Τί είναι το κάφυρο και πότε «σκάει»;

     Κάφυρο ή κάφυρα συνηθίζεται να λέγεται σε ορισμένες περιοχές (π.χ. της Πελοποννήσου) το ανώτερο αναπνευστικό ή ρινικός βλεννογόνος ή πιο απλά το ρουθούνι. Ορισμένα ζώα, όπως τα άλογα και τα πρόβατα, κυρίως όμως τα άλογα, εκφράζουν το θυμό τους και την ανυπομονησία τους, βγάζοντας δυνατές εκπνοές. Στην περίπτωση αυτή λέμε ότι «σκάει το κάφυρο», επειδή με τη δυνατή εκπνοή ακούγεται και ο ήχος του εκπνεόμενου αέρα που βγαίνει με δύναμη.

     Για τον άνθρωπο η φράση αυτή έχει μεταφορική έννοια, που σημαίνει ότι είναι έτοιμος να «εκραγεί» από το θυμό του.

     Να σημειωθεί ακόμα ότι πολλά ζώα «τεντώνουν το ρουθούνι» και με βαθιές εισπνοές επιδιώκουν να νοιώσουν καλύτερα την οσμή, π.χ. άλογο, σκύλος κλπ, που αυτό πιθανότατα έχει διαφορετική σημασία: εδώ, προφανώς, καταφαίνεται η ανυπομονησία τους γι' αυτό που οσμίζονται και όχι ο θυμός τους. 

     Ας θυμηθούμε στίχους του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη από το ποίημα του «ωδή στον ανδριάντα του Πατριάρχου Γρηγορίου του Ε΄», που αναφέρονται στο προεπαναστατικό «θυμό» των Ελλήνων:

«[…]Φριμάζουν⁽¹⁾ τα Καλάβρυτα... Καπνίζει το Ζητούνι ⁽²⁾...

κι η Μάνη η ανυπόμονη τεντώνει το ρουθούνι[…]»

----------------------

⁽¹⁾  Φριμάζω ή φρουμάζω: Φυσάω δυνατά από ανυπομονησία.

⁽²⁾ Ζητούνι: Παλαιότερη ονομασία της Λαμίας.

Νίκος Χρ. Παπακωνστανόπουλος, 30.5.2020

https://nikolpapak.blogspot.com/2017/05/blog-post_22.html

Σύγχρονες κερκόπορτες

     Όπως γνωρίζουμε από το σχολείο, σ’ ένα σημείο των απόρθητων τειχών της Κωνσταντινουπόλεως, υπήρχε μια μικρή πόρτα, η λεγόμενη κερκόπορτα. Κατά μία εκδοχή, οδηγούσε σε κάποιον ιππόδρομο, τον «ξυλόκερκο». Κατά άλλη εκδοχή ήταν δρύινη, απ’ όπου και η ονομασία της (λατινικά quercus=δρυς). Από εκείνη την ξεχασμένη πόρτα, σύμφωνα με την παράδοση, εισήλθε μικρός αριθμός τούρκων πολεμιστών στις 29 Μαΐου 1453 και διέσπασαν την άμυνα των εντός των τειχών υπερασπιστών της Πόλης.

     Αν και στη μεγάλη πλειοψηφία τους οι σύγχρονοι ιστορικοί της αλώσεως δεν αναφέρουν την ύπαρξη κερκόπορτας, εν τούτοις η λαϊκή παράδοση της έδωσε διαστάσεις μύθου, μη θέλοντας δεχθεί την με άλλο τρόπο πτώση της Πόλης. Στη σημερινή εποχή, η «ανοιχτή κερκόπρτα» χρησιμοποιείται μεταφορικά και στις περισσότερες περιπτώσεις ως παροιμιώδης έκφραση, όταν θέλουμε να τονίσουμε κάποια «αδύναμα σημεία» ενός ανθρώπου, μιας κοινωνίας, ενός λαού, που η χαλάρωση των παραδοσιακών ηθών και των αξιών μπορεί να γίνει αιτία «εισβολής νέων ηθών». Χρησιμοποιείται ακόμα και ως παραβίαση «θυρών» με ύπουλη πράξη.

     Ο σύγχρονος «εκπολιτισμός» (ο όρος εντός και εκτός εισαγωγικών), θεωρείται ότι έχει ανοίξει μεγάλες κερκόπορτες. Η αλματώδης εξέλιξη της τεχνολογίας που έφερε μεγάλη ευμάρεια, η οποία άρχισε να διαφαίνεται σχεδόν αμέσως τον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο και συνεχώς διευρύνεται σε πολλά κράτη της υφηλίου, σίγουρα πρέπει να θεωρείται μία απ’ αυτές. Φτάσαμε, λοιπόν, ακόμα και οι ασθενέστερες οικονομικές τάξεις, να μπορούμε, π.χ., να αποκτήσουμε ένα ακριβό αυτοκίνητο (ή και περισσότερα!), με… την ίδια ευκολία που πηγαίναμε στο περίπτερο για ένα κουτί σπίρτα! Το ίδιο κι ένα, δύο ή και πολλά περισσότερα πανάκριβα κινητά τηλέφωνα κλπ, κλπ. Εδώ συνέβαλε/συμβάλλει και η κατά κόρον διαφήμιση, που ήταν/είναι μέρος του σχεδίου συμφερόντων, των αγορών και των κρατούντων τις τύχες των λαών (προσωπική πάντα η εκτίμηση), για να μπορέσουν ν’ ανοίξουν κερκόπρτες η μία μετά την άλλη και μάλιστα χωρίς «βαρύ οπλισμό», χωρίς καν οπλισμό. Ούτε και ο βομβαρδισμός που ανηλεώς δεχθήκαμε πρόσφατα για εορτοδάνεια, διακοποδάνεια και άλλα συναφή δάνεια μπορεί να μείνει έξω από παρόμοιες σκέψεις. Ναι, όλους μας δελεάζουν τα προϊόντα αυτά, όμως στον καλπασμό μας ν’ αφήσουμε πίσω τις ανυπέρβλητες δυσκολίες της προ τεχνολογίας εποχής, να περάσουμε στην «άλλη μεριά» και να τα αποκτήσουμε, ίσως κάπου στη διαδρομή αυτή δεν ισορροπήσαμε σωστά και χάσαμε το μέτρο.

     Οι αντιστάσεις μας χαλάρωσαν και συνεχώς χαλαρώνουν και όσο χαλαρώνουν, οι κερκόπορτες ανοίγουν όλο και πιο πολύ, όλο και πιο επικίνδυνα. Οι παραδοσιακές μας Αξίες, που κράτησαν τη φλόγα της ελπίδας αναμμένη στις καρδιές των προγόνων μας για τετρακόσια χρόνια δουλείας, ίσως να κινδυνεύουν τώρα, σε καιρό ευμάρειας, πολύ περισσότερο από τότε! Για κρίση Αξιών μιλάνε συνεχώς οι ειδικοί και στο χέρι μας είναι ο δρόμος που θα επιλέξουμε, έχοντας πάντα στο νου μας και τον Ηρακλή, όταν βρέθηκε μπροστά στους δύο δρόμους και χρειάστηκε να βασανίσει το μυαλό του ποιόν θα ακολουθήσει.

Νίκος Χρ. Παπακωνσταντόπουλος, 28.5.2020

https://nikolpapak.blogspot.com/2017/05/blog-post_22.html

ΤΟ ΑΘΑΝΑΤΟ ΝΕΡΟ

Τα ύδατα της Στυγός στο Χελμό

(Φωτογραφία: https://www.kalavrytanews.com/ )

Να ’τανε, λέει, το νερό που βγαίν' από τη Στύγα,

όποιος το πίνει θάνατος ποτέ μην τον ζυγώνει!

Κι εμένα δεν θα μ' ένοιαζε να ζήσω χρόνια λίγα,

μονάχα η Πατρίδα μου με δόξες να ψηλώνει.

Να το ’χα να το φύλαγα σ’ ένα χρυσό κανάτι,

στους διαλεχτούς να το ’δινα, στους λίγους, στους μεγάλους,

Βελλερεφόντες σύγχρονους στο φτερωτό το άτι,

να ’ναι πάντα μπροστάρηδες, να ξεσηκώνουν κι άλλους.

Και της Πατρίδας τ’ όνομα όλο να μεγαλώνει,

ν’ αστράφτει, να φεγγοβολά σ’ όλης της γης τα μέρη.

Με κότινους τα τέκνα της πάντα να στεφανώνει

 που το αρχαίο πνεύμα της και πάλι θα ’χουν φέρει.

Νίκος Χρ. Παπακωνσταντόπουλος, 26.5.2020

https://nikolpapak.blogspot.com/2017/05/blog-post_22.html

Πότε κάποιος "βγαίνει στο κλαρί" και πότε "κουνάει κλαρί"

     Λέγεται ότι όταν ο Κολοκοτρώνης έβλεπε κάποιον νέο να θέλει να τον ακολουθήσει, του έλεγε: «Γρήγορα βγήκες στο κλαρί, μωρέ παιδί μου». Μ’ αυτό ο Γέρος του Μοριά εννοούσε την ίσως πρόωρη απόφαση του νέου να βγει στον πολεμικό στίβο, που απ’ όσα γνωρίζουμε ποτέ δεν αποθάρρυνε κάτι τέτοιο.

     Η φράση συνεχίστηκε να λέγεται και αργότερα, στις πρώτες δεκαετίες μετά την Απελευθέρωση, γι’ αυτούς που κατέφυγαν στη ζωοκλοπή και στη ληστεία. Σε κάποιες περιπτώσεις ωθήθηκαν εκεί, είτε από ανάγκες επιβίωσης, είτε από διάφορες δύσκολες συνθήκες που τους απειλούσαν, βρίσκοντας έτσι κάποια «διέξοδο». Ορισμένοι με τα προϊόντα της «δουλειάς» τους βοηθούσαν και φτωχούς και ανήμπορους, γι’ αυτό και κέρδιζαν την εύνοιά τους.
     Επίσης, η φράση ειπώθηκε πολύ στην περίοδο της εθνικής αντίστασης κι ακόμα περισσότερο στον εμφύλιο πόλεμο που ακολούθησε. «Βγήκε στο κλαρί»=«βγήκε στο αντάρτικο». Παρόμοια η σημασία και «το γύρισε στ’ αντάρτικο», στην οποία δίνεται η έννοια ότι είναι κάποιος ανυπάκουος/αντιδραστικός και «κάνει του κεφαλιού του».

     «Βγήκε στο κλαρί» λέμε συχνά και για τη γυναίκα που ακολούθησε την οδό του αγοραίου έρωτα. Την λέμε ακόμα με πνεύμα σπίλωσης και για εκείνη που ξεκινάει τη σεξουαλική της ζωή, με έναν και μόνο σύντροφο! Πολύ μεγαλύτερη βαρύτητα, όμως, παίρνει η έκφραση όταν μια νέα γυναίκα οδηγείται εκεί από κάποιον διαφθορέα. «Την έβγαλε στο κλαρί», είτε παραπλανώντας την, είτε, πολύ χειρότερα, να την εκμεταλλευτεί οικονομικά ως προαγωγός.   

     Η φράση «κουνάου¹ κλαρί» έχει να κάνει με τη θέση/δύναμη ισχύος που έχει κάποιος, την οποία και χρησιμοποιεί για να επηρεάσει πρόσωπα και καταστάσεις, κατευθύνοντας τους άλλους με τον τρόπο και προς το μέρος που θέλει εκείνος. Πιθανότατα η παροιμιώδης αυτή έκφραση προέρχεται από το βοσκό, ο οποίος κρατάει στα χέρια του ένα μικρό κλωνάρι καδιού με φύλλα και, κουνώντας το, μαυλάει² τα ζώα του κοπαδιού του, που με αυτόν τον τρόπο τον ακολουθούν για να φάνε τη χλόη και τα κατευθύνει εκεί που θέλει αυτός.

     Η έννοια της φράσης επεκτείνεται ακόμα και σε πνεύμα εκδίκησης: «Κουνάει κλαρί» κάποιος, που «ξέφυγε» από κίνδυνο (π.χ. τον κυνηγούσαν) και αφού αισθάνεται ασφαλής, εμπαίζει ή εκβιάζει ή εκδικείται τους αντιπάλους/αντιδίκους του.

     

---------------------------------

¹ Η κατάληξη –ω των ρημάτων σε πολλές περιοχές, ειδικά της Πελοποννήσου, είναι –ου, αν ο χαρακτήρας είναι φωνήεν,  π.χ. μαυλάου, λέου, κλαίου, μιλάου κλπ. (χαρακτήρας: τελευταίο γράμμα του θέματος).

² Μαυλάω (αυ=αβ): 1. Φωνάζω-καλώ κάποιο ζώο με το όνομά του. 2. Δελεάζω.

Νίκος Χρ. Παπακωνσταντόπουλος, 22.5.2020

( Σύντομο βιογραφικό δείτε  ΕΔΩ )

"Στην Αγία Λαύρα πρώτα"

«Στην Αγία Λαύρα πρώτα»

     Αν και η συγγραφή-ανάρτηση ενός άρθρου με θέμα την Αγία Λαύρα και την Επανάσταση του 1821 προς το τέλος Μαΐου,  δεν φαίνεται εκ πρώτης όψεως επετειακά επίκαιρη, δεν είναι ακριβώς έτσι. Και γίνομαι πιο συγκεκριμένος:

Α: Γενικότερα:

      Ι: Ήδη, πολλοί Σύλλογοι και Φορείς, καθώς και η επίσημη Πολιτεία, έχουν μπει σε τροχιά προγραμματισμού εκδηλώσεων για την επέτειο των διακοσίων χρόνων από την Εθνική Παλιγγενεσία.

     ΙΙ: Προσωπικότητες και ήρωες και Αξίες του «Μεγάλου Ξεσηκωμού» δεν πρέπει να «φεύγουν» καθόλου από το μυαλό μας, όλο το χρόνο.

Β: Ειδικότερα:

     Ι: Η 30ή Μαΐου 1826, είναι η ημέρα εκδημίας του ήρωα ιεράρχη Παλαιών Πατρών Γερμανού.

     ΙΙ. Ακριβώς 194 χρόνια μετά, δηλ. την 30ή Μαΐου 2020, με τις άοκνες και αθόρυβες φροντίδες του «αεικίνητου» και αταλάντευτα προσηλωμένου στις Αξίες Συλλόγου Καλαβρυτινών Πειραιά, θα τοποθετηθεί από τον ίδιο Σύλλογο ο τρίτος κατά σειρά ανδριάντας του Παλαιών Πατρών Γερμανού, στην Κλειτορία Καλαβρύτων. Οι δύο που έχουν προηγηθεί είναι: το 2003 στον Πειραιά και το 2006 στην Αγία Λαύρα. Η Κλειτορία Καλαβρύτων (παλαιότερη ονομασία Μαζαίικα), είναι ο τόπος όπου ο ιεράρχης αντέταξε το πρώτο επίσημο «ΟΧΙ» κατά των Τούρκων.

Ο τρίτος ανδριάντας του Παλαιών Πατρών Γερμανού,

που θα τοποθετηθεί από το σύλλογο Καλαβρυτινών Πειραιά

στην Κλειτορία Καλαβρύτων, στις 30.5.2020

Φωτογραφία:

Από την προσωπική ιστοσελίδα του Προέδρου κ. Αθανάσιου Χρονόπολου

     Η κατά ορισμένους αμφισβητούμενη  (ή και απορριπτέα) άποψη, ότι ο Παλαιών Πατρών Γερμανός δεν ύψωσε το Λάβαρο της Επαναστάσεως στην Αγία Λαύρα και δεν όρκισε τους αγωνιστές, καταρρίπτεται και από τα ιστορικά γραπτά κείμενα της Μονής. Αξίζει εδώ όμως και η επίκληση ενός ακόμα, μέχρι πρότινος άγνωστου ντοκουμέντου, από τον Κώδικα της ιστορικής Μονής Αγίας Λαύρας: μια δεύτερη δοξολογία μετά την της 21 Μαρτίου 1821, ημέρα Απελευθερώσεως της πρώτης πόλης της Ελλάδας, των Καλαβρύτων. Γράφει σε παλαιότερο άρθρο του ο εκ Σκοτάνης Καλαβρύτων Πρόεδρος του δραστήριου Συλλόγου Καλαβρυτινών Πειραιά κ. Αθανάσιος Χρονόπουλος:

     «Την 19η Φεβρουαρίου 2011, ομού με τον καθηγούμενο της Ιεράς μας Μονής Αγίας Λαύρας, τον αρχιμανδρίτη Ευσέβιο, προβήκαμε σε αναδίφηση του Κώδικα της Μονής των ετών 1700 έως 1900 και ανεύρομεν ότι: "Την 22α Μαρτίου, επανελθών ο Ιεράρχης Γερμανός στην Ιερά Μονή, μετά την απελευθέρωση της πόλεως των Καλαβρύτων, (μετά την από 17 Μαρτίου πολιορκία) που έγινε την προηγουμένην την 21ην, τέλεσεν και νέαν δοξολογίαν, για την επιτυχίαν του αγώνος (δεύτερη)". Το σημαντικό αυτό στοιχείο, άγνωστο μέχρι τότε, πρέπει να αξιοποιηθεί για χάρη της ιστορικής αληθείας».

     «Στην Αγία Λαύρα πρώτα», λοιπόν, όπως μας θυμίζει και το γνωστό από τα πρώτα σχολικά μας χρόνια τραγούδι-εμβατήριο  «όλ’ η δόξα όλ’ η χάρη», κι αυτό δεν επιδέχεται αμφισβήτησης!

======================

Πηγές:

-  Διαδικτυακές αναρτήσεις του Προέδρου του Συλλόγου Καλαβρυτινών Πειραιά, κ. Αθανάσιου Χρονόπουλου.

-  Κείμενο του δρα του Παντείου Πανεπιστημίου κ. Δημήτρη Σταθακόπουλου, έγκριτου ιστορικού, δικηγόρου, μουσικολόγου, συγγραφέα, οθωμανολόγου, λαογράφου.

-  Διαδικτυακή ανάρτηση του Συγγραφέα-Λογοτέχνη, τ. Αντιπροέδρου της Ένωσης Ελλήνων Λογοτεχνών, κ. Κωνσταντίνου Νικολόπουλου-Καμενιανίτη.

Νίκος Χρ. Παπακωνσταντόπουλος, 20.5.2020

( Σύντομο βιογραφικό σημείωμα δείτε ΕΔΩ )

Η γκλίτσα (ποίημα)

Κι αν το κοπάδι πούλησα

κι άφησα το μαντρί μου,

τη γκλίτσα δεν την κρέμασα*

κι ούτε ξεχνώ τη γη μου.

Δεν ήταν μόνο στήριγμα

και σκήπτρο αρχηγικό μου

 σε κάθε μου περίπατο

τα βράδια στο χωριό μου.

Και συντροφιά μου ήτανε

σε ράχες και λειβάδια

τα μυστικά μου ήξερε,

στης νιότης μου τα χνάρια.

Μα τώρα, στ’ ανηφόρισμα,

έμεινε μοναχή της.

Με τη μαγκούρα περπατώ

που είναι… αδελφή της!

-----------------------

* Συνηθίζεται να λέγεται, ως παροιμιώδης έκφραση,  πως όταν ο βοσκός πουλήσει ή «χαλάσει» το κοπάδι, «κρεμάει» και τη γκλίτσα, δηλαδή, δεν τη χρησιμοποιεί άλλο.

Νίκος Χρ. Παπακωνσταντόπουλος, 18.5.2020

https://nikolpapak.blogspot.com/2021/08/blog-post_29.html

Χαμένη γη

Η χαμένη γη

Καλλιεργήσιμες εκτάσεις του παρελθόντος σε βουνά!

(Στο λευκό κύκλο πηγή)

     Οι πρώτες μετακατοχικές γενιές και πολύ περισσότερο οι επόμενες, δεν στερηθήκαμε το ψωμάκι, έστω και «ξερό»*, όπως το στερήθηκε η γενιά των γονιών μας και των παππούδων μας. Κάθε σπίτι είχε τη στοιχειώδη αυτάρκεια, οριακή ίσως και σίγουρα με πάρα πολλές δυσκολίες χωρίς τη σημερινή τεχνολογία, αλλά υπήρχαν ευλογημένα χέρια που καλλιεργούσαν τη γη και οι οικογένειες και οι κοινωνίες «στέκονταν στα πόδια τους». Όπου υπήρχαν λίγα τετραγωνικά χώμα, ακόμα και σε δύσβατες βουνοκορφές(!), το καλλιεργούσαν. Δύσκολο να γίνει αυτό πιστευτό σήμερα! Προϊόντα που δεν ήθελαν ιδιαίτερες φροντίδες, όπως το στάρι, «λίγο από δω, λίγο από κει» αύξανε το εισόδημά τους και γέμιζε το κασόνι του νοικοκυριού. Στην πραγματικότητα, ίσως απλά και να «επιβίωναν», αφού και η γη των ορεινών περιοχών δεν είναι ιδιαίτερα εύφορη, όμως στο ψωμί πάντα ήταν γενναιόδωρη. Δεν έλειπε, όμως, από τους ανθρώπους η αισιοδοξία, δεν υπέφεραν από μελαγχολία και κατάθλιψη, o ψυχολόγος ήταν παντελώς άγνωστη λέξη σε αντίθεση με το σήμερα, και πάντα εύρισκαν τρόπους διαφυγής από την καθημερινότητα.

     Η αστυφιλία, το όνειρο των μεγαλύτερων να ζήσουν τα παιδιά τους καλύτερα από τους ίδιους, με ποιότητα ζωής σε κάποια πόλη, που για ορισμένους (πολλούς) αυτό επιτεύχθηκε και με «προπαγανδιστικά» μέσα, διατάραξε εκείνες τις ισορροπίες και έφερε ανισοκατανομές.

     Άδειασαν τα χωριά, έκλεισαν τα σχολεία και εγκαταλείφτηκαν μεγάλες εκτάσεις καλλιεργήσιμης γης. Αξέχαστο το άγχος των μεγαλύτερων, γονιών και παππούδων, που σε μεγάλη ηλικία συνέχιζαν να καλλιεργούν τα μικρά ή μεγαλύτερα χωράφια τους. Αξέχαστος και ο λόγος που επέμεναν σ’ αυτή τους την «τακτική», παρά τις κατά πολύ περιορισμένες δυνάμεις τους και τη δυνατότητα απόκτησης αγαθών από το εμπόριο. Στις απορίες μας γι’ αυτή τους την επιμονή, απαντούσαν: «Αν γίνει κάτι και “αδειάσουν” οι πολιτείες, τί θα βρείτε εσείς εδώ που θα γυρίσετε, αφού, αν τα χωράφια δεν καλλιεργηθούν, θα γεμίσουν δέντρα, βάτα και αγκάθια;»! Τί να θαυμάσει κανείς εδώ! Την αγάπη τους για τη γη τους; Την διορατικότητά τους; Τις αγωνίες τους για το μέλλον και για τα παιδιά τους;    

Καλλιεργήσιμες μέχρι πρόσφατα εκτάσεις, που σε λίγο θα είναι δάση!

(Εικόνα από το GOOGL EARTH)

     Μαζί με τη γη εγκαταλείφτηκε και η τεχνογνωσία για την καλλιέργειά της και μαζί και οι ανθρώπινες αντοχές, αφού όλοι «καλομάθαμε». Αν εγερθεί το ερώτημα «μα και τι έπρεπε να κάνουμε;», ίσως η απάντηση είναι περισσότερο απλή απ’ ότι φαντάζει: Δεν ακολουθήσαμε μια μέση οδό, αλλά βρεθήκαμε πολύ γρήγορα στην ακριβώς αντίθετη κατεύθυνση. Μεγάλες εκτάσεις από τη γη των προγόνων μας, τη γη που μας μεγάλωσε, που μπορεί να μας ανήκει μεν, αλλά κοντεύει να γίνει δύσβατη, αν δεν έχει γίνει ήδη.

* Δείτε σχετικό άρθρο ΕΔΩ

Νίκος Χρ. Παπακωνσταντόπουλος,

https://nikolpapak.blogspot.com/2017/05/blog-post_22.html

Ξερό ψωμί

Ξερό ψωμί

     Με τις λέξεις «ξερό ψωμί» (ή «ψωμί ξερό») εννοούμε το «μπαγιάτικο» ψωμί, το ψωμί ορισμένων ημερών, που λόγω κακής συντήρησης ή φύλαξης, δεν είναι κατάλληλο να φαγωθεί, επειδή έχει αφυδατωθεί και ξεραθεί. Αν και το αποξηραμένο με τεχνητό τρόπο ψωμί (π.χ. παξιμάδι, φρυγανιά) έχει μεγάλη ζήτηση στο εμπόριο και καταναλώνεται ευχάριστα, εν τούτοις η φυσική ξήρανση και ειδικά υπό μη κατάλληλες συνθήκες δεν είναι ούτε συνηθισμένη, ούτε θεωρείται εύγευστο και μπορεί να αποβεί επιβλαβές για την υγεία.

     Αν γυρίσουμε λίγα χρόνια πίσω και ειδικά στις αγροτικές περιοχές, που κάθε νοικοκυρά ζύμωνε μια φορά τη βδομάδα-κάθε δέκα μέρες, θα δούμε ότι το ψωμί ορισμένων ημερών που είχε ξεραθεί, χωρίς όμως να έχει άλλη αλλοίωση, π.χ. μούχλα, το έβρεχαν και το έτρωγαν και από ανάγκη, αλλά και με ευχαρίστηση! Και βέβαια, μην μας διαφεύγει ότι το μπαγιάτικο το χρησιμοποιούσαν και στο παρελθόν, όπως και σήμερα, σε ευρέως διαδεδομένες και πολύ νόστιμες και περιζήτητες συνταγές, όπως σε κεφτέδες, σε αυγόφετες, σκοδρόψωμο, σκορδαλιά και πολλές ακόμα.

     Με τις λέξεις «ψωμί ξερό» εννοούμε όμως και κάτι άλλο: την κατανάλωσή του χωρίς τη συνοδεία άλλου πρόχειρου και μικρής ποσότητας φαγητού, το λεγόμενο «προσφάι», π.χ. τυρί, ελιές, αυγό κλπ, που πάντα τον ενισχύει, κάνοντάς το και περισσότερο εύγευστο. Παρόμοιας σημασίας με τη φράση «(θα πούμε) το ψωμί ψωμάκι», τις περισσότερες των περιπτώσεων αυτό δεν είναι θέμα επιλογής, αλλά θέμα έλλειψης συνοδευτικού φαγητού. Όχι μόνο η κατοχική γενιά, αλλά και οι πρώτες μετακατοχικές που στερήθηκαν το «στημόνι» της διατροφής, του επεδείκνυαν μεγάλο σεβασμό και δεν το πετούσαν. Εκτός όμως από αυτό, ο σεβασμός στο ψωμί οφειλόταν, και εν πολλοίς ακόμη οφείλεται, στο ότι φτάνει στην Αγία Τράπεζα και εκεί μετουσιώνεται σε Σώμα Χριστού.
     Ένας ακόμα σοβαρός λόγος σεβασμού του ψωμιού, ήταν ότι όλη η χειρονακτική και χωρίς μηχανήματα εργασία, από τη σπορά, την όλη παραγωγή και συγκομιδή, μέχρι να φτάσει και στο τραπέζι, ανήκε αποκλειστικά στην οικογένεια. Ειδικά στα σπίτια των ορεινών και απομακρυσμένων από τα αστικά κέντρα περιοχών, δεν υπήρχε άλλος τρόπος απόκτησής του, παρά μόνο η καλλιέργεια στο χωράφι  και στη συνέχεια το αλώνισμα, το άλεσμα στο μύλο, το ζύμωμα και το ψήσιμο στον οικιακό φούρνο. Προϊόν αποκλειστικά των χεριών τους, λοιπόν, γι’ αυτό και η αξία του πολύ μεγαλύτερη.

     Με παροιμιώδη τρόπο χρησιμοποιείται και η φράση «και ξερό ψωμί», όταν προτιμάμε να στερηθούμε κάποιες απολαύσεις, για την επίτευξη κάποιου σκοπού – στην ικανοποίηση κάποιας διακαούς επιθυμίας. Π.χ.: «Αυτό να αποκτήσω κι ας τρώω ξερό ψωμί», ή «στο σπίτι μου και ξερό ψωμί» (ο ξενιτεμένος) κλπ.

Παρόμοια άρθρα:

-  Το ψωμί στη ζωή, στην παράδοση, στη Χριστιανική λατρεία, ΕΔΩ   

-  Ψωμί και τυρί, ΕΔΩ

Νίκος Χρ. Παπακωνσταντόπουλος,12.5.2020

( Σύντομο βιογραφικό δείτε ΕΔΩ )

Με κιθάρα στην πανσέληνο (ποίημα)

Με τις νότες της κιθάρας

τα βραδάκια στο χωριό,

το ολόγιομο φεγγάρι

είναι πιο ρομαντικό!

Μακριά από την πόλη

και το άγχος της δουλειάς,

στη γαλήνη, στη δροσούλα,

στη φυγή της ξενοιασιάς

να βρεθούμ’ αυτό το βράδυ,

η παρέα, όλη μαζί,

και να νοιώσουμε τη χάρη

που ’χει η νύχτα κι η αυγή!

Νίκος Χρ. Παπακωνσταντόπουλος, 3.5.2020

https://nikolpapak.blogspot.com/2021/08/blog-post_29.html