Σχολικές τιμωρίες στο παρελθόν

Εικόνα: Από την Ελληνική ταινία
«Το ξύλο βγήκε από τον Παράδεισο»

     Έχουν βιώσει οι μεγαλύτεροι, έχουν ακούσει και συνέχεια ακούνε οι μικρότεροι για τις τιμωρίες που επέβαλλαν οι δάσκαλοι στους μαθητές για οποιονδήποτε λόγο στο παρελθόν. Τιμωρίες επειδή δεν ήταν καλά διαβασμένοι. Τιμωρίες επειδή ήταν μεν διαβασμένοι, αλλά από το ύφος και την αγριάδα του δασκάλου τους διακατείχε φόβος/πανικός και ξεχνούσαν τί είχαν διαβάσει! Τιμωρίες για την αδικαιολόγητη απουσία από το σχολείο και την εκκλησία, για τη ζωντάνια και την ενεργητικότητά τους, την ανάρμοστη και μη υποδειγματική συμπεριφορά που άρμοζε σε μαθητή. Τιμωρίες επειδή κάποιος συγχωριανός διαμαρτυρήθηκε στο δάσκαλο ότι «δεν του είπαν καλημέρα» στο δρόμο ή επειδή «εθεάθησαν» από τον ίδιο το δάσκαλο να παίζουν στους δρόμους και στα σοκάκια του χωριού, ενώ θα έπρεπε να είναι μέσα στο σπίτι τους και να διαβάζουν! Τιμωρίες ακόμα και σε μαθητές που ήταν αριστερόχειρες, αφού αυτό απαγορευόταν! Τιμωρίες για οποιονδήποτε εσωσχολικό και εξωσχολικό λόγο, αφού η διδασκαλική δικαιοδοσία δεν περιοριζόταν στα όρια των σχολικών χώρων, γιατί και έξω από εκεί ο εκπαιδευτικός είχε υποχρέωση να επιτηρεί τους μαθητές και κανένας δεν μπορούσε να είναι αντίθετος προς αυτό, ούτε «να τα βάλει» μαζί του. Ο δε ξυλοδαρμός εθεωρείτο ως το πλέον αποτελεσματικό μέσο σωφρονισμού και διαπαιδαγώγησης! Ο Ιωάννης Κονδυλάκης, στο έργο του «όταν ήμουν δάσκαλος», παρουσιάζει με γλαφυρότητα τις συνθήκες που επικρατούσαν στα σχολεία της Κρήτης στα τέλη του 19ου αιώνα: «Από την πρώτην τάξιν, ήτις ήτο εις το ισόγειον, ήρχοντο ενίοτε πλαταγιασμοί ραπισμάτων, ομού με τας αγρίας κραυγάς του διδασκάλου: Κούτσουρα, παλιόπαιδα, κτήνη».
     Ορισμένες από τις τιμωρίες που επιβάλλονταν ήταν θεσμοθετημένες, ενώ ο εκπαιδευτικός δεν χρειαζόταν να λογοδοτήσει ούτε για τις μη θεσμοθετημένες, οι οποίες ήταν οι περισσότερες και πιο επώδυνες. Συγκρινόμενη η σημερινή ζοφερή πραγματικότητα της χαλάρωσης, με την επίσης ζοφερή εκείνη των ακραίων καταστάσεων του όχι μακρινού παρελθόντος, σημαίνει ότι έχουμε χάσει το μέτρο. Τότε τιμωροί οι δάσκαλοι, σήμερα τιμωροί οι μαθητές, συνεπικουρούμενοι κάποιες φορές από γονείς ή άλλους συγγενείς!
     Συνήθως οι ποινές που επιβάλλονταν συνοδεύονταν και από ύβρεις και πολύ ταπεινωτικές εκφράσεις. Αρκετές φορές οι μαθητές διαπίστωναν ότι η επιβολή τους ήταν και ένα τρόπος εκτόνωσης των δασκάλων εναντίον τους. «Η καλή μέρα από το πρωί φαίνεται», λέει και η λαϊκή παροιμία κι αν ο δάσκαλος ή η δασκάλα είχε βλοσυρό βλέμμα φτάνοντας στο προαύλιο του σχολείου ή μπαίνοντας στην τάξη, τα παιδιά κοιταζόντουσαν με συναισθήματα πανικού, γιατί καταλάβαιναν τί τα περίμενε.
     Οι τιμωρίες ήταν διάφορες και με «διαβαθμίσεις». Η πλέον γνωστή και συνηθισμένη, φυσικά ο ξυλοδαρμός, που είχε κι αυτός διαβαθμίσεις: λίγο ξύλο, περισσότερο, πολύ, ως ανελέητο! Εκτός από τα γνωστά και «εύκολα» σκαμπίλια που όλοι γνωρίζουμε και από την ταινία «το ξύλο βγήκε από τον Παράδεισο», κάποιες φορές οι δάσκαλοι δεν χτυπούσαν μόνο στα χέρια με τη βέργα, αλλά και στα πόδια και σε οποιοδήποτε άλλο μέρος του σώματος, ακόμα και στο κεφάλι! Κι εδώ ας σκεφτούμε το ξύλο στα παγωμένα χέρια των παιδιών τα πρωινά του χειμώνα, που αυτά πονούσαν ήδη από το πολύ κρύο! Με τα χεράκια αυτά κράταγαν και το απαραίτητο ξύλο για την ξυλόσομπα της αίθουσας. Τιμωρία επιβαλλόταν και όταν δεν το πήγαιναν στο σχολείο, και χωρίς αυτό δεν θα είχαν θέρμανση, ή αυτή θα ήταν ελλιπής. Άλλοι συνήθεις τρόποι ξυλοδαρμού ήταν και το επώδυνο τράβηγμα των αυτιών και το τράβηγμα των μαλλιών των κοριτσιών.    
     Έχουν αναφερθεί και περιπτώσεις πολύ απάνθρωπες. Μαθήτρια δευτέρας δημοτικού(!), π.χ., κατουρήθηκε από το πολύ άγριο ξύλο και τότε έφαγε περισσότερο, επειδή… δεν ντράπηκε που κατουρήθηκε μπροστά στο δάσκαλό της! Αμέσως μετά εκείνος με μεγάλες φωνές και ύβρεις την έστειλε βρεγμένη και, φυσικά, πολύ ταπεινωμένη στο σπίτι της να την αλλάξει η μητέρα της, που η μητέρα της ήταν στα χωράφια! Τα ογδόντα-ενενήντα άλλα παιδιά της αίθουσας, είχα αποσβολωθεί στις θέσεις τους και δεν ακουγόταν ούτε η αναπνοή τους! Ήξεραν ότι αν τολμούσαν να κουνηθούν και μόνο, θα πάθαινα τα ίδια!

     Άλλη, ακόμα χειρότερη περίπτωση είναι η λιποθυμία μαθήτριας από τον ξυλοδαρμό. Τότε ο δάσκαλος δεν σταμάτησε, ούτε θορυβήθηκε(!), αλλά συνέχιζε να τη χτυπά το ίδιο άγρια λιπόθυμη και πεσμένη στο πάτωμα, χωρίς τις αισθήσεις της! Δεν είναι άγνωστες ούτε και περιπτώσεις που δάσκαλοι έδερναν τα εξ αίματος παιδιά τους, ως μαθητές τους, περισσότερο και συχνότερα από όλα τ’ άλλα μέσα στην τάξη! Άλλοτε πάλι, ο εκπαιδευτικός «λειτουργός», έβαζε τα άλλα παιδιά να δείρουν τον άτακτο ή αδιάβαστο μαθητή, ή ακόμα και να τον φτύνουν. Αλίμονό τους αν δεν το έκαναν! Έχει αναφερθεί και η συμπεριφορά του δασκάλου που αεριζόταν καθήμενος στην έδρα και έλεγε στα παιδιά πως "τρίζει η καρέκλα"!
     Η βέργα του δασκάλου, ή και δύο και τρεις βέργες μαζί (δέσμη!), προερχόταν από τους ίδιους τους μαθητές! «Μια καλή βέργα», ζητούσε ο εκπαιδευτικός «λειτουργός» και το επόμενο πρωί έφταναν στο σχολείο δωδεκάδες(!), κι αυτό για δύο λόγους: Ο πρώτος για να δείξουν προθυμία και ο δεύτερος ως καλή χειρονομία, για να κερδίσουν την επιείκειά του. Όχι σπάνια, όμως, εκείνοι που τη δοκίμαζαν πρώτοι, ήταν οι ίδιοι! Μπορεί ένα σχολείο να μην διέθετε ούτε τα στοιχειώδη εποπτικά όργανα διδασκαλίας, όχι όμως και κάμποσες βέργες! Αλλά να σημειωθείτούτο: Για τις βέργες είχε δοθεί ρητή εντολή από το δάσκαλο, να είναι από δέντρο με σκληρό ξύλο, π.χ. κυδωνιά ή κραινά, για μα σπάζει εύκολα, αλλά να έχει και κόπους για να πονάει!
     Το ξύλο στο σχολείο ήταν «νόμος». Εξαιρέσεις μόνο αποτελούσε το ήπιο, από εκπαιδευτικούς που τιμούσαν το λειτούργημά τους κι αυτοί δεν ήταν η μειοψηφία.
     Σκληροί δεν ήταν μόνο ορισμένοι δάσκαλοι, αλλά και οι ίδιοι οι γονείς σε κάποιες περιπτώσεις. Συνήθως το παιδί δεν μπορούσε να ομολογήσει στους γονείς του ότι έφαγε ξύλο στο σχολείο, γιατί θα έτρωγε κι άλλες από αυτούς. Όχι ασυνήθιστη και η φράση ορισμένων στο δάσκαλο, ακόμα και όταν τον συναντούσαν στο δρόμο: «Βάρα δάσκαλε να τα κάνεις ανθρώπους»! Σκληροί, επίσης, ήταν και οι μαθητές, που δεν έχαναν την ευκαιρία να ενημερώσουν το δάσκαλο για τη συμπεριφορά των απείθαρχων, άσχετα αν οι ίδιοι είχαν πέσει την προηγούμενη ή θ έπεφταν την επόμενη μέρα στο ίδιο παράπτωμα!
     Μία ακόμα ακραία, αλλά όχι ασυνήθιστη τιμωρία, ήταν η νηστεία και ο περιορισμός του μαθητή/της μαθήτριας στη σχολική αίθουσα, ή ακόμα χειρότερα σε κάποιο κλειστό και σκοτεινό χώρο του σχολείου, χωρίς φαγητό, χωρίς νερό και χωρίς πρόσβαση σε χώρο για σωματικές ανάγκες! Αυτό συνέβαινε, κυρίως, από το μεσημέρι, μέχρι να ξεκινήσουν τα απογευματινά μαθήματα, τον καιρό που τα σχολεία λειτουργούσαν με διακεκομμένο ωράριο, πρωί-απόγευμα. Δεν ήταν ασυνήθιστο σ’ αυτές τις περιπτώσεις, ο τιμωρημένος να εμπαιζόταν από τους άλλους μαθητές και με προτροπή του δασκάλου! Γνωστό, άλλωστε, και το δίστιχο «νηστεία, νηστεία, / ψωμί και κιμωλία»!
     Άλλη ταπεινωτική μέθοδος τιμωρίας ήταν να μείνει ο μαθητής όρθιος στη γωνία της αίθουσας με το ένα πόδι, «μέθοδος του πελαργού»(!), και με το πρόσωπο στον τοίχο. Αυτό γινόταν από τη στιγμή της παράβασης, μέχρι  μέχρι να χτυπήσει το κουδούνι για το επόμενο διάλειμμα. Πολλές φορές τότε τα παιδιά γελούσαν. Το γέλιο είναι σύνηθες, ως αντίσταση σε διάφορες δυσκολίες ή θλιβερές καταστάσεις, όμως εδώ ίσχυε και κάτι άλλο: Είχαν γλιτώσει το ξύλο, αν το είχαν γλιτώσει, και δεν είχε προηγηθεί κι αυτό της τιμωρίας «στη γωνία με το ένα πόδι»!
     Επιβολή τιμωρίας και άσκηση ψυχολογικής πίεσης σίγουρα θα μπορούσε να λογιστεί και η απειλή εγκλεισμού σε σκοτεινή αίθουσα του εκπαιδευτηρίου. Τα πρώτα χρόνια της σχολικής μου ζωής στο σχολείο του χωριού μου, ήταν «γνωστός» και ο «αράπης», που «βρισκόταν» σ’ ένα σκοτεινό, υγρό και παγωμένο υπόγειο του συγκροτήματος και περίμενε εκεί να συνεχίσει εκείνος την τιμωρία του δασκάλου στον μη μελετηρό ή άτακτο μαθητή!
     Η αποβολή από το μάθημα ήταν κι αυτή πολύ συνηθισμένη, ενώ ημερήσια ή περισσότερες ημέρες αποβολής επιβάλλονταν για μεγαλύτερα και σοβαρά παραπτώματα. Στα πολυθέσια σχολεία λαμβανόταν/λαμβάνεται από το σύλλογο διδασκόντων και αριθμός των ημερών καθορίζεται από το βαθμό του παραπτώματος. Στο μονοθέσιο έφτανε η απόφαση του ενός δασκάλου που υπηρετούσε. 
     Στις ποινές συμπεριλαμβάνονταν ακόμα το κούρεμα των αγοριών «με την ψιλή μηχανή» από τον κουρέα του σχολείου, που συνήθως ήταν κι αυτός μαθητής. Όχι σπάνια αυτό γινόταν παρουσία όλης της τάξης ή όλου του σχολείου, «προς παραδειγματισμόν». Ένας κανονικός διασυρμός, δηλαδή. Επίσης, και το γονάτισμα με γυμνά γόνατα σε αιχμηρά αντικείμενα, π.χ. χαλίκια. Η στέρηση του διαλείμματος ήταν κι αυτή μια πολύ ήπια ποινή, για ν’ αναγκαστεί ο αδιάβαστος μαθητής να διαβάσει και να γράψει την ώρα που οι άλλοι έπαιζαν και ξεκουράζονταν. Οι «θέσεις» των ζωηρών ήταν μπροστά, κοντά στην έδρα, ώστε να βρίσκονται κάτω από τη συνεχή επίβλεψη του δασκάλου, ενώ αν εξακολουθούσαν να μην συμμορφώνονται, μετακινούνταν στα τελευταία θρανία, για να μην επηρεάσουν τη συμπεριφορά των υπόλοιπων μαθητών. Σε όλα αυτά να λάβουμε σοβαρά υπ' όψιν και τις πολύ δύσκολες σε σχέση με το σήμερα συνθήκες διαβίωσης, ιδίως στα χωριά, που ορισμένα παιδιά περπατούσαν πολλά χιλιόμετρα να φτάσουν στο σχολείο και άλλα τόσα να επιστρέψουν και με όλες τις καιρικές συνθήκες. Αυτό και μόνο μπορούσε να θεωρηθεί τιμωρία και όχι μικρή.
     Αυτά συνέβαιναν στο δημοτικό. Στο γυμνάσιο, αν και τα πράγματα ήταν πιο ήπια,  σε κάποιες περιπτώσεις δεν έλειπε ο ξυλοδαρμός, ενώ άλλες ποινές, π.χ. το κούρεμα «με την ψιλή» ήταν αρκετά συνηθισμένο για όσους είχαν «χαρακτηριστεί» πολύ άτακτοι και «επανειλημμένως υποπίπτοντες εις το αυτόν παράπτωμα».
     Όλες αυτές οι «μέθοδοι διαπαιδαγώγησης», είχαν τα ίδια αποτελέσματα, είτε όλες μαζί, είτε καθεμία χωριστά: Ασκούσαν μεγάλη ψυχολογική πίεση και προκαλούσαν πολύ αρνητικές/άσχημες εμπειρίες στην υπό διαμόρφωση ψυχοσύνθεση των παιδιών, που έβλεπαν το σχολείο ως τόπο μαρτυρίου. Δεν ήταν λίγοι εκείνοι που, όχι μόνο δεν δεν ολοκλήρωναν τις σπουδές τους, έστω και στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση, αλλά εγκατέλειπαν από τις πρώτες τάξεις. Οι τραυματικές εμπειρίες τούς συνόδευαν σε όλη τους τη ζωή. Αξέχαστη μένει στ’ αυτιά μου η μαρτυρία ενός εβδομηντάχρονου πριν χρόνια: «Κάθε μέρα ο δάσκαλος με χτύπαγε αλύπητα με τη μαγκούρα του! Αν σου πω ότι το κορμί μου πονάει ακόμα, θα με πιστέψεις;… Μια μέρα, που με το ένα χέρι με κράταγε και με το άλλο με βάραγε, του ξέφυγα και πήδηξα από το ανοιχτό παράθυρο και δεν ξαναπάτησα στο σχολείο, ούτε απόξω! Περάσανε από τότε εξήντα χρόνια και έχω εφιάλτες και πετάγομαι στον ύπνο μου»!
     Η βάναυση αυτή προσβολή, ο εξευτελισμός, η δημιουργία αρνητικών και πολλές φορές ανεξίτηλων συναισθημάτων μιας εύπλαστης προσωπικότητας, με τελείως αντίθετες μεθόδους «διαπαιδαγώγησης» και «σωφρονισμού», μόνο κίνητρο  να αγαπήσουν τα παιδιά το σχολείο, τη μάθηση και ν' αναπτύξουν την προσωπικότητά τους δεν ήταν! Και καταλαβαίνει κανείς ότι δεν «πόναγε» τόσο το ξύλο, αλλά πολύ περισσότερο όλα τ' άλλα!
     Αν και το θέμα στο οποίο αναφερόμαστε δεν κολακεύει το τότε εκπαιδευτικό σύστημα και τους ίδιους τους εκπαιδευτικούς, μην μας διαφεύγει καθόλου ότι υπήρξαν και υπάρχουν δάσκαλοι πραγματικοί ΛΕΙΤΟΥΡΓΟΙ, όχι απλά με «Λ» κεφαλαίο, αλλά με όλα τα γράμματα κεφαλαία και όπως προαναφέρθηκε αυτοί δεν ήταν η εξαίρεση, αλλά ο κανόνας. Μην μας διαφεύγει, ακόμα, σε τί βαθμό τιμάμε τους δασκάλους μας, τα γράμματα που μας έμαθαν, μα προπάντων τις Αξίες που μας δίδαξαν. Προσωπικά ομολογώ σε κάθε βήμα της ζωής μου ότι «έπεσα σε χέρια» πολύ καλών δασκάλων.
     Τελειώνοντας, θα παραθέσω μικρά αποσπάσματα από το κεφάλαιο «οι δάσκαλοί μας», από το πρώτο μου βιβλίο «Λειβάρτζι, σ’ ευχαριστώ!»:
     «[…]Συχνά η σχέση δασκάλου-μαθητή είναι ισόβια και ισάξια με τη σχέση γονέα-παιδιού[…]. Θα τα θυμόμαστε πάντα μ’ ευγνωμοσύνη όλα αυτά, όπως και πολλά άλλα. Ακόμα θα θυμόμαστε πως οι δάσκαλοί μας πάλεψαν σε πολύ αντίξοες συνθήκες και σε εξαιρετικά δύσκολους καιρούς[…]. Γίνανε ένα με τους απλοϊκούς συγχωριανούς μας. Φάγανε στο ίδιο πιάτο και ήπιανε από το ίδιο ποτήρι. Κλάψανε στον πόνο μας και χόρεψαν στη χαρά μας[…]. Σκύβουμε και τους ασπαζόμαστε το χέρι. Το χέρι με το οποίο μας έδειξαν το δρόμο της αρετής».
 

Νίκος Χρ. Παπακωνσταντόπουλος, 26.1.2022

https://nikolpapak.blogspot.com/2021/08/blog-post_29.html      

Ιστορικά και λαογραφικά στοιχεία του καφέ και τα γνωστά υποκατάστατα ρεβυθοκαφές και κριθαροκαφές

     Σύμφωνα με ιστορικά στοιχεία, ο καφές ήταν αφέψημα ανατολικών χωρών πολλούς αιώνες πριν. Αναφέρεται ότι χρησιμοποιήθηκε και ως υποκατάστατο του κρασιού, αφού αυτό το απαγορεύει το κοράνι. Για την προέλευσή του και την ανακάλυψη των ιδιοτήτων του υπάρχουν διάφορες εκδοχές. Μία εξ αυτών αναφέρει, σαν γεγονός, πως ένας Αιθίοπας γιδοβοσκός διαπίστωσε ότι τα ζώα του γίνονταν πιο ζωηρά όταν έτρωγαν σπόρους του συγκεκριμένου φυτού, του καφεόδεντρου. Ίσως από τότε να χρησιμοποιήθηκε και για ενίσχυση της δραστηριότητας και ως αποτρεπτικό της υπνηλίας. Αργότερα ανακαλύφθηκε πως η καφεΐνη που περιέχει ασκεί τονωτική δράση στην καρδιά και αποτελεί συγχρόνως διεγερτική ουσία στο κεντρικό νευρικό σύστημα (ΚΝΣ), η δε καφεόλη του προσδίδει το χαρακτηριστικό άρωμα και την ευχάριστη γεύση. Άλλη εκδοχή αποδίδει την ονομασία του στη πόλη Κάφφα της Αιθιοπίας. 
     Από εκείνα τα χρόνια ο καφές συνόδεψε ευχάριστες και δυσάρεστες στιγμές του ανθρώπου. Ήταν και εξακολουθεί να είναι η πρώτη επιλογή σε συγκεντρώσεις και συναντήσεις, σε αποχαιρετισμούς, καλωσορίσματα και γιορτές, αλλά και σε στιγμές χαλάρωσης,  εκδηλώσεις χαράς και καταστάσεις λύπης. Αυτή η μικρή και πολυσυνηθισμένη απόλαυση, είναι τόσο πολύ διαδεδομένη, που ο όρος «καφενόβιος» δεν χαρακτηρίζει μόνο λίγους. Γνωστή και συχνά επαναλαμβανόμενη, άλλωστε, και η φράση μετά το πρωινό ξύπνημα: «Λίγον καφέ, ν’ ανοίξω τα μάτια μου»! Οι λόγοι αυτοί δημιούργησαν μεγάλες και κερδοφόρες επιχειρήσεις, τα γνωστά μας καφενεία, καφεκοπτεία, καφετέριες και, οπωσδήποτε, τις μεγάλες φυτείες. Μεγάλη άνθιση γνώρισε στην πορεία του χρόνου και συνεχίζει να γνωρίζει και η καφεμαντεία, ακόμη και σήμερα, που υποτίθεται ότι έχουμε εκπολιτιστεί. Η «τέχνη» ή το «χάρισμα» κάποιων «ειδικών» και «εξειδικευμένων» να προσελκύουν αφελείς και να αποκομίζουν σεβαστά χρηματικά ποσά, «καλά κρατεί» και στις μέρες μας.
     Στην Ευρώπη φαίνεται να έφτασε  ο καφές περί τον 16ο μ.Χ. αιώνα από τη Βενετία, που διατηρούσε μεγάλες εμπορικές σχέσεις με τον Αραβικό κόσμο. Κατά πάσα πιθανότητα, πρώτοι τον κατανάλωναν οι εύποροι, ενώ άρχισε να διαδίδεται περισσότερο ευρέως όταν ο Πάπας Κλήμης ο Η΄ τον δοκίμασε και τον βρήκε εξαίσιο. Περί τα μέσα του 17ου αιώνα άνοιξε και το πρώτο καφεκοπτείο στην Ιταλία. Αναφέρεται και ότι πολλά σακιά του προϊόντος πήραν Αυστριακοί, Γερμανοί και Πολωνοί πολεμιστές από τον Οθωμανικό στρατό, ως λάφυρα, ο οποίος ηττήθηκε το 1683.
     Οι πάμπολλες ποικιλίες καφέ που έχουν κατακλύσει την αγορά, με τις εξ ίσου πολλές προσμίξεις και αρώματα και ο τρόπος που σερβίρεται σήμερα με διάφορες «καλλιτεχνίες» στο καϊμάκι και με τροφοδιανομείς στο σπίτι, ανάλογα με το κατάστημα τις απαιτήσεις του πελάτη, ήταν μέχρι πρόσφατα άγνωστες. Γνωστότερος όλων στην Ελλάδα ήταν ο «Τούρκικος», που μετονομάσθηκε «Ελληνικός», και παρασκευαζόταν με ένα και μοναδικό τρόπο, διαφέροντας μόνο στην προσθήκη και στην ποσότητα ζάχαρης. Αλλά και αυτός, δεν ήταν τόσο διαδεδομένος, ιδιαίτερα στα χωριά μας. Εκεί οι νοικοκυρές έφτιαχναν και έκοβαν οι ίδιες τον «καφέ» για το σπιτικό τους, που δεν ήταν τίποτα άλλο από καβουρδισμένο ρεβύθι ή κριθάρι, που ήταν και προϊόντα της παραγωγής τους. Επίσης, συσκευασίες έτοιμου προϊόντος «καφέ», ρεβυθοκαφέ και κριθαροκαφέ, κυκλοφορούσαν και στο εμπόριο, τις οποίες πολλοί προτιμούσαν για οικονομικούς λόγους, αλλά και για λόγους υγείας, αφού επικρατούσε και η αντίληψη ότι ο γνήσιος καφές «δεν κάνει καλό». Παρόμοιες συσκευασίες ρεβυθοκαφέ και κριθαροκαφέ κυκλοφορούν και σήμερα στο εμπόριο, όχι ιδιαίτερα ευρέως. Και μέσα σε όλα αυτά, να σκεφθεί κανείς ότι μόνο οι ενήλικοι είχαν "το ελεύθερο" να καθίσουν στο καφενείο και να παραγγείλουν καφέ. Από τους μη ενήλικους δεν εξαιρούνταν οι μαθητές γυμνασίου, ειδικά σε μικρές κοινωνίες-χωριά, έδρα γυμνασίου! 

Σύγχρονες-νεομοδίτικες καλλιτεχνίες στον καφέ!

     Μια ολόκληρη διαδικασία κι ένα πραγματικό τελετουργικό στηνόταν στα χωριά μας, όταν γινόταν καβούρδισμα «καφέ». Νοικοκυρές απ’ όλη τη γειτονιά μαζευόντουσαν στο  σπίτι που είχε οριστεί, τις περισσότερες φορές καλοκαίρι στην αυλή. Απαραίτητα υλικά ήταν το ρεβύθι ή το κριθάρι και απαραίτητα εργαλεία ο μύλος και  το καβουρδιστήρι. Προϊόν του εμπορίου ο μύλος, χειροκίνητος πάντα, που ελάχιστοι τον είχαν και τον δάνειζαν σε όποιον τον χρειαζόταν, ενώ το καβουρδιστήρι κατασκευαζόταν από ειδικό τεχνίτη, συνήθως φανοποιό ή γανωματή.
     Το καβουρδιστήρι, που σήμερα το βλέπουμε μόνο σε μουσεία ή ιδιωτικές συλλογές, αποτελείται από μια μεταλλική βέργα με μορφή σούβλας, επάνω στην οποία είναι στερεωμένο ένα ειδικό κυλινδρικό κουτί, με πόρτα που κλείνει καλά. Μέσα σ’ αυτό  έβαζαν το προς καβούρδισμα προϊόν και το γύριζαν πάνω από τη φλόγα της φωτιάς. Λόγω της καλής κατασκευής του, ο «καφές» δεν καπνιζόταν όση ώρα ψηνόταν. Μετά την όλη διαδικασία, έπαιρνε τη θέση του στο «καφεκούτι».

Παραδοσιακό καβουρδιστήρι του καφέ

     Οι ιστορίες και πολλές φορές οι υπερβολές, τα πειράγματα και τα αστεία που λέγονταν από τις γυναίκες της παρέας-συνεργείο παραγωγής και κοπής «καφέ»-, έχουν αφήσει ιστορία, όπως και όλες οι παρόμοιες μαζώξεις για άλλες δουλειές. Μαζί με τον καφέ που έκοβαν, «έκοβαν κι έραβαν» πολλά ακόμα!

Ρεβύθι, μύλος καφέ και αλεσμένος ρεβιθοκαφές, μετά το καβούρδισμα

     Ο φρεσκοκομμένος αυτός «καφές» ήταν ιδιαίτερα περιζήτητος, ειδικά τις πρώτες μέρες που μαθευόταν και προτού «ξεθυμάνει». Αν, μάλιστα, είχε ψηθεί καλά, η τέχνη και τα χέρια των συμμετεχόντων έπαιρναν πολλούς επαίνους. Κάθε μία έπαιρνε το μερτικό της και εύχονταν μεταξύ τους "καλόπιοτος"! Για λόγους οικονομίας πάλι, δειλά-δειλά αρκετοί ήταν εκείνοι που ανακάτευαν τον γνήσιο καφέ του εμπορίου, ως είδος πολυτελείας, με τον δικό τους αυτόν «καφέ», εξασφαλίζοντας έτσι και διπλή απόλαυση!
-------------------------------------
Πηγές:
-  Εγκυκλοπαίδεια ΔΟΜΗ
-  Διαδίκτυο
Εικόνες: Διαδίκτυο

================

Σημείωση: Επιτρέπεται η αναδημοσίευση, με αναφορά στην πηγή. 
 

Νίκος Χρ. Παπακωνσταντόπουλος, 23.1.2021

https://nikolpapak.blogspot.com/2021/08/blog-post_29.html      

Εύθυμες ιστορίες του χωριού: ο «σκάρτος» καφές

     Το σπίτι της Μερόπης ήταν σχεδόν στην πόρτα της εκκλησίας του χωριού. Όπως και η καρδιάς της, ήταν πάντα ανοιχτό και ειδικά τις Κυριακές και τις γιορτές ορθάνοιχτο στους εκκλησιαζόμενους, που μετά τη Λειτουργία πολλοί πέρναγαν για καφέ. Η αξιοσύνη της το είχε καθιερώσει με αυτή την ονομασία: «το σπίτι της Βασίλαινας» και όχι του Βασίλη. Εκείνη είχε σχεδόν «ξεχάσει» το όνομά της, αφού όλοι με το όνομα του άντρα της την προσφωνούσαν: «Βασίλαινα», όπως με τον ίδιο τρόπο προσφωνούσαν σχεδόν όλες τις γυναίκες του χωριού. 

      Εκείνη την χειμωνιάτικη Κυριακή, που η παγωνιά «χτύπαγε δόντια», όλοι σχεδόν οι εκκλησιαζόμενοι βγήκαν από την μια πόρτα και μπήκαν στην άλλη: από την εκκλησία, στο σπίτι της Βασίλαινας. Σε λίγο οι καρέκλες γέμισαν και πολλοί κάθισαν στα κρεβάτια, στις κασέλες και τα μπαούλα, αφού κι αυτά χρησιμοποιούνταν ως καθιστικά. Τελευταίος απ’ όλους ο παπάς, μετά τα καθήκοντά του μέσα στο ιερό. Όλοι σηκώθηκαν από τις θέσεις τους και τον προέτρεψαν να καθίσει, αλλά εκείνος προτίμησε ένα χαμηλό σκαμνάκι, κοντά στο τζάκι, να ζεστάνει τα χέρια του, αφού πρώτα μάζεψε προσεκτικά το ράσο του.

     Η Βασίλαινα είχε φύγει λίγο πριν το «δι’ ευχών» και όταν μπήκαν μέσα οι επισκέπτες της, το τζάκι είχε λαμπαδιάσει και σκορπούσε γενναιόδωρα τη ζεστασιά του και τη θαλπωρή του. Τα χέρια της, βοηθούμενα από τις δυο κόρες της, αλλά και από άλλες γυναίκες είχαν πάρει κι αυτά φωτιά. Ο τρόπος που έφτανε ο δίσκος με τους καφέδες και το λουκούμι στον καθένα, καθρέφτιζε της αξιοσύνη της, που πάντα όλοι θαύμαζαν και είχαν να το λένε.
     «Γειά στα χέρια σου, Βασίλαινα!», ήταν ο χαιρετισμός των περισσότερων, μόλις έπιναν την πρώτη γουλιά, που συνοδευόταν από ένα «ααααα» απόλαυσης!
     «Στην υγειά σου, Βασίλαινα! Να χαίρεσαι της οικογένειά σου!», ευχήθηκαν κάποιοι άλλοι!
     «Βασίλαινα, άλλαξες τον καφέ;… Τούτος εδώ δεν πίνεται!... Πού τον ηύρες;», τη ρώτησε ο μπάρμπα-Θοδωρής, κάπως άγαρμπα.
     Εκείνη, αν και δεν αιφνιδιάστηκε καθόλου ευχάριστα με την ερώτηση του μπάρμπα-Θοδωρή, απάντησε πρόθυμα και με υπερηφάνεια, αφού είχε λάβει πριν από αυτόν πολλούς επαίνους:
     «Είχα πάει στην πόλη πριν λίγες μέρες. Πήγαμε με την αδερφή μου σ’ ένα μαγαζί, που είχε ένα μηχάνημα και τον έκοβε εκείνη την ώρα! Μοσχοβόλαγε από μακριά ο τόπος και τον ζήλεψα και πήρα! Αυτός είναι πραγματικός καφές! Δεν είναι ούτε ρεβίθι, ούτε κριθάρι, όπως τις άλλες φορές, μπάρμπα-Θοδωρή!...».
     «Ό,τι και να μου λες, σκάρτος μου φαίνεται!... Εγώ προτιμάω το ρεβίθι!...», ήταν το σχόλιό του, το ίδιο άγαρμπα και αδιάκριτα.
     «Θοδωρή, μου φαίνεται το κάνεις σαν το παιδί της κατοχής, που έμαθε ξυπόλυτο και δεν μπορεί να περπατήσει ποδεμένο!», του είπε ο σχεδόν συνομήλικός του, ο μπάρμπα-Γρηγόρης, κουνώντας αποδοκιμαστικά το κεφάλι του.
 

Νίκος Χρ. Παπακωνσταντόπουλος, 23.1.2021

 https://nikolpapak.blogspot.com/2021/08/blog-post_29.html    

Το ταξίδι της ζωντανής κότας από το χωριό στην πόλη

     Ένα ταξίδι που γίνεται σήμερα μέσα σε λίγες ώρες, με την άνεση και την ταχύτητα του ΙΧ, στο παρελθόν με τις συγκοινωνίες της εποχής και με τους δυσκολοδιάβατους χωματόδρομους, είναι βέβαιο ότι διαρκούσε μια μέρα ολόκληρη, ίσως και πολύ περισσότερο. Μεγάλη ήταν και η διακίνηση αποσκευών, συνοδευομένων και ασυνόδευτων. Τα εύθραυστα προϊόντα επεδίωκαν να συνοδεύονται ή, τουλάχιστον, στους σταθμούς μεταφόρτωσης να υπήρχε κάποιος που θα είχε αναλάβει να τα επιβλέπει. Ήταν αρκετά ριψοκίνδυνο, π.χ., να σταλούν αυγά από το χωριό στην πόλη, χωρίς να τη συνεχή την συνεχή επίβλεψη.
     Ειδικά τα φρέσκα χωριάτικα και καλής ποιότητας αυγά, που θεωρούνται πολύ δυναμωτικά στα παιδιά, αλλά και «αρρωστικό» (φάρμακο για καλύτερη και γρηγορότερη ανάρρωση), δεν ήταν καθόλου εύκολο να φτάσουν στην πόλη, χωρίς να έχει κάποιος τη συνεχή επιμέλειά τους. Και επειδή «πενία τέχνας κατεργάζεται», έφτανε στην πόλη η καλύτερη κότα, ολοζώντανη μέσα κατάλληλα διαμορφωμένο δέμα, ή σε κάποιο μεγάλο καλάθι που θα της παρείχε σχετική άνεση και αερισμό, ραμμένο με ύφασμα από πάνω, π.χ. σεντόνι.
     Για δέμα επέλεγαν ένα ανθεκτικό χαρτόκουτο, στο οποίο άνοιγαν τρύπες για το αερισμό της, ρίχνοντας από εκεί κατά διαστήματα και λίγη τροφή (ψωμί ή καλαμπόκι), αν το ταξίδι ήταν πολύ μεγάλης διάρκειας. Στις μεγάλες αναμονές στους σταθμούς μετεπιβίβασης, φρόντιζαν να πίνει και λίγο νερό, κυρίως τους καλοκαιρινούς μήνες.
     Αν και η φροντίδα ήταν συνεχής θα έλεγε κανείς, στα πολύωρα ταξίδια με πολλή ζέστη, δεν είναι βέβαιο ότι έφταναν πάντα σώες στον προορισμό τους.
     Οι μονοκατοικίες της εποχής, ακόμα και οι λίγων τετραγωνικών, που διέθεταν έστω και μια υποτυπώδη αυλή, προσφέρονταν και για ένα μικρό κοτέτσι, που όχι μόνο εξασφάλιζε τα ολόφρεσκα αυγά, έστω και λίγα, αλλά και το νόστιμο κρέας.
 

Νίκος Χρ. Παπακωνσταντόπουλος, 17.1.2022

https://nikolpapak.blogspot.com/2021/08/blog-post_29.html

«Γειά μου, πλούτη μου»!

      Με μια πολύ συνηθισμένη έκφραση, αλλά και ευχή που συνηθίζεται στον τόπο μου, και όχι μόνο, κάνω «ποδαρικό» το 2022 στο προσωπικό μου ιστολόγιο, την «γειά μου, πλούτη μου». Η φράση αυτή, επίκαιρη πάντα, και τώρα που η πανδημία «δείχνει τα δόντια της» ίσως πιο επίκαιρη, συνηθίζεται να λέγεται ως «απάντηση» ή «σχόλιο» σε διάφορες ευχές. Ολιγόλογοι κι εδώ οι κοντινοί μας πρόγονοι, πιστοί στο «Λακωνίζειν εστί φιλοσοφείν», με τη φράση αυτή εννοούσαν «να έχω την υγειά μου, αυτό και μόνο είναι όλα μου τα πλούτη» ή «να έχω την υγειά μου κι αυτό με φτάνει». Άλλη μία παροιμιώδης έκφραση με το ίδιο νόημα, πολύ γνωστή και αυτή στην περιοχή των Καλαβρύτων είναι και τούτη: "Την υγειά μας και ξερό ψωμί", δηλαδή, "να έχουμε την υγειά μας και το ξερό ψωμί μας είναι αρκετό"!
     Για το 2022 που ανέτειλε, λοιπόν, όχι μόνο να ευχηθούμε, αλλά να κάνουμε ότι επιβάλλεται, για να διαφυλάξουμε τον προσωπικό αυτό πλούτο του καθενός μας όσο τίποτα άλλο, αφού μετά την οικονομική κρίση που ενέσκηψε από το 2010, συνηθίζεται πολύ και η έκφραση: «Να είμαστε καλά και όλα μπορούμε να τα παλέψουμε»!
     Καλή χρονιά και γενναιόδωρη στην υγεία και σε όλες τις χαρές!
--------------------------------------------------
 
Σημείωσh 1η: Στην εικόνα της ανάρτησης η προτομή της θεάς Υγείας (Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο-φωτογραφία από το διαδίκτυο), που σύμφωνα με την μυθολογία ήταν μία από τιε τέσσερις Ασκληπιάδες-κόρες του θεού της Ιατρικής Ασκληπιού. Οι άλλες ήταν η Πανάκεια, η Ιασώ, η Ακεσώ, ενδεχομένως και η Αίγλη. Αντίγραφα της θεάς Υγείας βλέπουμε συχνά σε ιατρεία και χώρους υγείας.

Σημείωση 2η: Η ανάρτηση είναι αφιερωμένη στον καλό φίλο Βασίλη Καλογερόπουλο, που σήμερα γιορτάζει και στη συνομιλία μας για τις ευχές μου θύμισε τη φράση.
 

Νίκος Χρ. Παπακωνσταντόπουλος, 1.1.2022

https://nikolpapak.blogspot.com/2021/08/blog-post_29.html