και από υπερήλικες, ήταν πολύ συνηθισμένη, όπως το ίδιο συνέβαινε και στο καφενείο, μόλις έμπαινε παπάς ή ακόμα και άλλο ανοιχτό χώρο. Ιδιαίτερα συνήθης και η παραχώρηση προτεραιότητας σε υπηρεσίες και καταστήματα,  Αξέχαστη και η εικόνα των χωρικών, που όταν τον συναντούσαν στο δρόμο, κατέβαιναν από το ζώο για ν' ανέβει αυτός και άλλα ακόμη παρόμοια. 
 

Νίκος Χρ. Παπακωνσταντόπουλος, 30.3.2021

https://nikolpapak.blogspot.com/2017/05/blog-post_22.html

25η Μαρτίου 1971: Βιωματικές μνήμες

Το καθολικό της ιστορικής Ι. Μονής Αγίας Λαύρας
στο οποίο έγινε η ορκωμοσία των αγωνιστών το 1821

Σύντομος πρόλογος
 
   Κάθε χρόνο στον εορτασμό της Εθνικής μας Παλιγγενεσίας, οι μνήμες μου γυρίζουν και στα μαθητικά χρόνια. Ήταν τότε που πρώτη φορά βρέθηκα  στο ιστορικό μοναστήρι της Αγίας Λαύρας, εκεί «που πρωτοάναψε της Λευτεριάς η δάδα». Τις αναμνήσεις και τις νοσταλγίες αυτές θέλω να μοιραστώ με τους αναγνώστες της σελίδας μου, πού πάντα τους ευχαριστώ για την αγάπη με την οποία την περιβάλλουν!
    Θεωρώ βέβαιο ότι θα συναντήσω συνοδοιπόρους σ’ αυτό το πισωγύρισμα, όπως θεωρώ βέβαιο ότι ορισμένοι θα θυμηθούν πως στέκονταν κάπου δίπλα μου τότε!
   Αν και λίγο μακροσκελές το κείμενο, θέλω να πιστεύω ότι θα σας αποζημιώσει. Σας εύχομαι, λοιπόν, καλό ταξίδι στα παιδικά-μαθητικά-νοσταλγικά χρόνια εκείνου του εορτασμού, με βάρκα τις αναμνήσεις οι μεγαλύτεροι που μπόρεσαν τότε και παρευρέθηκαν και τη φαντασία όλοι οι άλλοι και οι νεότεροι!

***

     Μάρτης του 1971 και ήμουν «πρωτάκι» τότε στο «Γυμνάσιον Α΄ Κύκλου Αροανίας» (Σοποτού) Καλαβρύτων. Ο εορτασμός  της 25^ης Μαρτίου όλο και πλησίαζε. Τα πρώτα σκιρτήματα της άνοιξης γίνονταν κάθε μέρα και πιο εκδηλωτικά και η φύση εύρισκε «την καλή και τη γλυκιά της ώρα»: Οι πρωινές συναυλίες τω πουλιών ακούγονταν μελωδικά στις ρεματιές και στα δέντρα. Τα «μάτια» (μπουμπούκια) στα κλαριά είχαν αρχίσει να «σκάνε» και μόνο τα βουνά ήταν χιονισμένα. Η μέρα μεγάλωνε λίγο-λίγο, το κρύο δεν ήταν το ίδιο τσουχτερό όσο τους προηγούμενους μήνες και οι ακτίνες του ήλιου ζέσταιναν αισθητά τις μεσημεριανές ώρες. Με τις δικές τους επιφυλάξεις έβγαιναν και οι μέλισσες από τις κυψέλες στα πρώτα τους ανοιξιάτικα μεροκάματα, να δουλέψουν για το απαραίτητο στις ίδιες και πολύτιμο για τον άνθρωπο προϊόν τους. Στον ίδιο συντονισμό και στην ίδια συγχορδία και τα ζουζουνίσματα όλων των άλλων εντόμων, που είχαν αρχίσει να πετάνε κι αυτά στα πρώτα λουλούδια και να ρουφούν με λαχτάρα και γρηγοράδα τους χυμούς τους. Η αισιοδοξία αυτή που μοίραζε απλόχερα η φύση στο πρώτο κιόλας ξανάνιωμά της, πέρναγε κατ’ ευθείαν μέσα μας!
     «Χαράς ευαγγέλια» που είχαν αρχίσει και οι πρόβες των παρελάσεων στο προαύλιο του σχολείου και «χάναμε» τα μαθήματα των τελευταίων ωρών κάθε μέρα! «Χαράς ευαγγέλια» και οι άλλες προετοιμασίες και ο οργασμός εργασιών καθαριότητος στους δρόμους και στην πλατεία στο όμορφο και ιστορικό αρχοντοχώρι για τον εορτασμό και την παρέλαση, με την επίβλεψη καθηγητή κι ενός εκπροσώπου της κοινότητος. Για τους νεότερους που δεν γνωρίζουν, σε ορισμένα χωριά οι εργασίες αυτές τότε γίνονταν από τους μαθητές και τις μαθήτριες των σχολείων και η συμμετοχή ήταν υποχρεωτική. Όποιος αδικαιολόγητα δεν συμμετείχε έπαιρνε απουσία και όχι μόνο αυτό: λογιζόταν ως σκασιαρχείο, για το οποίο έπρεπε οι «κοπανατζήδες» ν’ απολογηθούν!
     Δεν απείχαν πολλές μέρες από τον εορτασμό και μετά την καθιερωμένη πρωινή προσευχή και την έπαρση της σημαίας στο προαύλιο του σχολείου, ο διευθυντής, ο καλόκαρδος καθηγητής μας Γεώργιος Πανουτσόπουλος, μας είπε:
     «Φέτος, παιδιά μου, συμπληρώνονται 150 χρόνια από την Απελευθέρωση της Πατρίδας μας από τον τουρκικό ζυγό και γι’ αυτό γίνονται εορταστικές εκδηλώσεις όλο το χρόνο και σε όλη τη χώρα.
     »Επίκεντρο του εορτασμού είναι, όπως πάντα, το ιστορικό μοναστήρι της Αγίας Λαύρας, που εμείς έχουμε το προνόμιο και την ευλογία να βρίσκεται στον τόπο μας. Εφέτος η λαμπρότητα θα είναι μεγαλύτερη και η μεγαλοπρέπεια ιδιαίτερη εκεί και σ’ αυτό δίνει μεγάλη βαρύτητα και η κυβέρνηση.
     »Στον εορτασμό θα γίνει και η αναπαράσταση της ορκωμοσίας των αγωνιστών και ηρώων του 1821 από θεατρική ομάδα, όπως κάθε χρόνο και με μεγάλη επιτυχία γένεται. Σύμφωνα με οδηγία και εντολή της Γενικής Επιθεωρήσεως Δευτεροβάθμιας Παιδείας Αχαΐας, όσοι από εσάς έχετε εθνική ενδυμασία, ή όσοι μπορείτε να βρείτε, θα πάμε την ημέρα εκείνη στη μοναδική αυτή εκδήλωση της ιστορικής μονής και θα πάμε με τη σημαία μας. Η μετάβαση και η επιστροφή θα γίνει με λεωφορείο, το οποίο θα μισθώσει η νομαρχία. Καλό θα είναι να βρείτε στολές και να πάμε όλοι, για να εκπροσωπήσουμε επάξια το σχολείο μας, γιατί θα παραστούν και πολλοί επίσημοι και εκπρόσωποι της πολιτείας. Ίσως να έλθουν και ο ίδιος ο αντιβασιλεύς με τον κύριο πρωθυπουργό.    
     »Την ημέρα αυτή, παιδιά μου, θα γίνουν και τα αποκαλυπτήρια του πανελληνίου ηρώου αγωνιστών του 1821, που πρόσφατα ανηγέρθη και ευρίσκεται σε πολύ κοντινή απόσταση με το ιστορικό μοναστήρι. Θα είναι και τα αποκαλυπτήρια λαμπρή εκδήλωση και μέρος του εορτασμού. Από σήμερα μέχρι το τέλος της εβδομάδος, θα περιμένουμε δηλώσεις συμμετοχής. Αν δεν συγκεντρωθεί ικανός αριθμός μαθητών και μαθητριών δεν θα πάμε. Σκεφθείτε ότι θα είναι ντροπή μας να μισθωθεί ολόκληρο λεωφορείο για πέντε ή δέκα άτομα… Ο σημαιοφόρος και οι παραστάτες θα φέρουν υποχρεωτικά εθνική ενδυμασία».
     Για τις επόμενες ώρες, το μυαλό μου είχε κολλήσει στα λόγια του. Δεν ήθελα να χάσω με τίποτα αυτή την ευκαιρία. Δεν μπορώ να πω ότι μ’ ενδιέφερε τόσο η εκδήλωση του εορτασμού, όσο το ταξίδι! Ελάχιστες ήταν οι φορές που μας δινόταν η δυνατότητα να βγούμε λίγο παραπέρα από τα χωριά μας κι αυτή η χωρίς οικονομική επιβάρυνση ευκαιρία φάνταζε «πρώτος λαχνός του λαχείου»!
     Την προηγούμενη χρονιά ήμουν σημαιοφόρος με «φουστανέλα» στο δημοτικό και το είχα σχεδόν βέβαιο ότι εύκολα η συχωριανή μου, η θειά-Γιαννούλα Παλαιολόγου, θα φρόντιζε και πάλι να «ντυθώ», όπως φρόντισε και στο δημοτικό που ντυθήκαμε με το γιό της, το Δημήτρη, συμμαθητή μου και παραστάτη μου. Γι’ αυτό και τη ίδια μέρα κιόλας πήγα στο γραφείο των καθηγητών, για την απαραίτητη δήλωση συμμετοχής!  
     «Μπράβο, παιδί μου! Είσαι από τους πρώτους!», μου είπε ο διευθυντής κι έγραψε τ’ όνομά μου. «Έχεις στολή;» ρώτησε συμπληρωματικά.
     «Μάλιστα», του απάντησα με βεβαιότητα, για την οποία έλαβα δύο ακόμα «μπράβο» του.
     Έριξα μια διακριτική ματιά στο τετράδιο, τη στιγμή που μ’ «έγραψε» και μόλις είδα ότι πριν από μένα ήταν γραμμένα άλλα τέσσερα-πέντε ονόματα, αναθάρρησα για την πραγματοποίηση του «ταξιδιού»!
     Η αξέχαστη θειά-Γιαννούλα, επιδόθηκε σ’ έναν πραγματικό αγώνα δρόμου τις επόμενες μέρες, γιατί η «φουστανέλα» (ολόκληρη η στολή) δεν ήταν δική της και για να «μαζέψει» το κάθε «κομμάτι» από κάθε σπίτι που το είχε, καθόλου δεν ησύχασε. Ευτυχώς, όμως, όλα έγιναν έγκαιρα και η στολή-εισιτήριο του πολυπόθητου ταξιδιού στην Αγία Λαύρα, ήταν πλυμένη και σιδερωμένη στην ώρα της από τα χέρια της μητέρας μου.
     Δυο μέρες πριν τον εορτασμό, είχαμε νεότερη ενημέρωση από το διευθυντή του γυμνασίου, που πάντα μας αποκαλούσε «παιδιά του», εκδηλώνοντας με την προσφώνησή του αυτή την αγάπη του στους μαθητές του:
     «Έχουμε νεότερες οδηγίες από την Επιθεώρηση, παιδιά μου. Θα μεταβεί σύσσωμο το σχολείο μας στην Αγία Λαύρα, είτε με εθνικές ενδυμασίες είτε όχι. Καλό θα είναι, όμως, όσοι και όσες έχετε προετοιμαστεί να τις φορέσετε, για να δηλωθεί με εορταστικό τρόπο η παρουσία μας εκεί, αφ’ ενός, η τιμή στους ήρωες της Λευτεριάς είναι χρέος, αφ’ εταίρου. Και η εθνική ενδυμασία την ημέρα αυτή, τιμά εκείνους, παιδιά μου. Εξυπακούεται ότι για το σημαιοφόρο και τους παραστάτες, η εθνική ενδυμασία είναι υποχρεωτική. Οι μαθήτριες που δεν θα έλθουν με στολή, θα φοράνε υποχρεωτικά τις ποδιές τους, καθαρές και καλοσιδερωμένες…».
     Πού να κοιμηθώ όλο το βράδυ, πριν το «ταξίδι»! Από την αγωνία μου που θα έβλεπαν κάτι διαφορετικό τα μάτια μου, δεν με κόλλαγε ύπνος και στριφογύριζα στο κρεβάτι! Η φαντασία έβαζε τις δικές της «καλλιτεχνικές πινελιές» στον καμβά των ονείρων μου, χωρίς να αφήνει περιθώριο ότι κάτι δεν θα πήγαινε καλά!
     Δεν είχε ακόμα καλά-καλά ξημερώσει, όταν συναντήθηκα εν στολή με τους πρώτους άνευ στολής συμμαθητές μου. Εκεί αντιμετώπισα τα πρώτα καλοπροαίρετα πειράγματα, κάτι που μάλλον το περίμενα. Η αλήθεια είναι ότι είχα αμφιταλαντευτεί μετά τη δεύτερη ενημέρωση του Πανουτσόπουλου, αν θα έπρεπε να εμφανιστώ έτσι. Όμως, μέσα μου το πίστευα και δεν άλλαξα γνώμη. Άλλωστε, ο «αγώνας δρόμου» της θειά-Γιαννούλας και οι κόποι της μητέρας μου να πλύνει και να σιδερώσει τη στολή, δεν έπρεπε να πάνε χαμένοι. Σε λίγο που είδα κι ορισμένα άλλα παιδιά με «φουστανέλες» αναθάρρησα, αφού, αν και άσπρη η φουστανέλα, δεν ένοιωθα το μοναδικό «μαύρο πρόβατο»! Και πέρα απ’ αυτό, τα «μπράβο» του γυμνασιάρχη σ’ εμάς τους «ντυμένους, έπεσαν βροχή!
     Η συγκέντρωση, η επιβίβαση στο λεωφορείο και το ξεκίνημα από το Σοποτό για την Αγία Λαύρα, ήταν ένα πραγματικό ξεκίνημα ημερήσιας ανοιξιάτικης σχολικής εκδρομής. Σύμμαχός μας η καλοκαιρία και η πολύ χαρούμενη και εορταστική διάθεση ήταν ζωγραφισμένη στα πρόσωπα όλων μας. Στο πνεύμα της ημέρας και ο οδηγός του λεωφορείου, στη διάρκεια της περισσότερο από μια ώρας διαδρομή έβαζε και ξανάβαζε το ίδιο τραγούδι στο κασετόφωνο: «Να ’τανε το 21», σε στίχους της  Σώτιας Τσώτου, μουσική του Σταύρου Κουγιουμτζή και σε πρώτη εκτέλεση με το Γιώργου Νταλάρα, που μόλις πριν μικρό χρονικό διάστημα είχε κυκλοφορήσει.
     Οι πιο ζωηροί και με άλλον αέρα μαθητές και μαθήτριες των μεγαλύτερων τάξεων, έπιασαν τα πίσω καθίσματα και τα γέλια τους, τα «πνιγμένα» ξεφωνητά και πειράγματα μεταξύ τους γέμιζαν το λεωφορείο. Καθισμένοι στις πρώτες θέσεις οι συνοδοί καθηγητές μας, γύριζαν το κεφάλι τους συνέχεια προς τα πίσω, για να παρακολουθούν και να παρεμβαίνουν σε μικροπαρεκτροπές. Με αφορμή τη ζωηράδα αυτή, συνέχεια μας επαναλάμβαναν να είμαστε «φρόνιμοι, υπάκουοι και πειθαρχικοί» σε όλη τη διάρκεια του εορτασμού.
     Σε λίγο ανταμώσαμε με επτά άλλα λεωφορεία, από τα γυμνάσια της Δάφνης και της Κλειτορίας και μια πραγματική αυτοκινητοπομπή/λεωφορειοπομπή κατευθυνόμαστε στο ιερό χώρο. Αυτό που αντικρύσαμε μόλις φτάσαμε, ήταν πρωτόγνωρο! Τροχονόμοι ρύθμιζαν την κυκλοφορία σφυρίζοντας συνεχώς. Άλλοι τροχονόμοι φρόντιζαν για τη στάθμευση των δεκάδων λεωφορείων και των εκατοντάδων άλλων ιδιωτικής χρήσης αυτοκινήτων, που τα υποχρέωναν κι έμεναν μακριά από το χώρο της μονής. Ο πολύ μεγάλος αριθμός επιβατών κατευθύνονταν στο χώρο του εορτασμού πεζοί. Πραγματικά, θόλωσε το μάτι μας! Πρώτη φορά βλέπαμε κάτι τέτοιο και το σχολιάζαμε ψιθυριστά μεν, εκστασιασμένοι δε. Όταν οι ψίθυροι ξέφευγαν και ακούγονταν από τον ενθουσιασμό μας, τους σταματούσαν απότομα τα αυστηρά «σσσσσσ» των καθηγητών μας.
     Νομίζω ότι περπατήσαμε περισσότερο από ένα τέταρτο της ώρας εν παρατάξει, με τη σημαία μπροστά να κυματίζει από το πρωινό αεράκι και με τον ήχο της σφυρίχτρας του μαθηματικού μας που μας έδινε το βήμα. Αν και σχετικά αμφιθεατρικός ο χώρος που παραταχτήκαμε, δίπλα σε άλλα σχολεία να παρακολουθήσουμε, δεν ήταν τόσο κοντά στο σημείο της εκδήλωσης. Από τη μικροφωνική συσκευή της Αγίας Λαύρας ακουγόταν η Λειτουργία που έφτανε στο τέλος της και υπερίσχυε του βόμβου και της οχλαγωγίας της πολύ μεγάλης και πρωτοφανούς για τα μάτια μας κοσμοσυρροής. Σε λίγο ακούστηκε η φωνή του διευθυντή μας, αφού χτύπησε τρις-τέσσερις φορές παλαμάκια να τον προσέξουμε και να καταλάβουμε τι ήθελε να μας πει:
     «Για ακούστε με καλά όλοι! Όσοι μαθητές και όσες μαθήτριες φορούν εθνικές ενδυμασίες, να έλθουν μαζί μου! Μπροστά η σημαία και με τάξη!». «Για ελάτε γρήγορα!», συμπλήρωσε και τις κινήσεις των χεριών του μας καλούσε.
     Δεν ήμαστε περισσότεροι από δέκα, στους ογδόντα μαθητές του σχολείου μας «ντυμένοι» που τον ακολουθήσαμε και μας πήγε μπροστά-μπροστά, στην «πρώτη θέση», όπου ήταν κι άλλοι μαθητές παρατεταγμένοι με ενδυμασίες!
     «Θα μείνετε εδώ και θα υπακούτε στα παραγγέλματα του κυρίου συναδέλφου», μας είπε, στέκοντας πλάι του και μετά από μια σύντομη συνομιλία μαζί του επέστρεψε στη θέση του.
     Αν και ήταν περισσότερα εκείνα που δεν μπορούσαμε να δούμε απ’ όσα βλέπαμε, όλα φάνταζαν μαγικά για τα δικά μας μάτια, τα μάτια των παιδιών του χωριού, που τα ελάχιστα μεγαλύτερα ταξίδια μας μέχρι τότε ήταν στην πρωτεύουσα της επαρχίας, άντε και στην πρωτεύουσα του νομού! Με το τέλος της Θ. Λειτουργίας χτύπησαν χαρμόσυνα οι καμπάνες της ιστορικής μονής, βγήκε το πολυπληθές ιερατείο, επικεφαλής του τότε μητροπολίτου Γεωργίου και όλοι λάμβαναν τις θέσεις τους.
     Σε λίγο τα αυστηρά παραγγέλματα των επικεφαλής των στρατιωτικών αγημάτων αποδόσεως τιμών γέμιζαν τον αέρα, το ένα μετά το άλλο και για αρκετή ώρα κατά τις αφίξεις των επισήμων: «προσοχή», «επ’ ώμου», «παρουσιάστε», ξανά «επ’ ώμου», «παρά πόδα». Οι ένστολοι χαιρετούσαν συνεχώς και με απόλυτο συντονισμό, λες και τα χέρια όλων τους ήταν καλά κουρδισμένα ν’ ανεβοκατεβαίνουν ταυτόχρονα! Κάθε φορά που ακουγόταν το παράγγελμα «προσοχή», οι άνδρες των αγημάτων απόδοσης τιμών χτυπούσαν δυνατά το δεξί τους πόδι στο έδαφος. Μια «ομοβροντία ποδοβολητού» αντηχούσε γύρω! Ποιοι έρχονταν, ούτε και κανείς μας μπορούσε να δει, αλλά ούτε και να καταλάβει. Θυμάμαι μόνο τούτη την αναγγελία: «Άφιξις της αυτού εξοχότητος του αντιπροέδρου της ελληνικής κυβερνήσεως», που αμέσως μετά το «παρουσιάστε» την ακολούθησε το εμβατήριο της σημαίας και όπως πάντα σκόρπισε έντονα συναισθήματα συγκίνησης και υπερηφάνειας.
     Σε θέση απόλυτης προσοχής κι εμείς, ούτε το μικρό μας δάχτυλο δεν επιτρεπόταν να κουνήσουμε! Θάμπωσαν τα μάτια μας από τις «κλάρες» στα πηλήκια, τα παράσημα στο στήθος, τα πολλά χρυσά αστέρια και τα σπαθιά των υψηλόβαθμων αξιωματικών που άστραφταν στον ήλιο, διορισμένοι ορισμένοι τότε και σε θέσεις υπουργών.
     Σε λίγο και εν «απολύτω τάξει» εκφωνήθηκε ο πανηγυρικός της ημέρας, χωρίς να θυμάμαι από ποιόν. Θυμάμαι όμως τη βροντώδη φωνή του και το χρωματισμό της, όπως την επανάληψη απ’ όλους μας του «ζήτω», τα παρατεταμένα χειροκροτήματα και κάποιες ντουφεκιές που ακούστηκαν στο τέλος της. Πολλά σμήνη πουλιών πέταξαν τρομαγμένα τότε από τον ιστορικό πλάτανο του μοναστηριού και τ’ άλλα δέντρα γύρω.
     Αμέσως μετά άρχισε η αναπαράσταση. Τόσο η αφήγηση του υποδυόμενου το ρόλο του ηγουμένου «γερο-Καλλίνικου», όσο και οι διάλογοι ήταν κάτι το συγκλονιστικό! Μα και πόση υπερηφάνεια ένοιωσα, όταν ακούστηκε και το όνομα του χωριού μου, που η προσφορά του στην επανάσταση ήταν εξόχως σημαντική! Όμως, ρίγησα σύγκορμος τη στιγμή της ορκωμοσίας, όταν γονατιστοί οι αγωνιστές κάτω από το ιστορικό Λάβαρο επαναλάμβαναν τον όρκο, καθ’ υπαγόρευση του Παλαιών Πατρών Γερμανού! Φυσικά, πρώτη φορά έβλεπα και το Λάβαρο «ολοζώντανο»! Κάποιοι είπαν αργότερα ότι ήταν πιστό αντίγραφο και όχι το πραγματικό. Τί σημασία είχε όμως;… Είναι αλήθεια πως όσες φορές κι αν έχω παρακολουθήσει από τότε την αναπαράσταση αυτή, και όχι λίγες, συγκινούμαι πάντα, αλλά εκείνη έχει χαραχθεί βαθιά κι ανεξίτηλα στη μνήμη μου και στο είναι μου.
     Το κομμάτι αυτό του εορτασμού τέλειωσε με την «ενός λεπτού σιγή» και την ανάκρουση του Εθνικού Ύμνου, ύστερα από πολλή ορθοστασία κάτω από το Μαρτιάτικο ήλιο, που όλο και ζέσταινε όσο η ώρα περνούσε και γινόταν ενοχλητικός. Αμέσως άρχισαν ν’ αναχωρούν οι επίσημοι. Πάλι αυστηρά και επιτακτικά τα στρατιωτικά παραγγέλματα, σφυρίχτρες και «προσοχή» για όλους.  
     Ευτυχώς, όμως, ήρθε η ώρα να χαλαρώσουμε κάπως! Σε λίγο πέρασε από μπροστά μας ένα κύριος με άσπρο «σακάκι», άσπρο σκουφί κι από ένα μεγάλο καλάθι που κράταγε στα χέρια του, μοίραζε σε όλους μας από ένα ψωμάκι, που μέσα είχε κάποιο γλυκό, πραγματικό βάλσαμο στην πείνα μας! Από μεγαλύτερα παιδιά άκουσα ότι ήταν σάντουιτς με μαρμελάδα κι ακόμα νομίζω πως έχω τη νοστιμιά του στο στόμα μου!
     Ανακατωμένοι με τον πολύ κόσμο που άρχιζε να φεύγει κι αυτός από ανάμεσά μας, κάποιος πέρασε και πέταγε χαρτιά, πολλά χαρτιά διαφόρων χρωμάτων και του ίδιου μεγέθους στον αέρα. Ήταν η στιγμή που ακούστηκε από δίπλα μου φοβισμένη η φωνή ενός μεσόκοπου άντρα με τραγιάσκα:
     «Πω! Πω! Προκηρύξεις! Τί θα γίνουμε, που είμαστε μακριά από τα σπίτια μας! Θα γίνει κίνημα!», εννοώντας επεισόδιο, επανάσταση, «ανακατωσούρα»!
     Πριν προλάβω να νοιώσω κι εγώ το φόβο του, ένα από τα χαρτιά αυτά που έπεσε λίγο δίπλα μου, το πήρα και το διάβασα. Το έχω ακόμα ατόφιο μπροστά στα μάτια μου:
 

Ας μη βρέξει ποτέ

το σύννεφο κι ο άνεμος

σκληρός, ας μη σκορπίσει

το χώμα το μακάριο

που σας σκεπάζει.

 

Ας το δροσίσει πάντοτε

με τ' αργυρά της δάκρυα

η ροδόπεπλος κόρη

και αυτού ας ξεφυτρώνουν

αιώνια τ' άνθη.

                                                                         ΑΝΔΡΕΑΣ ΚΑΛΒΟΣ
 
     Αμέσως κατάλαβα ότι οι «προκηρύξεις» ήταν «στο πνεύμα της ημέρας» και η καρδιά μου γύρισε στη θέση της!
     Ένα υπαρκτό πρόβλημα που αντιμετωπίζαμε, θα το θυμάμαι πάντα πολύ έντονα. Αν και ακούγεται λίγο αστείο, η φυσική μας ανάγκη για την τουαλέτα δεν ήταν έξω από την πραγματικότητα! Πού, πώς και ποιόν να ρωτούσαμε, όμως, αφού ήμαστε παιδιά συνώνυμα της συστολής και της ντροπής; Έπειτα, ήταν και κάτι άλλο: Με τί «δεξιότητα» εμείς τα αγόρια φουστανελοφόροι θα πηγαίναμε εκεί;
     Σε λίγο βαδίσαμε με πολύ κόσμο σε σημείο απ’ όπου παρακολουθήσαμε από μακριά τα αποκαλυπτήρια του πανύψηλου ηρώου αγωνιστών του 1821, που βρίσκεται δυτικά-βορειοδυτικά του μοναστηριού, στο λόφο του Προφήτη Ηλία. Ήταν καλυμμένο με μια τεράστια σημαία και είχαμε μόνο οπτική και όχι ακουστική επαφή, λόγω της αποστάσεως. Ακουγόντουσαν μόνο τα σφυρίγματα των τροχονόμων, για τη ρύθμιση της κυκλοφορίας των αυτοκινήτων των επισήμων που έφταναν εκεί, όλα σχεδόν μαύρες λιμουζίνες. Αυτή τη φορά η θεά τύχη δεν ευνόησε ούτε τα σχολεία, ούτ’ εμάς τους φουστανελοφόρους να πλησιάσουμε, παρά μόνο τους προσκόπους.

Το Πανελλήνιο Ηρώο αγωνιστών 1821 στην Αγία Λαύρα

     Από τις κινήσεις καταλαβαίναμε ότι οι κληρικοί τελούσαν επιμνημόσυνη δέηση και σε λίγο βλέπαμε τις αποδόσεις τιμών από τα αγήματα. Τη στιγμή εκείνη οι καθηγητές μας μας ζήτησαν, χωρίς παράγγελμα,  να μείνουμε σε στάση προσοχής. Σε στάση προσοχής έμειναν και όλοι όσοι παρακολουθούσαν μαζί μας. Επεκράτησε μεταξύ μας απόλυτη σιωπή. Από κάποιες εκατοντάδες κόσμου που ήμαστε εκείνη τη στιγμή εκεί, δεν ακουγόταν ούτε οι ανάσες μας. Τότε έφτασε πολύ αδύναμα στ’ αυτιά μας το εμβατήριο της σημαίας από τη φιλαρμονική κι αμέσως μετά ο Εθνικός Ύμνος. Ταυτόχρονα, άρχισε να «γλιστράει» αργά η μεγάλη σημαία που κάλυπτε το ηρώο, αποκαλύπτοντας τη μεγαλοπρέπεια και τη μοναδικότητά του, που δέσποζε επιβλητικά σε όλη τη γύρω περιοχή! Αν θυμάμαι καλά, πρέπει να ακολούθησαν και καταθέσεις στεφάνων. Με την ανάκρουση του Εθνικού Ύμνου έγινε και η έπαρση της σημαίας στο διπλανό με το μνημείο ιστό, που από τότε κυματίζει περήφανα εκεί μέρα και νύχτα, 365 μέρες το χρόνο. Αμέσως μετά αχνοακούστηκαν και τα παραγγέλματα λήξης της εκδήλωσης. Ακολούθησαν χειραψίες και προφανώς ανταλλαγές ευχών και συγχαρητηρίων μεταξύ διοργανωτών, υψηλών προσκεκλημένων και άλλων επισήμων που παρέστησαν στην τελετή. Πάλι απόδοση τιμών με τις αποχωρήσεις που ακολούθησαν.
     Μια ακόμα πρωτόγνωρη εμπειρία μεγαλοπρεπούς εκδήλωσης για τα μάτια μας ήταν και οι πολλές σημαιοστολισμένες μαύρες λιμουζίνες, με τις κόκκινες πινακίδες, που αντί για αριθμούς είχαν χρυσά αστέρια. Ξεκίνησαν η μία πίσω την άλλη, ακολουθώντας τη σπειροειδή διαδρομή του λόφου για την κάθοδό τους. Τιμητικά τις συνόδευαν περιπολικά και μοτοσικλετιστές της χωροφυλακής και της τροχαίας, με αναμμένους τους φάρους τους και τις σειρήνες τους που σφύριζαν.
    Η πολύωρη ορθοστασία, η μεγάλης διάρκειας ακινησία και η μία μετά την άλλη «προσοχές» κάτω από τον ζεστό Μαρτιάτικο ήλιο μας είχαν κουράσει. Μας ανακούφιζε, όμως, η σκέψη της επίσκεψης στην πόλη των Καλαβρύτων, που θα ακολουθούσε και θα μας έδινε την ευκαιρία να χαλαρώσουμε και να νοιώσουμε λίγο ελεύθεροι. Προς μεγάλη μας απογοήτευση, αυτή η επίσκεψη δεν έγινε και, εκτός των άλλων, μας στέρησε και τον διακαή, θα έλεγα, πόθο να «δούμε» και τα Καλάβρυτα. Προσωπικά, ήταν λιγότερες οι φορές από τα δάχτυλα του ενός χεριού που σ’ αυτή την ηλικία τα είχα επισκεφθεί!  
     Αφού περπατήσαμε κάμποσο, χαλαρά και χωρίς «βήμα», φτάσαμε και μπήκαμε στα λεωφορεία. Από εκεί φύγαμε κατ’ ευθείαν για το Σοποτό και το «συννεφάκι» των ονείρων μας για την πόλη των Καλαβρύτων  διαλύθηκε άδοξα.
     Επιστρέφοντας, κι ενώ βρισκόμαστε κάπου στη μέση της διαδρομής, ο διευθυντής του σχολείου ήρθε και στάθηκε όρθιος στη μέση του λεωφορείου. Άρχισε από τη θέση αυτή να μας μιλάει, αφού τα λεωφορεία εκείνης της εποχής πολύ σπάνια είχαν μικροφωνική συσκευή. Χτύπησε δυο-τρεις φορές τα χέρια του παλαμάκια να τραβήξει την προσοχή όλων μας και μας είπε:
     «Για ακούστε με προσεκτικά όλοι, γιατί δεν μπορώ να φωνάζω!... Δυστυχώς, παιδιά μου, δεν μπορέσαμε να δούμε από κοντά το ηρώον της Αγίας Λαύρας. Είδαμε όμως και βιώσαμε όλα τ’ άλλα. Δυο λόγια μόνο θα σας πω για το ηρώον αυτό, το οποίο έχει πανελλήνια ακτινοβολία, μεγαλοπρέπεια, χαρακτήρα και συμβολισμό. Οι εργασίες αποπεράτωσής του ολοκληρώθηκαν πρόσφατα και ύστερα από πολλών ετών αναβολές και εμπόδια. Το ύψος του μοναδικού αυτού μνημείου είναι δεκατέσσερα μέτρα και, αν κανείς σας μπόρεσε να προσέξει, το συνθέτουν τρία μεγάλα αγάλματα: Πιο ψηλά της Ελευθερίας, κάτω - δεξιά της ενός αγωνιστή του 1821 και αριστερά της ενός κληρικού, για να τονιστεί και η σπουδαία σημασία και συμβολή του ιερού κλήρου στον αγώνα για την απελευθέρωση του Έθνους μας από τον τούρκο κατακτητή. Για να φανταστείτε καλύτερα πόσο ψηλό είναι, σκεφθείτε ότι κάθ’ ένα από τα τρία αυτά αγάλματα, είναι τρία μέτρα, περίπου…».
     Όλοι εκφράσαμε το θαυμασμό μας με τις εκφράσεις του προσώπου μας.
     Το βράδυ, στην εκπομπή «τα χρονικά της ημέρας», του κρατικού ραδιοσταθμού Αθηνών, ακούσαμε στιγμιότυπα για τον εορτασμό στον οποίο συμμετείχαμε και που από τότε μένει για πάντα μια αξέχαστη βιωματική μας εμπειρία. Προσωπικά, ήταν η αφορμή που μ’ έκανε ν’ αρχίσω να συνειδητοποιώ όλο και περισσότερο το πώς θα είμαστε, ποιοι θα είμαστε και αν θα είμαστε (αν θα υπήρχαμε), χωρίς την πίστη μέσα μας, το Λάβαρο και τη φουστανέλα!

Νίκος Χρ. Παπακωνσταντόπουλος, 27.3.2021

https://nikolpapak.blogspot.com/2021/08/blog-post_29.html

 
 

Άνοιξη στις βουνοκορφές

 

Χαρά για τις βουνοκορφές, σαν λιώνουνε τα χιόνια,
σαν σκαν μπουμπούκια στα κλαριά, σαν έρχονται τ’ αηδόνια,
οι ράχες σαν χαμογελούν κι ανοίγουν οι αγκαλιές τους,
σαν ζευγαρώνουν τα πουλιά και φτιάχνουν τις φωλιές τους!
Κοπάδια βγαίνουν στη βοσκή, τα πλάγια πρασινίζουν
και οι βουνίσιες ομορφιές καθένα μας κερδίζουν.
Με τσελιγκάδες που θα παν να ξεκαλοκαιριάσουν,
ώ! Τι γιορτές αξέχαστες μαζί τους θα περάσουν!
Χαρά που το ’χουν οι κορφές και πώς λαμπρογιορτάζουν!
Στης φύσης το ξανάνιωμα τραγούδια τους ταιριάζουν!
 
Νίκος Χρ. Παπακωνσταντόπουλος, 20.3.2021
https://nikolpapak.blogspot.com/2017/05/blog-post_22.html

Φωτογραφία ανάρτησης: από το διαδίκτυο.

25Η ΜΑΡΤΙΟΥ (ΠΟΙΗΜΑ)

Μέρα μυριόμορφη, του Έθνους γιορτή,

χιλιάδες οι μνήμες που φέρνεις μαζί.

Γόνατα κλίνουν, έπη ηχούν,

τιτάνες κι αγώνες με δέος τιμούν.

 

Στη χόβολη σπίθα είχε κρυφτεί

και άναψε φλόγα πολύ δυνατή.

Στέκει ολόρθ' η Πατρίδα ξανά,

με τη δόξα παρέα μπροστά της κοιτά.

 

Ημέρα μεγάλη, ημέρα λαμπρή,

της νέας Ελλάδας είσ’ η αυγή.

Σαν «χαίρε» Αγγέλου στην Παναγιά,

ήρθες να φέρεις τη Λευτεριά.

 

Η φωτογραφία: Το Πανελλήνιο Ηρώο στην Αγία Λαύρα, ύψους 14 μέτρων. Το συνθέτουν τρία αγάλματα: Την Ελευθερίας (επάνω), κάτω δεξιά της ένας αγωνιστής του 1821 και αριστερά της ένα κληρικός, τονίζοντας έτσι και τη μεγάλη συμβολή του ιερού κλήρου και της Εκκλησίας στον Αγώνα. Τα αποκαλυπτήριά του έγιναν στον εορτασμό των 150 χρόνων Παλιγγενεσίας (25.3.1971).

Το ποίημα: Από την ποιητική μου συλλογή «Έμμετρα», έκδοση «Άπειρος Χώρα», 2008

 
                          Νίκος Χρ. Παπακωνσταντόπουλος, 24.3.2021
              https://nikolpapak.blogspot.com/2021/08/blog-post_29.html
 
 

Η ευχή της Εκκλησίας για την Εθνική Εορτή της 25ης Μαρτίου

                 

Προλογικό σημείωμα
 
     Ανήμερα του Ευαγγελισμού και αμέσως μετά τη Θεία Λειτουργία, τελείται στις εκκλησίες δοξολογία για την Εθνική Παλιγγενεσία. Στο τέλος της δοξολογίας αναγιγνώσκεται από τον αρχιερέα ή τον ιερέα που τον εκπροσωπεί η παρακάτω ευχαριστήρια και ικετήρια ευχή, που καλό θα είναι να ξέρουμε «τι λέει». Την παραθέτουμε σε πρωτότυπο κείμενο και σε μετάφραση.
 
Πρωτότυπο κείμενο
 
     Κύριε ὁ Θεὸς ἡμῶν, ὁ τὰ σύμπαντα τῷ σῷ  κράτει συνέχων τῇ θείᾳ σου καὶ πανσθενεῖ βουλῇ κυβερνῶν, ὁ ἑκάστω ἔθνει τὰς ἰδίας ὁροθεσίας θέμενος, τὸ δὲ εὐσεβές ἡμῶν Ἔθνος ἐξαιρέτως εὐεργετήσας, τὴν ἐπίγνωσιν τῆς σῆς ἀληθείας αὐτῷ χαρισάμενος, καὶ πρὸς τὸ φῶς τῆς ἀληθοῦς ἡμῶν θρησκείας καθοδηγήσας, ἐξ αὐτοῦ δὲ μεγάλους τῆς Ἐκκλησίας πατέρας καὶ διδασκάλους ἀναδείξας, καὶ ἐλεύθερον μὲν αὐτὸ ἐπὶ αἰῶνας διατηρήσας τῇ θείᾳ σου χάριτι, δουλωθὲν δὲ στηρίξας καὶ διασώσας καὶ εἰς ἐλεύθερον αὖθις βίον αὐτὸ ἐξαναστήσας, Αὐτός, πανάγιε Δέσποτα, πρόσδεξαι τὰς εὐχαριστηρίους ἡμῶν δεήσεις ἐπὶ τῇ ἀπελευθερώσει καὶ τῇ παλιγγενεσίᾳ αὐτοῦ. Καὶ τὰς μὲν ψυχὰς τῶν ὑπὲρ Πίστεως καὶ Πατρίδος ἡρωϊκῶς ἀγωνισαμένων καὶ ἐνδόξως ἐν τοῖς ἱεροῖς ἡμῶν ἀγῶσι πεσόντων ἢ ὑπὸ τῶν πολεμίων ἀναιρεθέντων πατέρων καὶ ἀδελφῶν ἡμῶν μετὰ τῶν ἀπ' αἰῶνός σοι εὐαρεστησάντων ἀνάπαυσον. Ἡμᾶς δὲ πάντας ἀξίους τῆς ἐλευθερίας ἀνάδειξον, ἐν εἰρήνῃ καὶ ὁμονοίᾳ διατήρησον καὶ εἰς πᾶν ἔργον ἀγαθὸν καὶ σοὶ εὐάρεστον καθοδήγησον, τοὺς πιστοὺς ἄρχοντας ἡμῶν ἐν εἰρήνῃ καὶ ὁμονοίᾳ διατήρησον καὶ λάλησον ἀγαθὰ ἐν ταῖς καρδίαις αὐτῶν ὑπὲρ τῆς Ἐκκλησίας σου καὶ παντὸς τοῦ λαοῦ σου. Σὺ γὰρ εἶ ὁ Βασιλεὺς τῆς εἰρήνης καὶ Σωτὴρ τῶν ψυχῶν ἡμῶν, καὶ σοὶ τὴν δόξαν ἀναπέμπομεν, τῷ Πατρὶ καὶ τῷ Υἱῷ καὶ τῷ  Ἁγίῳ  Πνεύματι, νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων, Ἀμήν.
 
Μετάφραση
 
     Κύριε ο Θεός μας, που με τη δύναμή Σου τα σύμπαντα συγκρατείς με τη θεϊκή Σου δύναμη και με την πολύ δυνατή Σου θέληση κυβερνάς, Αυτός (Εσύ) που σε κάθε έθνος θέτεις τα όρια, το δε δικό μας έθνος έχεις εξαιρετικά ευεργετήσει, χαρίζοντάς του την επίγνωση της αλήθειας και καθοδηγώντας το προς το φως της αληθινής μας θρησκείας, αναδεικνύοντας μέσα από αυτό (το έθνος μας) μεγάλους πατέρες και δασκάλους της Εκκλησίας και με τη Θεία Σου Χάρη το διατηρείς ελεύθερο επί αιώνες, αν και υποδουλώθηκε το στήριξες και το διέσωσες και για μια ακόμα φορά το έκανες να ορθοποδήσει, Αυτός (Εσύ) Πανάγιε Δεσπότη, δέξου πρόθυμα τις ευχαριστήριες προσευχές για την απελευθέρωση και την αναγέννηση του. Και τις μεν ψυχές όσων ηρωικά αγωνίστηκαν (πολέμησαν) και ένδοξα έπεσαν (θυσιάστηκαν) για την πίστη μας και την πατρίδα μας στους ιερούς αγώνες μας ή από τους εχθρούς εκτελέστηκαν πρόγονοι και αδελφοί μας, ανάπαυσέ τους με όλους όσους από αιώνες Σε έχουν ευαρεστήσει. Εμάς δε, ανάδειξέ μας άξιους της ελευθερίας (την οποία απολαμβάνουμε), βοήθησέ μας να ζούμε με ειρήνη και ομόνοια και καθοδήγησέ μας σε κάθε αγαθό έργο που Σε ευαρεστεί. Τους πιστούς που μας κυβερνούν διατήρησε τους σε ειρήνη και ομόνοια και μίλα στις καρδιές τους για καλά έργα υπέρ της Εκκλησία Σου και όλου του λαού Σου. Γιατί Συ είσαι ο βασιλιάς της ειρήνης και Σωτήρας των ψυχών μας κι Εσένα δοξάζουμε, Τον Πατέρα, Τον Υιό και Το Άγιο Πνεύμα, τώρα και πάντα και σε όλους τους αιώνες. Αμήν (γένοιτο, έτσι ας γίνει).
 

Επιμέλεια: Νίκος Χρ. Παπακωνσταντόπουλος, 23.3.2021

https://nikolpapak.blogspot.com/2021/08/blog-post_29.html

 
 
 

Σύντομη αναφορά σε παραδοσιακούς τρόπους άρδευσης και ύδρευσης.

    Δεν είναι πολλά τα χρόνια που μας χωρίζουν από τους παραδοσιακούς τρόπους ύδρευσης και άρδευσης. Ακόμα και οι νέοι 35-40 χρόνων θυμούνται πολύ καλά με τι μεθόδους και μέσα έφτανε το νερό στα νοικοκυριά των χωριών μας, στα περιβόλια και στα χωράφια μας, πριν τα σημερινά δίκτυα και οι γεωτρήσεις «πάρουν θέση». 

     Σε χωριά και σε περιοχές που βρίσκονται φυσικές πηγές, δεν υπήρχαν ιδιαίτερες δυσκολίες: Με δοχεία (ξύλινα βαρέλια στο μακρινότερο παρελθόν και με πλαστικά στο πιο πρόσφατο), το πολύτιμο και υπ’ αριθμόν «ένα» αγαθό, το νεράκι, έφτανε στα σπίτια μας και ικανοποιούσε όλες τις ανάγκες του νοικοκυριού: πόσιμο, λάτρα, μπουγάδα, ατομική καθαριότητα, κλπ. Την ύδρευση στις πόλεις εξυπηρετούσε ο νερουλάς, με γνωστότερο επαγγελματία του είδους το μαραθωνοδρόμο Σπύρο Λούη. Όσον αφορά την άρδευση, για τις περιοχές που έχουν μεγάλες πηγές και τις διαρρέουν ποτάμια, το νερό έφτανε με εκτροπές φυσικής ροής στα χωράφια, όπου ποτίζονταν οι καλλιέργειες.

     Στις περιοχές, όμως, που οι πηγές ήταν λιγοστές ή ακόμα και ανύπαρκτες, η κατάσταση ήταν μάλλον δραματική. Και ίσως εύκολα αναρωτηθεί κανείς: Γιατί δεν επέλεγαν οι άνθρωποι τόπους, που η εύρεση νερού ήταν εύκολη; Η απάντηση δεν είναι δύσκολη, αν σκεφτούμε ότι πρωταρχικό τους μέλημα ήταν να μην είναι το χωριό τους – ο τόπος τους ιδιαίτερα βατός, ώστε να τους ενοχλούν συχνά οι εχθροί (π.χ. οι τούρκοι). Άλλως τε, κάθε οικογένεια είχε πολλά χέρια και το «κουβάλημα» του νερού δεν  τους δυσκόλευε και πολύ.
     Άλλες, εναλλακτικές λύσεις έδιναν οι ομβροδεξαμενές, οι στέρνες και τα πηγάδια. Οι ομβροδεξαμενές, τις οποίες συναντάμε με διάφορες ονομασίες στη χώρα μας, ήταν μεγάλοι τεχνητοί και χωρίς κάποια ιδιαίτερη αρχιτεκτονική λάκκοι στο έδαφος, που συγκέντρωναν το βρόχινο νερό για ανάλογες χρήσεις, π.χ. πότισμα ζώων, κοινόχρηστες ή ιδιωτικές. Οι στέρνες ήταν οι γνωστές δεξαμενές, για τη συγκέντρωση νερού από δίκτυο, απαραίτητες στις ανάγκες της άρδευσης, όπου δεν υπήρχε πηγή ή ποτάμι. Τα πηγάδια, κυρίως ιδιωτικά, ήταν μια πολύ καλή λύση για το σπίτι και το νοικοκυριό. Το νερό το έβγαζαν με το μηχανισμό του βαρούλκου ή με απλό κουβά που έριχναν μέσα με σχοινί και αργότερα αντικατέστησαν οι αντλίες.

Πηγάδι ανοιχτού τύπου:
το σχοινί που ανεβοκατέβαζε τον κουβά, έχει προκαλέσει "αυλακώματα" στο πέτρινο χείλος!

     Η αρχιτεκτονική των πηγαδιών είναι σχετικά γνωστή και ιδιαίτερα προσεγμένη. Θα λέγαμε ότι σε πολλές περιπτώσεις ανταγωνίζεται τις πέτρινες παραδοσιακές βρύσες, πελεκημένες – σκαλισμένες με μεράκι. «Χτίζονταν» σε σημεία, όπου σε σχετικά μικρό βάθος από την επιφάνεια του εδάφους υπήρχε νερό.     
     Φυσική «συνέπεια» των παραδοσιακών αυτών τρόπων ύδρευσης και άρδευσης, ήταν η μεγάλη οικονομία του νερού. Σήμερα, που όλα αυτά ανήκουν στο παρελθόν και σχεδόν τα έχουμε ξεχάσει, μάλλον θα πρέπει να αναλογιστούμε τούτο: Μήπως η λειψυδρία που ήδη χτυπά την πόρτα μας, αφ’ ενός, και η υπερκατανάλωση νερού, που μας επιβάλει ο σύγχρονος τρόπος ζωής, αφ’ εταίρου, μας κάνουν να τα ξαναθυμηθούμε; Τυχαίο, που στη συνδιάσκεψη του ΟΗΕ για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη στο Ρίο Ντε Τζανέιρο της Βραζιλίας το 1992, που η 22 Μαρτίου κάθε χρόνου καθιερώθηκε ως Παγκόσμια Ημέρα νερού;
 

Νίκος Χρ. Παπακωνσταντόπουλος, 22.3.2021

https://nikolpapak.blogspot.com/2017/05/blog-post_22.html

                                    

Στίχοι στην άνοιξη!

                    Άνοιξη ανθοστόλιστη, της μάνας φύσης νιότη,

                    της ομορφιάς χαμόγελο, των εποχών η πρώτη!

                    Ο Άγγελος στην Παναγιά το μήνυμά του φέρνει

                    και το χορό του ο έρωτας με σένανε τον σέρνει.

                    Της Λευτεριάς ολόδροσο φυσάει μαϊστράλι

                    κι από τη Λαύρα πλάι σου περήφανα προβάλλει.

                    Εσένα διάλεξ’ η Λαμπρή και το «Χριστός Ανέστη»

                    και της μητέρας η γιορτή σφιχτά μαζί σου εδέθη.

                    Στο Ξόδι τα λουλούδια σου το Λυτρωτή στολίζουν,

                    να Του γλυκάνουν τη χολή, που οι θνητοί ποτίζουν.

                    Εσέ καλωσορίζοντας κι η ποίηση γιορτάζει,

                    μηνύματα με στίχους της απλόχερα μοιράζει.

                    Φέρνεις τον κούκο στα βουνά, στις ρεματιές τ’ αηδόνια,

                    φέρνεις ελπίδα και χαρά, στεφάνια στα μπαλκόνια.

                    Χαρά σε όποιον μέσα του άνοιξη πάντα νοιώθει!

                    Μεγάλος είν’ ο πλούτος του και πιο κοντά του οι πόθοι.

 

Νίκος Χρ. Παπακωνσταντόπουλος 19.3.2017
https://nikolpapak.blogspot.com/2017/05/blog-post_22.html

Αρχαία και σύγχρονα «οικεία κακά»

     Ο τύραννος της Μιλήτου Αρισταγόρας ξεκίνησε στην αρχαιότητα (499 π.Χ.) επανάσταση των δυσαρεστημένων πόλεων της Ιωνίας κατά της Περσικής κυριαρχίας. Από τις πόλεις της ηπειρωτικής Ελλάδος που δέχθηκαν να βοηθήσουν στην εκστρατεία, ήταν η Αθήνα και η Ερέτρια, που έστειλαν αρκετά πλοία. Η επανάσταση, όμως, δεν είχε την καλύτερη έκβαση και από τις πόλεις που υπέστησαν τις μεγαλύτερες καταστροφές από τους Πέρσες ήταν η Μίλητος. Οι άνδρες σκοτώθηκαν και οι γυναίκες με τα παιδιά πουλήθηκαν δούλοι.
     Μετά τη μάχη του Μαραθώνα (490 π.Χ.), ο Θεμιστοκλής επεδίωξε τη ναυπήγηση στόλου, όμως συνάντησε εμπόδια από τους πολιτικούς του αντιπάλους, οι οποίοι δεν πίστευαν στον Περσικό κίνδυνο και θεωρούσαν ότι το σχέδιό του απέβλεπε στην ισχυροποίηση του ίδιου. 
     Τότε ο Θεμιστοκλής χρησιμοποίησε το θέατρο, για να επηρεάσει τους Αθηναίους να συναισθανθούν για τον επικείμενο Περσικό κίνδυνο. Χρηματοδότησε την τραγωδία «Μιλήτου άλωσις», του τραγικού ποιητή Φρύνιχου, θέλοντας έτσι να προειδοποιήσει ποιες θα ήταν οι συνέπειες, αν οι Πέρσες επιτίθεντο πάλι σε Ελληνικές πόλεις κι εκείνες είχαν μείνει απροετοίμαστες.
     Ολόκληρο το θέατρο έκλαιγε με λυγμούς και οι Αθηναίοι έπαθαν κατάθλιψη. Με απόφαση του Δήμου ο Φρύνιχος υποχρεώθηκε να πληρώσει μεγάλο πρόστιμο και να μην ξαναπαρουσιάσει το έργο του, γιατί έκανε τους πολίτες να θυμηθούν «οικεία κακά», δηλαδή, δικές τους συμφορές. Άσχετα, όμως, από την ποινή στον τραγικό ποιητή, ο Θεμιστοκλής κατόρθωσε με το τέχνασμά του και αφύπνισε τους Αθηναίους. Ναυπηγήθηκε, έτσι, πολύ μεγάλος αριθμός Αθηναϊκών τριήρεων, που η ναυμαχία της Σαλαμίνας (480 π.Χ.) είχε τη γνωστή νικηφόρα έκβαση.
     Δεν είναι καθόλου δύσκολο να διακρίνει κανείς την αντιστοιχία και τη συγγένεια της νοοτροπίας των Αρχαίων Ελλήνων-προγόνων μας και ημών των Νεοελλήνων. Στους δύσκολους καιρούς που μας έχουν ξημερώσει πανταχόθεν (οικονομικά, γεωπολιτικά και κυρίως αξιακά), προτιμάμε να ακούμε όσα μας «αρέσουν», παρά να προβληματιζόμαστε. Ακόμα και στην υγειονομική δοκιμασία, η οποία περισσότερο, ίσως, ορατή έχει ενσκήψει, πολλοί «περί άλλων τυρβάζουμε», αδιαφορώντας για τους γύρω μας, ακόμα και για εμάς τους ίδιους. Το «καρτελάκι» του «κινδυνολόγου» το βάζουμε πολύ εύκολα και με μεγάλη προθυμία σε κάποιον που αντιλαμβάνεται πιθανούς κινδύνους. Το ίδιο με το καρτελάκι του «εθνικιστή» σ’ εκείνον που μιλάει για πατρίδα. Πολλά τα «καρτελάκια» και στην προσωπική μας ζωή, ακόμα και σε περιπτώσεις καλοπροαίρετης συμβουλής/προτροπής, που άλλοτε μπορεί να την περιφρονούμε σιωπηλά, ή άλλοτε μπορεί να σύρουμε τα «εξ αμάξης». Όσο δε για αυτοκριτική… «επόμενη ερώτηση»!
     Έχοντας αναφερθεί κι άλλες φορές στο θέμα με παρόμοια άρθρα μου, δεν θα μακρηγορήσω περισσότερο. Θα περιοριστώ μόνο σε τούτο: Ας έχουμε πάντα υπ’ όψη μας ότι οι συμφορές καραδοκούν σε κάθε τομέα, όσο μένουμε απροετοίμαστοι και απροστάτευτοι. Και αν οι «από μηχανής θεοί» παρουσιάζονται απρόσμενα, δεν δίνουν λύση και σωτηρία στη δύσκολη στιγμή, μόνο στις αρχαίες τραγωδίες.
 

Νίκος Χρ. Παπακωνσταντόπουλος, 7.3.2021

https://nikolpapak.blogspot.com/2021/08/blog-post_29.html

Περί μάσκας… γενικώς! (ποίημα)

Τις απόκριες και πάλι

θα γιορτάσουν ορισμένοι

με την ίδια τους τη μάσκα

που ’χουν πάντα φορεμένη.

 

Μια φορά το χρόνο όλοι

για το έθιμο τη βάζουν,

αλλ' εκείνοι επιμένουν

κάθε μέρα να «γιορτάζουν»!

 

Μα και τώρα που ο νόμος

κι  η ανάγκη το  επιβάλλουν,

κάποιοι δύο θα φορέσουν

κι άλλοι... θέλουν να τη βγάλουν!

 

Νίκος Χρ. Παπακωνσταντόπουλος, 7.3.2021

https://nikolpapak.blogspot.com/2017/05/blog-post_22.html