Προσκύνημα στα Δερβενάκια

 

     Ήταν κάπως ξαφνική η σκέψη μας με τη σύζυγό μου για μια ημερήσια ή διήμερη εξόρμηση σε κοντινό προορισμό από την Αθήνα, το τελευταίο Σαββατοκύριακο του Νοεμβρίου. Μεταξύ των επιλογών που είχαν «πέσει στο τραπέζι» ήταν και το Ναύπλιο. Πολλές οι εξορμήσεις μας εκεί, αλλά η για πολλούς λόγους ιστορική και προικισμένη από τη φύση αυτή πόλη δεν «χορταίνεται»! Όμως, τη νύχτα της Παρασκευής τα καιρικά φαινόμενα ήταν πολύ έντονα: Βροχή, αστραπές, βροντές και δυνατός αέρας. Έτσι, το «συννεφάκι» με τα όνειρα που είχε σχηματιστεί πάνω από το κεφάλια μας, διαλύθηκε άδοξα.
     Ξημέρωσε Σάββατο και η μέρα ήταν τελείως διαδορετική! Ανοιξιάτικη! Λαμπερός η ήλιος, κανένα συννεφάκι στον ουρανό και μια «ξεπλυμένη» από τη βροχή ατμόσφαιρα, που σε ξεσήκωνε χωρίς δεύτερη σκέψη! Έτσι, το «συννεφάκι» με τα όνειρα δημιουργήθηκε αμέσως και πάλι και χωρίς χρονοτριβή ξεκινήσαμε.
     Ελάχιστη η κίνηση στην εθνική οδό και το ταξίδι ήταν πραγματικά απολαυστικό, κάτω από τον λαμπερό ήλιο. Παρά την ολονύχτια έντονη βροχή, τα μισάνοιχτα παράθυρα στο αυτοκίνητο μπορεί και να επιβάλλονταν. Η χιλιομετρική απόσταση για τον προορισμό μας, δεν ήταν ιδιαίτερα μεγάλη και η χαλαρότητα μας διακατείχε. Μια ξαφνική σκέψη για ένα προσκύνημα στα ιστορικά Δερβενάκια, μόλις είδαμε την πινακίδα μπροστά μας, έγινε αμέσως απόφαση με μεγάλο ενθουσιασμό και από τους δυο μας. Αν και έχουμε επισκεφθεί ξανά και ξανά το ιερό αυτό χώρο, ένα τέτοιο προσκύνημα είναι πάντα ενδόμυχη επιθυμία και το χρέος και η απότιση φόρου τιμής στους αγωνιστές της Λευτεριάς, είναι καθισμένα μόνιμα μέσα μας και όλες τις εποχές του χρόνου. Άλλωστε, η παράκαμψη από το δρόμο μας ήταν πολύ μικρή: Μόλις δύο χιλιόμετρα.
     «Θα είναι, όμως, το εκκλησάκι του αγίου Σώστη ανοιχτό;». Αυτή η σκέψη στριφογύριζε στο μυαλό μας, τον ελάχιστο χρόνο που μεσολάβησε από τη στιγμή που το αποφασίσαμε, μέχρι που φτάσαμε. Με το μισό γύρισμα της χειρολαβής της πόρτας, άνοιξε εύκολα. Κάποιοι άλλοι προσκυνητές είχαν προηγηθεί και το καντήλι στο ένα από τα δύο μανουάλια ήταν αναμμένο! Το θυμίαμα μοσχοβολούσε και μια ατμόσφαιρα πραγματικής κατάνυξης μέσα στο ιστορικό εκκλησάκι μας συνεπήρε αμέσως με το που μπήκαμε.

Το εκκλησάκι του αγίου Σώστη στα Δερβενάκια

     Πολλά συναισθήματα κυριαρχούσαν και στους δυο μας, τη στιγμή που ανάψαμε το κεράκι και το βάλαμε στο μανουάλι, που συνοψίζονταν σε δύο πολύ έντονα: Δέος και συγκίνηση! Ανταλλάξαμε κάποιες σκέψεις μας για τις δυσκολίες της έκβασης της νικηφόρας εκείνης ιστορικής μάχης, εκφράζοντας πάντα το θαυμασμό μας και την ευγνωμοσύνη μας στο Γέρο του Μοριά, για το στρατηγικό σχέδιό του, που ταπείνωσε με τον πλέον κατηγορηματικό τρόπο την αυτοπεποίθηση και την έπαρση του Δράμαλη. Οι πολλές και σε περίοπτες θέσεις εντοιχισμένες μαρμάρινες επιγραφές του μνημείου, αυτές και μόνο είναι αρκετές να διδάξουν την ιστορία στον επισκέπτη.

Οι πολλές και σε περίοπτες θέσεις
εντοιχισμένες μαρμάρινες επιγραφές του μνημείου,
αυτές και μόνο είναι αρκετές να διδάξουν την ιστορία στον επισκέπτη.

Διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου για πρόχειρο γευμάτισμα και χαλάρωση

      Δεν μπορούμε να κρύψουμε και την ευχάριστη έκπληξη που νοιώσαμε, όταν βρήκαμε και είδαμε να έρχονται κι άλλοι επισκέπτες στο χώρο, κάτι που σημαίνει ότι μνημεία με ιστορική αξία προσελκύουν το σεβασμό στα ίδια, στο δώρο της Ελευθερίας και στους αγωνιστές της, που με τιτάνιους αγώνες και πολύ αίμα την χάρισαν σε όλους εμάς τους νεότερους. Θα ήταν παράλειψη, όμως, να μην αναφερθούμε και στα δυσάρεστα συναισθήματα που νοιώσαμε, αντικρύζοντας την πλήρη εγκατάλειψη και την εικόνα αθλιότατος του εντευκτηρίου του αγίου Σώστη, παρ’ όλο που μια μαρμάρινη επιγραφή ενημερώνει τον επισκέπτη ότι οι εργασίες συντήρησης και εξωραϊσμού χρηματοδοτήθηκαν πρόσφατα (το 2022), από την Περιφέρεια Πελοποννήσου. Πληροφορίες θέλουν οι εγκαταλελειμμένες κτιριακές εγκαταστάσεις να ανήκουν στη Μητρόπολη Κορινθίας. Σημειώνεται ότι στο πρόσφατο παρελθόν είχε βανδαλιστεί και η βάση του ανδριάντα του Κολοκοτρώνη και αποκαταστάθηκε με χορηγίες του οικείου δήμου.

Η εγκατάλειψη του εντευκτηρίου του αγίου Σώστη
και η ενημέρωση της Περιφέρειας

     Η  εξόρμησή μας στο Ναύπλιο ήταν ιδιαίτερα όμορφη και χορταστική, όπως και όλες οι προηγούμενες, άλλωστε. Σαν «αποχαιρετιστήρια» κίνηση, λίγο πριν πάρουμε το δρόμο της επιστροφής από την ιστορική πόλη, δεν παραλείψαμε το καθιερωμένο κάθε φορά προσκύνημά μας στην εκκλησία του αγίου Σπυρίδωνα, αποτίοντας συνάμα και φόρο τιμής στον κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια, που δολοφονήθηκε στην είσοδο του ναού το πρωινό της 27^ης Σεπτεμβρίου 1831.
 
Ιστορικά στοιχεία
 
     Τα Δερβενάκια είναι οικισμός του Δήμου Νεμέας του νομού Κορινθίας. Οι αρκετά λιγότεροι από τους εκατό κατοίκους του ασχολούνται κυρίως με την γεωργία. Το χωριό ιδρύθηκε εκεί περί το 1700 από Αρκάδες, που αναζήτησαν προστασία από τούρκους και αρβανίτες. Η ονομασία του προέρχεται από λέξη τουρκικής ρίζας και σημαίνει «πέρασμα».
     Στο τέλος της άνοιξης του 1822 ο Μαχμούτ Δράμαλης πασάς οργάνωσε εκστρατεία με πολύ μεγάλη στρατιωτική δύναμη, για να καταπνίξει την επανάσταση στην Πελοπόννησο. Περνώντας από τον Ισθμό, κατέκαψε την Κόρινθο και συνέχισε προς το Άργος, με τελικό προορισμό την πρωτεύουσα Τριπολιτσά. Παρά τις λάθος πληροφορίες που άφησε ο Δράμαλης να διαρρεύσουν, ο Κολοκοτρώνης αντιλήφθηκε το πονηρό του σχέδιο και οργάνωσε επίθεση εναντίον του στα στενά των Δερβενακίων, καίγοντας παράλληλα τα σπαρτά, ώστε να πλήξει και τον ανεφοδιασμό του εχθρού. Στις αντιρρήσεις άλλων οπλαρχηγών, ο Κολοκοτρώνης δεν πείσθηκε. Παρά την μεγάλη υπεροχή του στρατού του Δράμαλη (αναφέρεται ότι είχε 30.000 στρατό και οι Ελληνικές δυνάμεις έφταναν μόλις τους 2.500), η πανωλεθρία που υπέστη από το καλά οργανωμένο σχέδιο του Κολοκοτρώνη ήταν πολύ μεγάλη, που τον ανάγκασε ν’ αλλάξει τα σχέδιά του και να επιστέψει στην Κόρινθο. Στην στρατηγικής σημασίας αυτή μάχη, μεγάλος ήρωας ανεδείχθη και ο Νικήτας Σταματελόπουλος, (Νικηταράς), στον οποίο προσαρτήθηκε και το προσωνύμιο «τουρκοφάγος».

Στη βάση του ανδριάντα διαβάζουμε στίχους του δημοτικού τραγουδιού:
ΤΗΣ ΡΟΥΜΕΛΗΣ ΟΙ ΜΠΕΗΔΕΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΜΩΡΙΑ ΟΙ ΑΓΑΔΕΣ
ΣΤΑ ΝΤΕΡΒΕΝΑΚΙΑ ΚΟΙΤΟΥΝΤΑΙ ΚΟΡΜΙΑ ΔΗΧΩΣ ΚΕΦΑΛΙΑ
ΣΤΡΩΜΑ ΕΙΧΑΝΕ ΤΗ ΜΑΥΡΗ ΓΗΣ ΠΡΟΣΚΕΦΑΛΟΣ ΤΙΣ ΠΕΤΡΕΣ
ΚΙ ΑΠΑΝΩ ΓΙΑ ΣΚΕΠΑΣΜΑΤΑ ΤΑ ΧΙΟΝΙΑ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΠΑΓΟΥΣ

     Μετά την νίκη αυτή, ο Κολοκοτρώνης είχε εγκαταστήσει φρουρά στη διάβαση του αγίου Σώστη, για να μην έχουν πρόσβαση οι τούρκοι στο Ναύπλιο για ανεφοδιασμό. Τον Νοέμβριο του 1822, περισσότεροι από εκατό τούρκους στρατιώτες, επεσήμαναν ένα αφύλακτο μονοπάτι, από το οποίο πέρασαν κρυφά τη νύχτα και αιφνιδίασαν τον οπλαρχηγό και σπουδαίο πολεμιστή, αρχιμανδρίτη Αρσένιο Κρέστα  (παπα-Αρσένη)  από το Κρανίδι και τη φρουρά του, κατασφάζοντας τον ίδιο και άλλους Έλληνες. Το κεφάλι του παπα-Αρσένη έκοψε και πήρε ένας τούρκος στρατιώτης, για να το παρουσιάσει στον τούρκο πασά και να πάρει μπαξίσι. Οι Έλληνες όμως τον κυνήγησαν και αναγκάστηκε να το πετάξει για να σωθεί. Οι Έλληνες το βρήκαν και την άλλη μέρα τάφηκε μαζί με το υπόλοιπο σώμα του με τιμές, παρουσία του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, ο οποίος σεβόταν πολύ τον ιερέα. Ο τάφος του βρίσκεται μπροστά στο ιερό της εκκλησίας του αγίου Σώστη, όπου αναγράφονται σε μαρμάρινη πλάκα και τα ονόματα όλων των πεσόντων στη συμπλοκή.

Ο τάφος του ήρωα παπα-Αρσένη μπροστά στο ιερό του ναού
και σύντομο βιογραφικό του στη μαρμάρινη πλάκα

     Η νικηφόρα μάχη στα Δερβενάκια, γνωστή και ως καταστροφή του Δράμαλη, θεωρείται ως μια από τις μεγάλες πολεμικές αναμετρήσεις και πανωλεθρίες στρατού στη διεθνή ιστορία. Η επιτυχία αυτή του Κολοκοτρώνη ήταν η αφορμή να δουν με θετικό μάτι την Ελληνική Επανάσταση στο εξωτερικό και να διαμορφώνεται σταδιακά φιλελληνικό πνεύμα. Πολύ σύντομα και ο Κολοκοτρώνης είχε την δυνατότητα και απέστειλε ενισχύσεις στο Μεσολόγγι, όπου οι μαχητές του αντιμετώπισαν το 1823 τον Κιουταχή, στην πρώτη πολιορκία της πόλης.
     Το τέλος του Δράμαλη στην Κόρινθο, ήταν αποτέλεσμα της λύπης του για την μεγάλη του ήττα του. Αναφέρεται ότι από τους 30.000 στρατό που κατευθυνόταν προς την Τρίπολη, στην Κόρινθο επέστρεψαν μόλις 6.000, ο δε Δράμαλης έτρεμε την οργή του σουλτάνου. Κατ’ άλλες πηγές είχε προσβληθεί από τύφο.  
 
Το ναΰδριο του αγίου Σώζοντος (αγίου Σώστη)
 
     Στη θέση που είναι σήμερα το εκκλησάκι του αγίου Σώστη στα Δερβενάκια, υπήρχε μεγαλύτερος ναός του ίδιου αγίου, που καταστράφηκε από τους τούρκους το 1715. Κατά μια εκδοχή της παράδοσης, ο σημερινός ναός κτίστηκε με δαπάνες του γιου του Γέρου του Μοριά, τον Γενναίο Κολοκοτρώνη το 1860. Κατ’ άλλη εκδοχή, από κτίστηκε από έναν κρατούμενο για χρέη στις φυλακές Ναυπλίου, τον Παναγιώτη Ράκα από την Κορινθία. Κατά τη δεύτερη εκδοχή, ο Γενναίος πέρασε από εκεί όταν γίνονταν οι εργασίες ανέγερσης και συγκινήθηκε τόσο πολύ, που συνέβαλε σημαντικά στην αποπεράτωση του ναού. Από τότε περνούσε τακτικά από την εκκλησία για προσκυνηματικούς λόγους.    
     Κατά τις αρχές του 20ου αιώνα, ο άγιος Σώστης στα Δερβενάκια είχε τέσσερες επίσημες εορτές το χρόνο: Στις 7 Σεπτεμβρίου, εορτή Αγίου Σώζοντος. Των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης στις 21 Μαΐου, επέτειος εγκαινίων του. Στις 26 Ιουλίου, εορτή της Αγίας Παρασκευής, σε ανάμνηση της ιστορικής σημασίας μάχης των Δερβενακίων. Την επόμενη μέρα, στις 27 Ιουλίου, εορτή Αγίου Παντελεήμονος, εικόνα του οποίου είχαν αφιερώσει στο ναό γυναίκες από το Άργος.
 
Ο μεγάλος ανδριάντας του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη
 
     Μετά το θάνατο του Κολοκοτρώνη, στις 4 Φεβρουαρίου 1843, το Δημοτικό Συμβούλιο Νεμέας αποφάσισε να ανεγερθεί αναμνηστική στήλη στα Δερβενάκια, στην οποία θα αναγραφόταν το γεγονός της ιστορικής αυτής νίκης. Για άγνωστους λόγους, όμως, η απόφαση αυτή δεν υλοποιήθηκε. Αρκετά αργότερα, τον Μάιο του 1903, έγινε με πρωτοβουλία τοπικών συλλόγων η πρώτη εορταστική εκδήλωση σο χώρο, στην οποία παρέστησαν πολλοί τοπικοί άρχοντες και μεγάλος αριθμός κοινού. Ενώπιον μεγάλης εικόνας του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη τελέσθηκε επιμνημόσυνη δέηση. Τότε έγινε και πρόταση από τους ομιλητές, να καθιερωθεί ετήσια επετειακή εκδήλωση στα Δερβενάκια. 

     Η ανέγερση του ανδριάντα του δοξασμένου Γερού του Μοριά, στηριγμένου σε πολύ μεγάλου ύψους βάση, αποφασίστηκε το 1936 και τα αποκαλυπτήριά του έγιναν δύο χρόνια αργότερα, ανήμερα της επετείου της ιστορικής μάχης, στις 26 Ιουλίου 1938. Από εκείνο το σημείο, ο Γέρος του Μοριά αγναντεύει τον Αργολικό κάμπο που ελευθέρωσε.

Ψηλά, από τα Δερβενάκια ο Γέρος του Μοριά
αγναντεύει τον Αργολικό κάμπο που ελευθέρωσε!

Σκαλιστά δάφνινα στεφάνια στο μάρμαρο,
στις τέσσερις πλευρές της βάσης του ανδριάντα,
με γραμμένες μεγάλες νικηφόρες μάχες του Γέρου του Μοριά

-------------------------------------------
Πηγές:
-  Φώτη Χρυσανθόπουλου (Φωτάκου): Βίοι Πελοποννησίων Ανδρών  
-  Εγκυκλοπαίδεια ΔΟΜΗ
-  Εγκυκλοπαίδεια ΓΙΟΒΑΝΗ
-  Διαδίκτυο (Βικιπαίδεια)
Εικόνες:
-  Από το προσωπικό μου αρχείο
 

Νίκος Χρ. Παπακωνσταντόπουλος, 26.11.2023

https://nikolpapak.blogspot.com/2021/08/blog-post_29.html