Γραμματόσημο: Το «χαρτάκι» που έφερε πιο κοντά τον κόσμο! (Σύντομο αφιέρωμα)

Ο θεός Ερμής στο πρώτο Ελληνικό γραμματόσημο (από το διαδίκτυο)

              

     Ήταν ανέκαθεν επιβεβλημένη η ανάγκη για επικοινωνία του ανθρώπου με ανθρώπους του περιβάλλοντός του, με τους οποίους τον χωρίζουν μικρότερες ή μεγάλες αποστάσεις. Υπήρξαν στο διάβα της ιστορίας διάφοροι τρόποι επικοινωνίας και αποστολής μηνυμάτων, όμως το γράμμα ήταν και παραμένει από τα πλέον αξιόπιστα και πρακτικά μέσα. Ο Ευριπίδης μας πληροφορεί, π.χ., ότι τα γράμματα του Αγαμέμνονα στη σύζυγό του την Κλυταιμνήστρα, είχαν ειδική σήμανση από τον ίδιο, ώστε να μην προκαλούσαν καμία αμφιβολία στην παραλήπτρια, πριν καν το άνοιγμά τους. Προφανώς, εκείνη την εποχή η αλληλογραφία μεταφερόταν από έμπιστους ανθρώπους του αποστολέα, τους λεγόμενους και αγγελιοφόρους. Ιστορικά στοιχεία αναφέρουν και τα ταχυδρομικά περιστέρια, τα οποία διανύουν μεγάλες αποστάσεις και με ταχύτητα. Σύμφωνα με ιστορικές πηγές, τα χρησιμοποιούσαν και οι αρχαίοι Έλληνες και οι Ρωμαίοι. Όσο κι αν φαίνεται υπερβολικό, τα ταχυδρομικά περιστέρια αναφέρεται ότι χρησιμοποιήθηκαν και στον Α΄ και στον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο, μεταφέροντας στρατιωτικά μηνύματα. Τα ταχυδρομικά-αθλητικά περιστέρια εκτρέφονται και σήμερα από λάτρεις του είδους και σε τακτά διαστήματα διοργανώνονται διάφοροι αθλητικοί αγώνες με τα αγαπημένα αυτά πτηνά.
     Στην οθωμανική αυτοκρατορία οι έφιπποι ταχυδρόμοι μετέφεραν διαταγές και φιρμάνια από τα κέντρα προς την επαρχία. Μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας, ο Καποδίστριας με προεδρικό διάταγμα που υπογράφηκε στον Πόρο, ίδρυσε το 1828 μια οργανωμένη υπηρεσία για την προώθηση της αλληλογραφίας με έφιππους ταχυδρόμους και με την επωνυμία «Γενικόν Ταχυδρομείον». Τα πρώτα ταχυδρομεία που λειτούργησαν ήταν στο Άργος, την Τριπολιτσά, την Επίδαυρο και στην Αίγινα, εξυπηρετώντας πρωτίστως κυβερνητικές ανάγκες. Αργότερα τους έφιππους αντικατέστησαν οι ταχυδρομικές άμαξες και τα τραίνα. Όσο, όμως, κι αν λέμε «αντικατέστησαν», θυμούνται πολύ καλά και οι σημερινές γενιές την μετακίνηση των ταχυδρόμων με ζώα ή στην καλύτερη με ποδήλατο.

Ποδήλατο ταχυδρόμου. Υπήρχαν και στην δεκαετία του 1980 

    Ελάχιστα χρόνια μετά, ένα μικρό και ταπεινό χαρτάκι έφερε επανάσταση, μπαίνοντας πολύ δυναμικά στη ζωή των ανθρώπων και τους έφερε πιο κοντά, από τη μια άκρη της γης ως την άλλη και σε μικρό χρονικό διάστημα. Ήταν και είναι το γραμματόσημο, ένα είδος χάρτινου ενσήμου, που κολλημένο σε φάκελο αλληλογραφίας ή σε μικρόδεμα, βεβαιώνει το προπληρωμένο τέλος, τα «κόμιστρα» της αποστολής του. Με λίγη φιλοσοφική διάθεση, θα μπορούσαμε να πούμε τούτο: Από τη στιγμή της εφεύρεσής του, δεν χρειάστηκε βελτίωση. Παρέμεινε και παραμένει το ίδιο, αιώνες τώρα, κάτι που σημαίνει ότι ήταν από την πρώτη στιγμή τέλειο.
     Την πρώτη σειρά γραμματοσήμων εξέδωσε η Αγγλία, κατόπιν πρότασης του Ρόουλοαντ Χιλ, για την ταχυδρομική μεταρρύθμιση στη χώρα του. Η μελέτη που δημοσίευσε για το σκοπό αυτό, επικεντρωνόταν στην μείωση των ταχυδρομικών τελών, στην προπληρωμή τους (μέχρι τότε πληρώνονταν από τον παραλήπτη), τα τέλη να είναι ανάλογα του μεγέθους, του βάρους και της απόστασης μέχρι την παράδοση των επιστολών, ενώ παράλληλα ζητούσε την κατάργηση της ατέλειας που απολάμβαναν ορισμένες ομάδες, όπως πολιτικοί και υπάλληλοι ταχυδρομείων. Το άρθρο του κέρδισε πολλούς υποστηρικτές και ο σχετικός νόμος ψηφίστηκε στην Αγγλία δύο χρόνια αργότερα, στις 17 Αυγούστου 1839. Σχεδόν αμέσως έγινε διαγωνισμός, στον οποίον πήραν μέρος περισσότεροι από 2500 διαγωνιζόμενοι, οι οποίοι υπέβαλλαν προτάσεις. Έτσι διαμορφώθηκε το τελικό σχέδιο, μέγεθος και σχήμα γραμματοσήμου. Το πρώτο γραμματόσημο της Αγγλίας εικόνιζε την βασίλισσα Βικτωρία. Την πρωτοπορία αυτή υιοθέτησαν σχεδόν αμέσως και πολλές άλλες χώρες, εκτυπώνοντας τα δικά τους γραμματόσημα καθεμιά και το μικρό αυτό «χαρτάκι» έγινε ο μοναδικός τρόπος προπληρωμής της αλληλογραφίας σε όλον τον κόσμο. Πολύ σύντομα η εφαρμογή της «οδόντωσης» και στις τέσσερις πλευρές του, εξυπηρετεί στον εύκολο διαχωρισμό του ενός από το άλλο. Σε κάθε έκδοση κάθε χώρας, υπήρχε ειδική σήμανση, για αποφυγή της πλαστογραφίας.

     Το μικρό επίστρωμα αποξηραμένης κόλλας στο πίσω μέρος του γραμματοσήμου, ενεργοποιούσε ελάχιστη ποσότητα νερού, λιγότερη από μια σταγόνα, για να κολλήσει στο φάκελο. Σχεδόν πάντα, όμως, οι αποστολείς των επιστολών δεν χρησιμοποιούν νερό, αλλά το βρέχουν, «σαλιώνοντάς» το με τη γλώσσα! Η παροιμιώδης μεταφορική έκφραση «δεν υπάρχει σάλιο ούτα για γραμματόσημο», εννοεί μεγάλη οικονομική δυσπραγία.

     Η πρώτη σειρά Ελληνικών γραμματοσήμων εκδόθηκε το 1861, αν και ο σχετικό νόμος είχε εκδοθεί από το 1855. Απεικόνιζαν το δεξιό προφίλ του φτερωτού θεού Ερμή, του αγγελιοφόρου των Θεών της Ελληνικής μυθολογίας. Ήταν σχέδιο του Γάλλου καλλιτέχνη Αλβέρτου Μπαρρέ, διευθυντή του Γαλλικού νομισματοκοπείου και η εκτύπωση έγινε στη Γαλλία. Από τότε έως και σήμερα πολλοί αξιόλογοι Έλληνες καλλιτέχνες σχεδίασαν γραμματόσημα, εμπνευσμένα από τον μεγάλο πλούτο της χώρας μας σε πολιτισμό, ιστορία, παράδοση, τέχνες, φύση, αθλητισμό κλπ. Μεταξύ αυτών και οι νεότεροι χαράκτες Τάκης Κατσουλίδης, Γιάννης Κεφαλληνός και Τάσσος. Σημειώνεται ακόμα, ότι η πρώτη απεικόνιση του θεού Ερμή, έχει επανεκδοθεί αρκετές φορές από τα Ελληνικά Ταχυδρομεία, με διαφορετικό χρωματισμό κάθε φορά.
     Πολυθεματική πάντα η εικονογράφηση των γραμματοσήμων, καταγράφει ετσι και την ιστορία κάθε χώρας. Εικονίζονται σ’ αυτά προσωπικότητες της πολιτικής, των γραμμάτων και των τεχνών, διακεκριμένοι επιστήμονες, τοπία, μνημεία, σταθμοί της ιστορίας, ιστορικές μάχες κλπ. Σε καμία περίπτωση το γραμματόσημο δεν μπορούσε-δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί δεύτερη φορά. Η σήμανσή του με τη σφραγίδα του οικείου ταχυδρομείου, δηλώνει και την ακύρωσή του. Στην αντίθετη περίπτωση, οι υπηρεσίες μπορούν να φτάσουν μέχρι και τη δίωξη του παράνομου χρήστη.
     Αρκετά συνηθισμένα είναι και τα αναμνηστικά γραμματόσημα, που αυτά, όμως, δεν υπαγορεύονται από τις ανάγκες της ταχυδρομικής υπηρεσίας. Εκδίδονται πάντα σε περιορισμένοι αριθμό, τιμώντας ιστορικές επετείους και μεγάλα γεγονότα, προβολή φιλανθρωπικών και γενικά κοινωφελών σκοπών.
     Αν και κανείς δεν περίμενε με λαχτάρα το γραμματόσημο, αλλά το γράμμα από ξενιτεμένα αγαπημένα του πρόσωπα, εν τούτοις το γραμματόσημο αγαπήθηκε πολύ. Τόσο πολύ, μάλιστα, που πολλοί ασχολούνται με τη συλλογή του. Είναι οι λεγόμενοι φιλοτελιστές. Για το σκοπούς του φιλοτελισμού έχουν ιδρυθεί μεγάλα σωματεία σε όλον τον κόσμο. Στην Παγκόσμια Ημέρα Ταχυδρομείων, που έχει καθιερωθεί από το 1969 από την Παγκόσμια Ταχυδρομική Ένωση, γίνεται λόγος και για τον φιλοτελισμό. Μέχρι πρόσφατα, μάλιστα, γίνονταν σχετικές εκδηλώσεις και στα σχολεία.
     Με ειδικό και «τσουχτερό» τέλος, αλλά χωρίς γραμματόσημο, μια άλλη υπηρεσία των ταχυδρομείων, που λειτουργούσαν ακόμα ως ενιαίος φορέας με τον ΟΤΕ, προωθούσε ολιγόλεξα μηνύματα για διάφορα άκρως επείγοντα θέματα από τους αποστολείς στους παραλήπτες, ευχάριστα ή δυσάρεστα. Αυτή ήταν η τηλεγραφική υπηρεσία. Πολλοί θυμούνται, ίσως, τα «τρία ταυ» (τάφ) ΤΤΤ: «Ταχυδρομεία Τηλέγραφοι Τηλέφωνα.» Η επιλογή του τηλεγραφήματος είχε το μεγάλο πλεονέκτημα της άμεσης επίδοσης στον παραλήπτη, εντός λίγων ωρών, και σε μεγάλες αποστάσεις. Το κόστος καθόριζε, όχι τόσο η απόσταση αλλά κυρίως οι λέξεις. Συνήθως ήταν ένα λακωνικό μήνυμα, λιγότερο και των πέντε λέξεων. Π.χ. «…..(όνομα) έτεκεν υιόν», «ερχόμεθα Κυριακήν», «….. (όνομα) απεβίωσεν» κλπ.   
     Δυστυχώς οι νεότερες γενιές ελάχιστα γνωρίζουν το γραμματόσημο, ενώ οι επερχόμενες μπορεί να μην το γνωρίσουν και καθόλου. Γενικά η παραδοσιακή αλληλογραφία αποτελεί ήδη παρελθόν. Για την σύγχρονη, είναι αρκετή η κινητή τηλεφωνία, φυσικά και το διαδίκτυο, που και τα δύο αυτά μέσα παρέχουν, ίσως ψυχρή μεν, αλλά άμεση και με ταχύτητα φωτός παράδοση στον παραλήπτη. Η επίδοση της επιστολής με το γραμματόσημο κολλημένο στο φάκελο, ύστερα από ημέρες ή και βδομάδες από τον ταχυδρόμο, ακούγεται σήμερα σαν παραμύθι από τους μεγαλύτερους στους μικρότερους. Άλλωστε, και οι σύγχρονες υπηρεσίες ταχυμεταφορών, οι γνωστές και ως «κούριερ», αναλαμβάνουν την μεταφορά και επίδοση επιστολών και δεμάτων χωρίς γραμματόσημο.
---------------------------------
Πηγές:
-  Εγκυκλοπαίδεια ΔΟΜΗ
-  Εγκυκλοπαίδεια ΓΟΙΒΑΝΗ
-  Εγκυκλοπαίδεια ΕΛΛΑΔΙΚΗ
-  Διαδίκτυο
 

Νίκος Χρ. Παπακωνσταντόπουλος, 7.11.2023

https://nikolpapak.blogspot.com/2021/08/blog-post_29.html