Αξιακοί κώδικες, άλλοτε και τώρα

Αγενής χειρονομία της Ρένας Βλαχοπούλου στον Ντίνο Ηλιόπουλο,
από την ταινία «φωνάζει ο κλέφτης», βασισμένη σε έργο του Δημήτρη Ψαθά

    Πιθανότατα έχουμε ακούσει ή διαβάσει για διάφορους «κώδικες» στο πέρασμα των αιώνων κι αυτοί δεν ήταν τίποτα άλλο, παρά νομοθέτηση-συλλογή νόμων, για την εύρυθμη λειτουργία μιας πολιτείας ή ενός κράτους. Στα Βυζαντινά χρόνια, π.χ., μιλάμε για τον Ιουστινιάνειο Κώδικα, μεταγενέστερα υπήρξε ο Ναπολεόντειος, ενώ στις μέρες μας είναι γνωστοί ο Νομικός Κώδικας, ο Αστικός Κώδικας, ο Κώδικας Οδικής Κυκλοφορίας κλπ. Θα λέγαμε ότι ο Αξιακός Κώδικας έχει, μάλλον μεταφορική σημασία, αφού περιλαμβάνει άγραφους νόμους που διέπουν τη ζωή των ανθρώπων μιας οργανωμένης κοινωνίας, όπως τρόποι καλής συμπεριφοράς.

     Συχνά, καθημερινά διαπιστώνουμε ιδίοις όμμασι ότι οι παραδοσιακές μας Αξίες συνεχώς υποβαθμίζονται και ευτελίζονται, ενώ στη θέση τους αναδεικνύονται άλλες, που καμία σχέση δεν έχουν με την δική μας μέχρι σήμερα, την Ελληνική «κουλτούρα». Ίσως να μην ήταν υπερβολή να δανειστούμε μεταφορικά την πανδημία του covid-19, που έφερε «τα πάνω κάτω» σε πολλούς τομείς της παγκόσμιας ζωής και να χαρακτηρίσουμε τα φαινόμενα αυτά ως «σύγχρονες πανδημίες» που τείνουν να εισχωρήσουν στη ζωή μας, αφού οι παραδοσιακοί Αξιακοί Κώδικες στις μέρες μας συνεχώς εκπίπτουν. Σε γενικές γραμμές, θέλουμε να είμαστε αισιόδοξοι, αλλά δεν μπορούμε. Κι αν η κατάσταση δεν είναι γενικευμένη, έχει λάβει ανησυχητικές διαστάσεις, αφού οι νεότερες γενιές αυτή την «μύηση» προσλαμβάνουν. Ας μιλήσουμε με κάποια συγκεκριμένα παραδείγματα:

✔     Η παραχώρηση θέσης σε μέσα μαζικής μεταφοράς, χώρους διασκέδασης (π.χ. θέατρο), εκκλησία κλπ, και μάλιστα με προθυμία από τον μικρότερο στο μεγαλύτερο, σίγουρα κάποτε ήταν αδιαπραγμάτευτη και οι παρεκτοπές εξαιρέσεις. Η μη παραχώρηση, ακόμα και η έλλειψη προθυμίας μόνο, επέσειε δημόσιες επικρίσεις και προσβολές κατά του νεότερου, ειδικά αν ήταν μαθητής. Ίσως αναρωτηθεί κανείς: «Ήταν σωστό αυτό;». Δεν νομίζω να υπάρχει διαφωνία, όμως, ότι και η σημερινή εικόνα είναι σωστή, με πολύ νεαρά άτομα να παραμένουν αμέριμνα στις θέσεις τους και υπερήλικες και με προβλήματα υγείας να μένουν όρθιοι.

✔     Το θράσος, η αυθάδεια και η έλλειψη σεβασμού «κερδίζουν» όλο και περισσότερο έδαφος. Δεν είναι μακριά μας η εποχή που ο μεγαλύτερος έκανε μια σύσταση ή έστω και μια παρατήρηση σε νεότερο κι αυτός κατέβαζε το κεφάλι και κοκκίνιζε από ντροπή. Πόσοι και πόσες φορές δεν έχουμε γίνει μάρτυρες σήμερα του περισσού θράσους, ακόμα και ακατονόμαστων ύβρεων και χειρονομιών από νεότερους σε μεγαλύτερους, αν οι δεύτεροι τολμήσουν να εκφράσουν μια φιλική συμβουλή!

✔     Ομοίως και η απουσία στοιχειωδών κανόνων υπακοής και πειθαρχίας. Η έλλειψη φόβου επιβολής ποινής, έχει ανατρέψει πολλές ισορροπίες, με κλασικά τα παραδείγματα σε πολλά σχολεία. Δεν ισχυρίζεται, βεβαίως, κανείς ότι η νοοτροπία του παρελθόντος, με τον δάσκαλο τιμωρό και δυνάστη, ήταν η ενδεδειγμένη και η πρέπουσα (δείτε αναφορές σε προηγούμενο άρθρο μου, ΕΔΩ), όμως φαίνεται ότι έχει χαθεί το μέτρο.

✔     Ο σεβασμός και η προσήλωση σε κάθε τι το Θείο και σε κάθε τι το ιστορικό, ξεφτίζει και αυτός. Ιερές εικόνες αποκαθηλώνονται από αίθουσες διδασκαλίας και η πρωινή προσευχή στα σχολεία έχει χαλαρώσει ή και σε ορισμένα καταργηθεί. Το ακόμα χειρότερο είναι ότι έχουν αποκαθηλωθεί/χαλαρώσει/καταργηθεί και από τις ψυχές μας. Παράλληλα, πέρα από πολλές παραχαράξεις της ιστορίας, αυτή ούτε διδάσκεται στα σχολεία επαρκώς, αλλά και αμφισβητείται με αίολα επιχειρήματα. Ίσως, όμως, η πιο κραυγαλέα παραδοχή αυτού του φαινομένου, είναι η υποστολή εθνικών συμβόλων και εικόνων των ηρώων της ελευθερίας από σχολικές αίθουσες, δημόσιες υπηρεσίες και δημόσιους χώρους.

✔     Στο ίδιο μήκος κύματος, ως ανωτέρω, και ο εκκλησιασμός, αλλά και οι μεγάλες και οι μεγαλύτερες θρησκευτικές γιορτές, Χριστούγεννα και Πάσχα. Ο «εορτασμός» περιορίζεται σε κέντρα διασκέδασης, μακριά από το φυσικό του τόπο, τους ιερούς ναούς. Ανάλογα και οι ονομαστικές γιορτές πολλών εξ ημών, έχουν αντικατασταθεί με τα γενέθλια, στα οποία δίνεται πολύ μεγάλη βαρύτητα. Η «μύηση» εδώ ξεκινάει από πολύ μικρή ηλικία κι αυτή η «κουλτούρα» γίνεται επίκτητη, ως απόλυτα φυσιολογική.

✔     Δίνεται πολύ συχνά μεγαλύτερη έμφαση σε επουσιώδη ή δευτερεύοντα και τριτεύοντα θέματα και όχι σε ουσιώδη και πρωτεύοντα. Ενδεικτικά παραδείγματα:  Η αξία του «περιτυλίγματος», π.χ. του φορέματος, του κουστουμιού, του ακριβού κινητού υπερισχύει της προσωπικότητας. Η εύκολη διάλυση ενός γάμου για ένα πείσμα και για λόγους εγωισμού. Μια από τις απολαύσεις είναι το φαγητό και όχι η συγκέντρωση της οικογένειας στο σπίτι-στο τραπέζι. Η ψυχή παραμένει άδεια ενώ καταβάλλεται κάθε προσπάθεια η ομορφιά του σώματος να κερδίζει πάντα τις εντυπώσεις και πολλά άλλα ακόμα.

✔     Σε όλη αυτή τη ζοφερή για πολλούς εικόνα, έρχονται να βάλουν την πινελιά τους και η κινητή τηλεφωνία και το διαδίκτυο. Ειδήσεις ψευδείς μεταδίδονται, αναπαράγονται και «παραφουσκώνονται», ενώ και οι διαδικτυακές ληστείες έχουν γίνει καθημερινότητα. Παράλληλα, οι ευκολίες που προσφέρονται μέσω αυτών των «εργαλείων», αδρανοποιούν και απομονώνουν τον χρήστη από φυσικές δραστηριότητες της κοινωνίας. Ένα ακόμα οξύμωρο σχήμα έχει σχηματιστεί έτσι: Ενώ θα περίμενε κανείς ότι και κινητή τηλεπικοινωνία και το διαδίκτυο θα έφερνε πιο κοντά τις καρδιές των ανθρώπων απ’ ότι οι στέγες των σπιτιών, σύμφωνα με τον αξέχαστο Αντώνη Σαμαράκη, βέβαιο είναι ότι έχουν γίνει περισσότερο απόμακρες και ανέπαφες. 

✔     Η προβολή «προτύπων» χωρίς περιεχόμενο από ΜΜΕ και διαδίκτυο, ωθεί πολλούς χρήστες, ιδίως νεαρής ηλικίας, σε μίμησή τους, προκειμένου να «ανελιχθούν» ή να εντυπωσιάσουν. Η «αβασάνιστη» αυτή αποδοχή και υιοθέτηση τέτοιων «προτύπων», συχνά αποβαίνει ως λάθος επιλογή, χάσιμο χρόνων παραγωγικής ηλικίας και εν κατακλείδι όχι προς όφελος του «μιμιτή».

     Επιβάλλεται να ομολογήσω, κλείνοντας αυτές τις λίγες σκέψεις, ότι τούτο το άρθρο στριφογύριζε τελευταία στο μυαλό μου, ως κραυγή αγωνίας. Σε μια πολύ ζεστή συνάντηση της συντροφιάς μας την εβδομάδα της Διακαινησίμου (2023) με την πολύτιμη φίλη και εκπαιδευτικό Μαρία Παπαδοπούλου στη Νέα Κερασούντα Πρέβεζας και αναφερόμενοι σε παρόμοια φαινόμενα, μου μίλησε για «σύγχρονες πανδημίες». Σκέφθηκα να δοθεί αυτός ο τίτλος στο παρόν άρθρο, τελικά όμως, υπερίσχυσε η θέση του γράφοντος, «αξιακοί κώδικες, άλλοτε και τώρα». Στην δε πολύ αγαπημένη φίλη, τη Μαρία, που μοιράστηκε μαζί μου σκέψεις της, το αφιερώνω!

 

Νίκος Χρ. Παπακωνσταντόπουλος, 27.4.2023

https://nikolpapak.blogspot.com/2021/08/blog-post_29.html