Φίδι, φιδοτόμαρο, λιόκρινο και προλήψεις

     Αποκρουστική πάντα η εικόνα/θέα του φιδιού, με κύρια συναισθήματα φόβου και πανικού για τον άνθρωπο. Δεν αποκλείεται ο φόβος αυτός να οφείλεται στο ότι το ανεπιθύμητο αυτό ερπετό «είναι η πρώτη εμφάνιση του σατανά», σύμφωνα με το ρηθέν δια στόματος ενός γέροντος. Τα συναισθήματα αυτά, σε συνδυασμό με την αδυναμία του ανθρώπου να θέσει υπό τον έλεγχό του κάθε τι που τον απειλεί από τη φύση και τα στοιχεία της, γεννά, συνήθως, θρύλους και κάθε αλλο δημιούργημα της φαντασίας. Και ίσως να μην είναι καθόλου τυχαίο που πολλοί δράκοι των παραμυθιών έχουν μορφή παρόμοια με αυτή του φιδιού.

     Για το αποκρουστικό αυτό ερπετό σε κάθε μέγεθος και βαθμό επικινδυνότητος, που μπορεί κανείς εύκολα να συναντήσει, ειδικά στην ύπαιθρο, υπάρχουν και θετικές και αρνητικές προλήψεις. Έχοντας στη μια άκρη του μυαλού μας την τρομερή οχιά, μπορούμε να φέρουμε στην άλλη τα αβλαβή φιδάκια τη Κεφαλονιάς το δεκαπενταύγουστο.

     Ορισμένοι πιστεύουν ότι το να δεις φίδι στον ύπνο σου, σε περιμένει μεγάλη λαχτάρα. Άλλοι πάλι, ευρίσκονται στην ακριβώς αντίθετη άποψη: «το φίδι είναι φίλος και αν το δεις στον ύπνο σου είναι για καλό». Κάτι ανάλογο συμβαίνει και με «το φίδι του σπιτιού». Ποιος θα ένοιωθε ήσυχος, αν το έβλεπε μέσα στο σπίτι του! Υπάρχει, όμως, και εδώ η ακριβώς αντίθετη άποψη, ότι «το φίδι είναι φύλακας του σπιτιού και δεν πρέπει να το πειράξεις, γιατί σε περιμένει κακοτυχία»! Και θυμάμαι που διάβαζα σ’ ένα διήγημα ή μυθιστόρημα πριν από χρόνια: «Λίγο πριν το μεγάλο σεισμό, το φίδι που κρυβόταν στον τοίχο του σπιτιού βγήκε από τη φωλιά του μαζί με τα μικρά του κι έφυγαν. Το είδαν οι άνθρωποι και κατάλαβαν ότι κάτι κακό έρχεται και βγήκαν από μέσα κι έτσι σώθηκαν, γιατί με το σεισμό ένα μέρος του σπιτιού σωριάστηκε».

     Πολύ «καλό σημάδι» θεωρείται το φίδι όταν το δούμε να το κρατάει στα νύχια του αετός. Μέχρι και τη θετική έκβαση των πολέμων υποστήριζαν οι οιωνοσκόποι της αρχαιότητος, αν κάποιοι από τα στρατεύματα έβλεπαν αετό να πετάει και να έχει φίδι στα νύχια του.

     Οι προλήψεις δεν σταματούν εδώ, αλλά επεκτείνονται και σε «προϊόντα» του φιδιού, ένα εν των οποίων είναι και το «φιδοτόμαρο» ή «πουκάμισο του φιδιού». Αμέσως μετά τη χειμερία νάρκη, το ερπετό αλλάζει δέρμα. Όποιος το βρει ή το δει, μπορεί είναι σημάδι «καλής τύχης»! Επίσης, θεωρείται κατάλληλο για ξεμάτιασμα, για ξόρκια, για φυλαχτό, ακόμα και να κάνεις ή να λύσεις μάγια. Για τους λόγους αυτούς, ορισμένοι το παίρνουν όταν το βρίσκουν και το φυλάνε. Άλλοι πάλι, πιστεύουν ότι αν κοιμηθείς με το φιδοτόμαρο κάτω ή δίπλα από το μαξιλάρι, θα δεις στον ύπνο σου εκείνον που σου έκανε τα μάγια!

     Σύμφωνα με λαϊκές αντιλήψεις πάντα, η σκόνη του φιδοτόμαρου (αφού αυτό έχει ξεραθεί και μπορούμε να το κάνουμε σκόνη), με ελάχιστη ποσότητα λαδιού γίνεται αλοιφή, που είναι θεραπευτική για δήγματα (δαγκώματα) φιδιών, με επάλειψη στην περιοχή του δαγκώματος. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και με τη «σκόνη» του σκοτωμένου και αποξηραμένου σκορπιού, που θεωρείται κατάλληλο «αντίδοτο» για το τσίμπημά του.

Το λιόκρινο

     Για το λιόκρινο ή λιοκόρνο ή λιόκουρνο, ανάλογα πώς το συνατάμε σε διάφορα μέρη της Ελλάδος, είχαμε ακούσει από μεγάλης ηλικίας γιαγιάδες στα παιδικά μας χρόνια: «Αν δεις φίδι να σε κυνηγάει και να “φυσάει” ή να “σφυράει”, μη φοβηθείς (αν είναι ποτέ δυνατόν!). Να του πετάξεις το σακάκι σου ή ένα κάποιο άλλο σκουτί (ρούχο), γιατί θέλει να σου αφήσει εκεί το λιόκρινο. Άμα φύγει το φίδι από το ρούχο, να πας να το πάρεις και να προσέχεις να μην το χάσεις, γιατί το λιόκρινο είναι ανώτερο από χρυσάφι! Το λιόκρινο», μας έλεγαν όταν ρωτούσαμε, «είναι ένα θαυματουργικό κόκαλο, που το βγάνει το φίδι από το στόμα του». Αλλού πάλι πιστεύεται πως το λιόκρινο είναι ένα μεγάλο  δηλητηριώδες χρυσό(!) φίδι. Ως λικόρνο το αναφέρει και Κωστής Παλαμάς σε ποιήματά του («Η φλογέρα του βασιλιά», «τραγούδι του γάμου»).

     Ερευνώντας το θέμα, πιθανολογούμε ότι το λιόκρινο είναι το «κέρατο του φιδιού». «Κέρατο» δεν έχουν όλα, αλλά ορισμένα, όπως  ο κερασφόρος όφις ή ορισμένα είδη οχιάς. Πιθανόν αποβάλλεται μαζί με το δέρμα του, ίσως και λίγο αργότερα, και θεωρείται πολύ ανώτερο «θεραπευτικό» από αυτό.

    Φάρμακο-πανάκεια, λοιπόν, για πολλές αρρώστιες το λιόκρινο, για τις θεραπευτικές ιδιότητες πιστεύονται πολλά, είτε σαν «πόσιμο» (το έβαζαν για λίγο σ’ ένα ποτήρι νερό και αφού το έβγαζαν, ο άρρωστος έπινε το νερό και γινόταν καλά!), είτε σαν ολιγόλεπτο επίθεμα στο πάσχον σημείο, είτε από μικρή απόσταση και «διάβασμα» με τα κατάλληλα λόγια από εκείνους που το κατείχαν.  Ανώτερο ως θεραπευτικό μέσο από το φιδοτόμαρο το λιόκρινο, θεωρείται το καταλληλότερο για δάγκωμα φιδιού, εκδοχή που  αναφέρει και ο Νικόλαος  Πολίτης στις «Παραδόσεις» του. Για να μεταδώσουν σε άλλον την τέχνη τους και το «θεραπευτικά λόγια» εκείνοι που τα γνώριζαν, χρειαζόταν ένα ολόκληρο τελετουργικό και ειδικές συνθήκες, π.χ. συγκεκριμένη ημέρα του χρόνου, όπως τη Μεγάλη Παρασκευή. Γενικότερα να σημειωθεί ότι η Μεγάλη Παρασκευή θεωρείται σημαντική της λαογραφίας μας. Μία από τις πλέον γνωστές προλήψεις την ημέρα αυτή, είναι να λουστείς για να μην υποφέρεις από πονοκεφάλους, αλλά δεν πρέπει να λουστείς άλλη Παρασκευή όλο το χρόνο!  

Κερασοφόρος όφις (φίδι με κέρατο)

     Ίσως όλα αυτά, να ανάγονται στο σκεπτικό πως ό,τι ακίνδυνο μπορεί να προκύψει/αφαιρεθεί/συλλεχθεί από κάποιο επικίνδυνο όν, μπορεί να αποβεί και θαυματουργικό.
     Το λιόκρινο το προτείνουν πρακτικοί για δερματολογικά νοσήματα, όπως για εκζέματα και αλλεργικές εκδηλώσεις στο δέρμα. Ακόμα και για δηλητηριάσεις, ίσως και για πολλά παθολογικής φύσεως περιστατικά. Μεγάλη εφαρμογή είχε σε ξόρκια, ξεματιάσματα, πιθανόν και στη λύση μαγιών. Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι όσες και όσοι είχαν το λιόκρινο, συνήθως ήταν γυναίκες, το εκμεταλεύτηκαν έτσι που θησαύριζαν. Από την προσωπική μας γνώση και εμπειρία, όμως, οι πρακτικοί «γιατροί» «δούλευαν» αφιλοκερδώς κι αν ο ασθενής τους ή οι συγγενείς του επέμεναν, δεχόντουσαν κάτι το ευτελές και συμβολικό. 

ΣΗΜΑΝΤΙΚΗ ΠΡΟΣΘΗΚΗ:

     Λίγο μετά την ανάρτηση του άρθρου, έλαβα από τον εξαίρετο διαδικτυακό φίλο, καταξιωμένο συγγραφέα και πατριώτη κ. Βασίλη Καλδίρη το εξής μήνυμα, μαζί με τη φωτογραφία που παρατίθεται:   

     «Καλησπέρα φίλε Νίκο, διάβασα το άρθρο σου και σου στέλνω το λιόκρινο που έχω κληρονομήσει από την Γιαγιά μου, προκειμένου να το δείξεις πως είναι, για να έχουν εικόνα οι αναγνώστες σου στο πολύ ωραίο άρθρο σου».
     Και συνεχίζει ο κ. Καλδίρης με δεύτερη, εξ ίσου σημαντική μαρτυρία σε επόμενο μήνυμά του, επιβεβαιώνοντας με τον τρόπο αυτό τα ακούσματα από τα στόματα των γιαγιάδων μας στα παιδικά μας χρόνια:

     «Όπως ξεκινά η ιστορία σου, αγαπητέ Νίκο, με το λιόκρινο και τη ζακέτα, είναι η αληθινή ιστορία της γιαγιάς. …Έτρεχε να ξεφύγει απο το φίδι και μια γυναίκα που την παρακολουθούσε της είπε να πετάξει την ζακέτα… Και το φίδι άφησε επάνω στην ζακέτα το λιόκρινο που έχω σήμερα εγώ!»

Λιόκρινο: φωτογραφία Βασίλης Καλδίρης

   Κάτι μου λέει πως σύντομα θα τα πούμε και από κοντά, αγαπητέ Βασίλη! Το ευχαριστώ της καρδιάς μου και πάλι!!! Εξαιρετικά σημαντική η «παρέμβασή» σου, γιατί ούτε και σε εγκυκλοπαίδειες, ούτε και στο διαδίκτυο μπόρεσα να βρω φωτογραφίες! Στις τρεις εγκυκλοπαίδειες που έχω στη βιβλιοθήκη μου, δεν το βρήκα ούτε ως λήμμα! Προσωπικά, ούτε κι εγώ ήξερα πώς είναι, παρά μόνο με παραστάσεις της φαντασίας, με τα ακούσματα από τις γιαγιάδες!

Νίκος Χρ. Παπακωνσταντόπουλος, 28.6.2020

( Σύντομο βιογραφικό δείτε ΕΔΩ )