Στους Ρωμαϊκούς χρόνους οι αυτοκράτορες
ψυχαγωγούσαν το λαό, προσφέροντάς του θέαμα στις παλαίστρες. Τις περισσότερες
φορές το θέμα αυτό ήταν φρικαλέο, απάνθρωπο και μακάβριο. Άλλοτε κατάδικοι μονομαχούσαν
μεταξύ τους για το ποιος θα επικρατήσει με αντάλλαγμα να του χαριστεί η ζωή, άλλοτε έπρεπε να αφεθούν στην
επιθετικότητα πεινασμένων μεγάλων σαρκοφάγων και άγριων ζώων. Ορισμένοι αιμοδιψείς
αυτοκράτορες, μάλιστα, προσέφεραν και ψωμί στους εξαθλιωμένους από τις
στερήσεις θεατές, αποπροσανατολίζοντάς τους προσωρινά από τα προβλήματα της
καθημερινότητας, με το δέλεαρ της φτηνής τροφής και έτσι προέκυψε η φράση
«άρτον και θεάματα», λατινικά panem
et circenses. Το «θέαμα» αυτό, ειδικά με άγρια ζώα, συνεχίστηκε και κατά
τους διωγμούς των Χριστιανών, προσφέροντας «ψυχαγωγία» στο... φιλοθεάμον κοινό, το οποίο μάλλον «ικανοποιούσε» και ο άρτος, αλλά αρεσκόταν και στα θεάματα αυτά!
Στη σημερινή εποχή το «θέαμα» μεταφέρεται
και προβάλλεται και την ώρα που παράγεται, δηλαδή «ζωντανά», μέσω της
τηλεόρασης και του διαδικτύου, κάνοντας τα όργανα αυτά παγκόσμιες σύγχρονες
αρένες. Ίδιον του ανθρώπου, όμως, η περιέργεια και με τον Αριστοτέλη ν' αναφέρετι με κάθε σαφήνεια σ' αυτήν, «πάντες άνθρωποι φύσει ορέγονται του ειδέναι», θυμόμαστε, π.χ., λίγες στιγμές πριν την έναρξη του «πολέμου του Κόλπου»
(στον Περσικό), που μεταδιδόταν από τα τηλεοπτικά μέσα πως οι αμερικάνοι (και
όχι μόνο) είχαν καθηλωθεί στα γραφεία τους και στα σαλόνια τους να
παρακολουθήσουν το «θέαμα»! Κάτι ανάλογο έγινε και στον πόλεμο κατά της
Γιουγκοσλαβίας, του Αφγανιστάν κλπ. Μήπως κάτι ανάλογο δεν γίνεται και καθημερινά και με άλλα θέματα, π.χ. εξαθλίωση πείνας, θεομηνίες, φυσικές καταστροφές κλπ,
που έχοντας εξασφαλίσει κατά το «μάλλον και ήττον» τον επιούσιον, ή έχοντας την
εντύπωση του «μάλλον και ήττον» γι’ αυτή την εξασφάλιση, παρακολουθούμε εκ του
ασφαλούς παρόμοια τεκταινόμενα, γύρω μας, κοντά μας ή μακριά μας; Κι αν τα θέματα αυτά δεν «πουλούσαν» για τους
σύγχρονους «αυτοκράτορες» της τηλεθέασης, θ’ αναζητούσαν άλλα. Για να
«πουλάνε», όμως, σημαίνει ότι υπάρχει «αγοραστικό κοινό» και ζήτηση, επομένως
και κέρδος. Άλλοτε πάλι διαπιστώνουμε ότι θέματα που «πουλάνε», κατασκευάζονται
αν δεν υπάρχουν, με τη βοήθεια τεχνικών της τηλεθέασης, δηλαδή «προϊόντα» ανύπαρκτα
ή παραποιημένα και «ελαττωματικά», γνωστά και ως «fake news». Ας μας απασχολήσει
και η σκέψη πως αν το θέμα του απάνθρωπου θεάματος στα Ρωμαϊκά είχε σαν
αντάλλαγμα «ένα κομμάτι ψωμί», σήμερα μπορεί και να παρακολουθείται με τη
συνοδεία απολαυστικού καφέ ή άλλου αφεψήματος από τις αναπαυτικές… κερκίδες του
σαλονιού!
Δεν είναι εκτός πραγματικότητος και τα
ευτελούς αξίας και χωρίς καμιά παιδεία θεάματα, τα χαρακτηριζόμενα ως
«σκουπίδια», που κι αυτά, δυστυχώς, γνωρίζουν μεγάλη «επιτυχία» (ο όρος εντός
και εκτός εισαγωγικών), προβάλλονται και εκπέμπονται με πολύ μεγάλα ποσοστά τηλεθέασης και ακροαματικότητος, σε αντίθεση με άλλα πολιτιστικού περιεχομένου και
επιπέδου, που διδάσκουν και παραδειγματίζουν. Δεν υπάρχει ποιότητα ζήτησης του «αγοραστικού» κοινού να
υποθέσει κανείς και οι εκπτώσεις των Αξιών πιέχονται συνεχώς προς τα κάτω;
Άλλες φορές πάλι, «ακούγεται» ότι η
έκφραση προσφοράς «άρτου και θεάματος» χρησιμοποιείται σε περιπτώσεις αποπροσανατολισμού
της κοινής γνώμης από υπάρχουσες δυσμενείς καταστάσεις, για την ευκολότερη αντιμετώπισή
τους από τους χειριστές και τα πειθήνια όργανά τους και όχι πάντα με ευνοϊκά
αποτελέσματα.
«Άρτον και θεάματα», λοιπόν, και στην
αρχαία και στη σύγχρονη μορφή τους, και λόγω της «ζήτησης» και λόγω της «επιτυχίας»
του «φαινομένου»;
Νίκος Χρ. Παπακωνσταντόπουλος, 17.6.2020
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου