Περί μπομπότας: Ιστορικά στοιχεία, χρήσεις, θρεπτική αξία, εύκολη και γρήγορη συνταγή παρασκευής

     Η μπομπότα είναι το ψωμί από καλαμποκίσιο αλεύρι. Το χρώμα του είναι κίτρινο, όπως κίτρινο είναι και το καλαμπόκι. Το γευόμαστε σήμερα, ενίοτε ως «είδος πολυτελείας» σε διάφορα αρτοσκευάσματα από το εμπόριο, με προσμίξεις και άλλων σιτηρών που του αλλοιώνουν τη γεύση του και καμία σχέση δεν έχει με το παραδοσιακό καλαμποκίσιο ψωμί. Η δε ονομασία, «μπομπότα», φαίνεται να είναι Βενετική (bobota - λεξικό Μπαμπινιώτη). Όσο για την ονομασία «καλαμπόκι», πιθανότατα η ρίζα της να προέρχεται από γειτονικές μας και όμορες χώρες.
     Αραβόσιτος η επιστημονική Ελληνική ονομασία του καλαμποκιού και στην καθομιλουμένη ως αραποσίτι, καλαμπόκι και ρόκα, ίσως και με άλλες ονομασίες, δηλώνει την προέλευσή του (αραβόσιτος=σίτος των Αράβων), αφού η καλλιέργειά του έγινε γνωστή στην Ελλάδα από τη βόρεια Αφρική, τον 17^ο αιώνα. Η καταγωγή του, όμως, είναι πολύ παλαιότερη και καλλιεργήθηκε στην Αμερικανική Ήπειρο από τους Μάγια και τους Αζτέκους. Αλλά και σήμερα, οι ΗΠΑ έχουν την μεγαλύτερη ετήσια παραγωγή παγκοσμίως. Σε περιοχές της χώρας μας που η ονομασία του καλαμποκιού έχει επικρατήσει ως «ρόκα», και το αλεύρι και το ψωμί λέγονται «ροκίσιο».
     Στην πολύ ταραγμένη και δύσκολη εποχή της γερμανικής κατοχής στη χώρα μας, η μπομπότα έσωσε πολύ κόσμο από την πείνα και το θάνατο. Αργότερα περιφρονήθηκε, ίσως επειδή θύμιζε τα δεινά των χρόνων αυτών. Εκτός από ψωμί, το καλαμποκάλευρο (μπομποτάλευρο) καταναλώθηκε εκείνη την εποχή και ως «χυλός, που έδινε καλύτερη αίσθηση κορεσμού, αφού και ως ποσότητα ήταν περισσότερη. Πολυτέλεια τότε και το πετιμέζι, ως γλυκαντικό στο χυλό, που τον έκανε πιο εύγευστο. Οι ανάγκες επιβίωσης και διατροφής, όμως, και η εύκολη καλλιέργειά του και η απόδοσή του, ανάγκαζαν πολλά φτωχά νοικοκυριά, ιδίως της υπαίθρου, να τρέφονται με μπομπότα και για αρκετά χρόνια ακόμα μετά την γερμανική κατοχή, ενώ το σιταρένιο ψωμί ήταν σπάνιο και μόνο «γιορτινό».
     Εκτός από την παραδοσιακή μπομπότα, και «χίλιες δυο» ακόμα οι χρήσεις του καλαμποκάλευρου στη μαγειρική και στη ζαχαροπλαστική. Πασίγνωστο το άνθος αραβοσίτου, το αραβοσιτέλαιο, η παραγωγή αμυλούχων προϊόντων, αλλά και ιδανική ζωοτροφή. Ζωοτροφή, επίσης, είναι και η καλαμιά του, αλλά και τα φύλλα του στο περιελθόν γέμιζαν τα στρώματα στα φτωχόσπιτα.
    Ποιος μπορεί να ξεχάσει την υπέροχη νοστιμιά τους, που πώς και πώς περιμέναμε ν’ αρχίζουν να ωριμάζουν το καλοκαίρι στο χωράφι, για να τα απολαύσουμε ψητά! Μα και σήμερα, «χρυσές δουλειές» κάνουν οι μικροπωλητές-ψήστες καλαμποκιού σε πλατείες, σε πολυσύχναστα στέκια και σε πανηγύρια.
     Για τη συγκομιδή του, που ήταν ένα πραγματικό πανηγύρι, μπορείτε να δείτε/διαβάσετε σε σχετικό άρθρο μου στην ηλεκτρονική εφημερίδα ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ ΝΕWS, ΕΔΩ.
     Αν και η μπομπότα έχει περιφρονηθεί και έχει χαρακτηριστεί «το ψωμί των φτωχών», οι επιστήμονες διαιτολόγοι-διατροφολόγοι επιμένουν ότι είναι μεγάλης διατροφικής αξίας και με σημαντικά οφέλη  για την υγεία. Το καλαμποκάλευρο μπορεί να δώσει και αλμυρή και γλυκιά γεύση, ανάλογα με τη συνταγή και τα υπόλοιπα συστατικά. Βρίσκεται στη βάση της Μεσογειακής Πυραμίδας Διατροφής και προτείνεται για συχνή κατανάλωση. Επίσης, η μπομπότα περιλαμβάνεται στον Οδηγό Υγιεινής Διατροφής του Υπουργείου Υγείας της Αυστραλίας σε μια από τις πέντε προτεινόμενες ομάδες τροφίμων. Είναι καλή πηγή φυτικών ινών, που βοηθούν στην καταπολέμηση της δυσκοιλιότητας και προσδίδουν κορεσμό για μεγάλο χρονικό διάστημα. Περιέχει σε μεγάλο ποσοστό σύνθετους υδατάνθρακες με ισχυρή καρδιοπροστατευτική και αντιλιπιδαιμική δράση.
Έχει χαμηλή περιεκτικότητα σε λιπαρά και αλάτι, χωρίς να περιέχει χοληστερόλη. Ακόμα, έχει πληθώρα βιταμινών, κυρίως του συμπλέγματος Β, αντιοξειδωτικά, καροτενοειδή και φυλλικό οξύ. Περιέχει και πολλά μέταλλα και ιχνοστοιχεία, απαραίτητα για την υγεία, όπως ο σίδηρος και ο ψευδάργυρος.
     Η παραδοσιακή μπομπότα είναι δύο ειδών: Η «ανεβατή» και η «λειψή». Η ανεβατή ζυμώνεται με προζύμι και ζεστό νερό στην ειδική για το ζύμωμα ξύλινη σκάφη. Ειδικά το χειμώνα σκεπάζεται με χοντρά και ζεστά ρούχα σε ζεστό χώρο, π.χ. στο δωμάτιο που είναι το τζάκι, για ώρες, π.χ. όλη τη νύχτα μέχρι να «γίνει» (να φουσκώσει) και το πρωί την βάζουν στα ταψιά, για να ψηθεί στο φούρνο. Η λειψή (ελλιπής, χωρίς προζύμι), συνήθως είναι μικρής ποσότητας-ένα ταψί, για να καλυφθούν έκτακτες ανάγκες (π.χ. απρόσμενοι επισκέπτες στο σπίτι) και ψήνεται αμέσως μετά το ζύμωμα στη γάστρα. Είναι κι αυτή αρκετά νόστιμη και σχετικά αφράτη. Αξίζει να υπογραμμιστεί, ότι ζεστή μπομπότα με τυρί, είναι ένας άριστος συνδυασμός γεύσης και απόλαυσης!
     Η εφευρετικότητα κάθε νοικοκυράς, ανακαλύπτει κι άλλες εναλλακτικές μεθόδους παρασκευής της, καθόλου χρονοβόρες, χωρίς δυσκολίες και, προ πάντων, με εύγευστο αποτέλεσμα. Η συνταγή που ακολουθεί δεν θέλει ούτε ιδιαίτερη προετοιμασία, ούτε χρόνο για να γίνει. Διογκωτικό συστατικό της, που την κρατάει και αφράτη, η πασίγνωστη μαγειρική σόδα.
     Οδηγίες παρασκευής για ένα μεσαίο ταψί:
- Κοσκινίζουμε καθάριο καλαμποκίσιο αλεύρι, περίπου 1,5 κιλό.
- Προσθέτουμε στο αλεύρι 1 κουταλιά του γλυκού σόδα και το ανάλογο αλάτι.
- Το ζυμώνουμε με ζεστό νερό. Στο ζυμάρι προσθέσουμε και λίγο λάδι.
- Λαδώνουμε το (μεσαίο) ταψί, απλώνουμε μέσα το ζυμάρι και το ρίχνουμε στο φούρνο. Τόσο απλά!
  ------------------------------------------------
Πηγές:
-  Εγκυκλοπαίδεια ΕΛΛΑΔΙΚΗ
-  Διαδίκτυο (Βικιπαίδεια)
-  Επιστημονική σύμβουλος: Αγγελική Νικ. Παπακωνσταντοπούλου, Κλινική Διαιτολόγος-Διατροφολόγος Χαροκοπείου Πανεπιστήμιου Αθηνών, με Μεταπτυχιακό (MSc) στην Προαγωγή & Αγωγή της Υγείας στην Ιατρική Σχολή Αθηνών-Τμήμα Ψυχολογίας ΕΚΠΑ και Τμήμα Δημόσιας & Κοινοτικής Υγείας ΠΑΔΑ.
 
Φωτογραφία ανάρτησης: Πρόσφατη παρασκευή πεντανόστιμης μπομπότας (με σόδα) στο χωριό μου, και δια χειρών της αδελφής μου Αθανασίας Καλογήρου-Παπακωνσταντοπούλου.
 

Νίκος Χρ. Παπακωνσταντόπουλος, 2.2.2024

https://nikolpapak.blogspot.com/2021/08/blog-post_29.html