Στη Νάουσα στις Μπούλες (βιωματική αφήγηση)

                                                                              Αφιερωμένη στους «Χορωδούς»

Περιεχόμενα:

1. Εκκίνηση-προσκύνημα στην Παναγία Σουμελά-άφιξη.

2. Νυχτερινός περίπατος στην πόλη της Βέροιας

3. Οι Μπούλες

4. Επίσκεψη στο μουσείο της Βεργίνας

1.     Εκκίνηση- προσκύνημα στην Παναγία Σουμελά-άφιξη.

     Με Πολιτιστικούς Συλλόγους που συνεργάζεται ο χοροδιδάσκαλος κ. Πολύκαρπος Τριανταφυλλίδης, είχε προγραμματιστεί εκδρομή το τριήμερο της Αποκριάς 2020, στα εορταστικά δρώμενα στη Νάουσα και στην Κοζάνη. Ένας εξ αυτών των Συλλόγων και οι «Χορωδοί», στο χορευτικό τμήμα του οποίου δραστηριοποιείται και η σύζυγός μου. Οι εξαγγελίες για απαγόρευση των καρναβαλικών εκδηλώσεων σε όλη τη χώρα, λόγω κορωνοϊού, έφεραν κάποια εμπόδια και προβληματισμούς και επέβαλλαν την τροποποίηση του προγράμματος. Όταν μάλιστα ανακοινώθηκε ότι η εκδρομή θα λάβει εκπαιδευτικό χαρακτήρα, αυτό ακούστηκε ως περισσότερο ενδιαφέρον και ο κύβος είχε ριφθεί θετικά την παραμονή.

     Ο ίδιος ο διοργανωτής και η σύζυγός του κ. Γιώτα είχαν φροντίσει για κάθε λεπτομέρεια που έφερε την απόλυτη επιτυχία, σύμφωνα και με κοινή ομολογία, λίγο πριν τον επίλογο. Έτσι, με διάθεση και κέφι οι εκδρομείς-μέλη των Συλλόγων και οι προσκεκλημένοι τους, όπως και η αφεντιά μου-συνολικά εξήντα άτομα, είχαμε συγκεντρωθεί πολύ πριν ανατείλει ο ήλιος στο σημείο εκκίνησης και το λεωφορείο ξεκίνησε με το πρώτο φως της ημέρας. Τα τελευταία αστέρια που έσβηναν στον ουρανό, έδιναν τη θέση τους στους στίχους του εθνικού μας ποιητή:

«Καθαρότατον ήλιο επρομηνούσε

της αυγής το δροσάτο ύστερο αστέρι,

σύγνεφο, καταχνιά δεν απερνούσε

τ’ ουρανού σε κανένα από τα μέρη»

     Καθ’ όλα αποκριάτικο το «χρώμα» και στην εθνική οδό, με μεταμφιεσμένους μέσα στα αυτοκίνητα. Οι χαρταετοί στα πίσω τζάμια έδιναν κι αυτοί τη δική τους παρουσία και θέση στο γιορτινό τριήμερο.  Τα τελευταία γεγονότα, όμως, η πανδημία που έχει ενσκήψει σε πολλά κράτη και έχει εισβάλει και στη χώρα μας, αφ’ ενός, και το προσφυγικό πρόβλημα στον Έβρο και στα νησιά, αφ’ εταίρου, σκίαζαν τις σκέψεις όλων μας και συζητήσεις αβεβαιότητας, με διάφορα απαισιόδοξα σενάρια στις κουβέντες των εκδρομέων, καθώς το λεωφορείο διέσχιζε την εθνική οδό. Παράλληλα, βεβαίως, και οι απαραίτητες γνωριμίες μεταξύ όσων συναντιόμαστε για πρώτη φορά.

     Μετά την πρώτη στάση για τον πρωινό καφέ και το απαραίτητο ξεμούδιασμα, άλλαξε ξαφνικά η κάπως βαριά ατμόσφαιρα: οι μουσικές επιλογές του οδηγού μας έκαναν όλους και σιγοσυνοδεύαμε τη φωνή του τραγουδιστή. Πολύ γρήγορα το λεωφορείο θύμιζε σχολική εκδρομή, με πολλούς να έχουν σηκωθεί στο διάδρομο, ή κι από τις θέσεις τους, και να λικνίζονται με χάρη στις νότες, ενώ άλλοι χειροκροτούσαν το ίδιο ρυθμικά!

     Ευχάριστα δεχθήκαμε λίγο αργότερα την πληροφορία πως κάποια αποκριάτικα δρώμενα θα πραγματοποιηθούν στην πόλη Νάουσας και δεν θα ματαιωθεί εκεί εξ ολοκλήρου ο εορτασμός. Τότε αποφασίστηκε με τη σύμφωνη γνώμη όλων, ότι το πρόγραμμα της τριήμερης απόδρασης θα διαμορφωνόταν επί τόπου, κατά το «βλέποντας και κάνοντας».

     Διερχόμενοι τη Θεσσαλία, αντικρίσαμε φτωχό σε χιόνια το βουνό της κατοικίας των δώδεκα θεών. Ακόμα φτωχότερος σε χιόνια κι ο Κίσσαβος, που αν και γειτονικά τα δυο τους ποτέ δεν μόνιασαν(!) και οι έριδές τους έγιναν δημοτικό τραγούδι:

«Ο Όλυμπος κι ο Κίσσαβος, τα δυο βουνά μαλώνουν,

το ποιο να ρίξει την βροχή, το ποιο να ρίξει χιόνι...»

     Περνώντας από την περιοχή της Κοζάνης, «παρέλασαν» στη μνήμη μου θύμησες από τη στρατιωτική μου θητεία εκεί. «Αξεθώριαστα» και «στη θέση τους» τα μικρά νησάκια στην τεχνητή λίμνη Πολυφύτου και η Υψηλή Γέφυρα των Σερβίων, μήκους σχεδόν 1400 μέτρων, έργο του 1972.

Η Υψηλή Γέφυρα των Σερβίων

Νησίδες στην τεχνητή λίμνη Πολυφύτου, του ποταμού Αλιάκμονα

     Ο επόμενος σταθμός του ομολογουμένως φορτωμένου, αλλά ευχάριστου ταξιδιού μας, ήταν θρησκευτικού ενδιαφέροντος: το προσκύνημα στην Παναγία Σουμελά, στο Βέρμιο όρος.

     Έχοντας μια συνεχή ανοδική πορεία το λεωφορείο, μας χάριζε όλο και περισσότερο μοναδική θέα προς τα κάτω, την οποία δεν μπορείς να απολαύσεις το καλοκαίρι, λόγω πυκνής φυλλωσιάς. Σε χειμερία νάρκη τώρα τα πανύψηλα φυλλοβόλα δέντρα οξιάς, μετατρέπουν το απέραντο δάσος αργότερα σε απόλυτο πράσινο και το φθινόπωρο χρυσαφί. Την προηγούμενη νύχτα είχε χιονίσει και μια λεπτή πάσπαλη κάλυπτε μεγάλες εκτάσεις που δεν έβλεπε ο ήλιος, δίνοντας κι αυτές τη δική τους χάρη. Το κρύο ήταν πολύ τσουχτερό μόλις κατεβήκαμε, αλλά ήμαστε όλοι κατάλληλα προετοιμασμένοι.

     Με δέος και κατάνυξη προσκυνήσαμε τη θαυματουργή εικόνα της Παναγίας και ο ιερέας της μονής μας μίλησε για την ιστορία της. Σύμφωνα με την παράδοση, η εικόνα αυτή είναι μία από τις εβδομήντα του Αποστόλου Λουκά και μία από τις τρεις σωζόμενες σήμερα. Οι άλλες δύο είναι στη μονή Κύκκου στην Κύπρο και στο Μέγα Σπήλαιο των Καλαβρύτων.  

Η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας Σουμελά

     Ήταν ευτυχής η συγκυρία που το κατάλυμά μας είχε επιλεγεί στη Βεργίνα. Αν και είχαμε επισκεφτεί κι άλλη φορά το μουσείο με τη σύζυγό μου και τα παιδιά, θεωρούσαμε βέβαιη μία ακόμα επίσκεψη κι αυτό μας χαροποιούσε ιδιαίτερα.

2.     Νυχτερινός περίπατος στην πόλη της Βέροιας

     Μετά από ένα σύντομο «φρεσκάρισμα» στα δωμάτια του ξενοδοχείου, επιβιβασθήκαμε στο λεωφορείο καθ’ υπόδειξιν του διοργανωτή για έναν νυχτερινό περίπατο στη Βέροια, αφού αυτό ήταν πολύ δύσκολο να γίνει την ημέρα, λόγω του ελάχιστου διαθέσιμου χρόνου.

     Παρά το τσουχτερό κρύο, η πόλη πραγματικά έσφυζε από ζωή. Ο αποκριάτικος διάκοσμος παντού, η μουσική και οι χιλιάδες μεταμφιεσμένοι που κυκλοφορούσαν, σου έδιωχναν μακριά κάθε αρνητική σκέψη για τις δύσκολες μέρες που ζούμε. Πολλά καταστήματα εστίασης είχαν βγάλει και στους δρόμους ψησταριές και οι μυρωδιές από τα ψητά εδέσματα προκαλούσαν ευχάριστα και ελκυστικά το αισθητήριο όργανο της όσφρησης, που μαζί με το αισθητήριο όργανο της οράσεως σε καλούσαν ασυγκράτητα στην τρίτη αίσθηση, τη γεύση!

     Ο εκπαιδευτικός και προσωπικός φίλος του κ. Τριανταφυλλίδη, ο κ. Φώτης Πανανόπουλος, ανέλαβε την ξενάγησή μας. Πεζοπορώντας φτάσαμε στο βήμα του Αποστόλου Παύλου. Από εκεί ο Απόστολος των Εθνών κήρυξε για πρώτη φορά το Χριστιανισμό στη Μακεδονία, όπου έφτασε καθοδηγούμενος από όραμα: «Και όραμα δια της νυκτός ώφθη τω Παύλω, ανήρ τις ην Μακεδών εστώς, παρακαλών αυτόν και λέγων, διαβάς εις Μακεδονίαν βοήθησον ημίν» (Πράξεις των Αποστόλων, κεφ. ΙΣΤ΄, εδάφ. 9). Στο σημείο υπάρχει προσκύνημα και εικόνες μεγάλου μεγέθους (ψηφιδωτά).

Νυχτερινός περίπατος και ξενάγηση της πολυμελούς ομάδας μας

στο Βήμα του Αποστόλου Παύλου, στη Βέροια

    Μετά τον ιερό αυτό χώρο κατευθυνθήκαμε στην παλιά πόλη, με την ατόφια και αυστηρή παραδοσιακή αρχιτεκτονική. Αν και ο φωτισμός δεν ήταν παντού επαρκής, εύκολα διακρίναμε τις πολλές μικρές εκκλησίες. Ο κ. Φώτης μας εξήγησε ότι η Βέροια ήταν τόπος εξορίας «άτακτων» αρχοντόπουλων του Βυζαντίου, που για να εξαγνισθούν και να επιστρέψουν στην πατρίδα τους, έπρεπε να χτίσουν μια, τουλάχιστον, εκκλησία εκεί!

     Απόκριες γαρ, και λίγο αργότερα ήλθε η απόλαυση των ψητών, που τόσο μας είχαν «ενοχλήσει». Μαζί με το κρασάκι της προτίμησης του καθενός μας, εύφραναν όχι μόνο τις τρεις, αλλά και τις πέντε αισθήσεις μας. Έκλεισε έτσι «ένδοξα» και πολύ ευχάριστα η πρώτη ημέρα, για να μας υποδεχθούν τα ζεστά δωμάτια του ξενοδοχείου, που μας παρέδωσαν πολύ γρήγορα στην αγκαλιά του Μορφέα. Επιβεβλημένη η ανάκτηση δυνάμεων για τον προορισμό της επόμενης ημέρας, τη Νάουσα.

3.     Οι Μπούλες  

     Η πληροφορία μας για τα δρώμενα της αποκριάς στην πόλη της Νάουσας, ανήμερα την Κυριακή της Τυρινής, επαληθεύτηκε επακριβώς: «θα γίνουν κάποιες εκδηλώσεις, μεμονωμένα και αυθόρμητα, χωρίς την επίσημη υποστήριξη του Δήμου και των Φορέων, όπως ορίζει η συνήθεια.

     Η ιστορική πόλη στα απόλυτα γιορτινά της βούλιαζε από κόσμο και το σκηνικό των καταστημάτων εστίασης πολύ περισσότερο «βαρύγδουπο» από εκείνο της Βέροιας, το προηγούμενο βράδυ. Η ηλιόλουστη μέρα ενίσχυε με το δικό της τρόπο κι αυτή τη διάθεση όλων, κάνοντας ακόμα μεγαλύτερο το ενδιαφέρον μας να βιώσουμε την ξεχωριστή εμπειρία.

     Τα αποκριάτικα τοπικά δρώμενα, «οι Μπούλες και οι Γενίτσαροι» στη Νάουσα, διέπονται από πολύ αυστηρούς κανόνες αμφίεσης-ομοιομορφίας και συμπεριφοράς, που δεν μπορούν να ενταχθούν στο σατιρικό πνεύμα του καρναβαλιού. Ως αποκριάτικη μεταμφίεση, έλκει την καταγωγή στις Διονυσιακές λατρείες της αρχαιότητος, όπως όλες οι εκδηλώσεις της ημέρας στη χώρα μας, άλλωστε. Κύρια αμφίεση των συμμετεχόντων είναι η φουστανέλα κι αυτό έχει την εξήγησή του: Επί τουρκοκρατίας μεταμφιέζονταν μόνο στο πρόσωπο, τηρώντας δήθεν το έθιμο. Απώτερος σκοπός τους, όμως, ήταν η συνεύρεσή τους και η ανταλλαγή πληροφοριών και μηνυμάτων, «κάτω από τη μύτη» των τούρκων! Χωρίζονται σε «μπουλούκια», που είναι ολιγάριθμες ομάδες με τον αρχηγό τους, ο οποίος φροντίζει για τη συγκέντρωση όλων, πάντα με τους ήχους της πίπιζας και του νταουλιού, αλλά και πάντα με πολύ αυστηρό τελετουργικό και πρωτόκολλο. Ενώπιον του τούρκου διοικητή αποκαλυπτόταν στο πρόσωπο μόνο ο αρχηγός, ο οποίος ελάμβανε την άδεια για την τέλεση του εθίμου. Σήμερα η αποκάλυψη γίνεται ενώπιον του δημάρχου, ο οποίος και εγκρίνει και κηρύσσει την έναρξη του δρώμενου στην κεντρική πλατεία, με τη συμμετοχή όλων των μπουλουκιών και του κόσμου. Κύριο χαρακτηριστικό του δρώμενου είναι το τραγούδι και ο χορός, που κρατάει μέχρι το πρωί.

Μπούλες χορεύουν κρατώντας ψηλά τις πάλες.

Χαρακτηριστική η απόλυτη ομοιομορφία της περιβολής και της μάσκας.

   

Ένα μπουλούκι Μπούλες κατευθύνονται στην πλατεία της Νάουσας (βίντεο)

     Το τελετουργικό, όμως, έχει αρχίσει πολύ πιο πριν, με το ντύσιμο της κάθε  Μπούλας στο σπίτι της και την παραλαβή της από τον αρχηγό και το υπόλοιπο μπουλούκι. Απαραίτητο συνοδευτικό της στολής είναι το κυρτό σπαθί, η πάλα.

     Ενδεχομένως ο όρος «Μπούλα» να προέρχεται από το «μπουλούκι». Μπορεί όμως και να προέρχεται από τις λέξεις «μπουλωμένος» ή «μπαμπουλωμένος», όπως συναντάμε σε διάφορες περιοχές της χώρας μας εκείνον που έχει καλυμμένο/σκεπασμένο/κουκουλωμένο το πρόσωπό του. 

     Σημειώνουμε, τέλος, ότι το θέμα «Μπούλες και Γενίτσαροι» είναι πάρα πολύ μεγάλο, που είναι αδύνατο να περιγραφεί σ’ ένα μικρό κείμενο και γι’ αυτό περιοριζόμαστε σε μια εντελώς επιγραμματική αναφορά.   

4.     Επίσκεψη στο μουσείο της Βεργίνας

          Λόγω των απαγορεύσεων των εκδηλώσεων για τον κίνδυνο της πανδημίας τα λίγα μπουλούκια συγκεντρώθηκαν έξω από το δημαρχείο, απόντος του δημάρχου, όπου χόρεψαν για λίγο υπό τους ήχους του νταουλιού και της πίπιζας, μόνο και μόνο για την τήρηση του εθίμου και τη συνέχεια διαλύθηκαν. Εκμεταλλευόμενη η εξηνταμελής παρέα μας αυτό το «κενό», από τη ματαίωση των δρώμενων στην Κοζάνη,  επιβιβαστήκαμε στο λεωφορείο και επισκεφθήκαμε το μουσείο της Βεργίνας. Αν και το είχαμε επισκεφτεί και στο παρελθόν και την σύζυγό μου, ο θαυμασμός και το δέος που νοιώσαμε ήταν όπως και την πρώτη φορά. Αφού σε περιορισμένο χρόνο θαυμάσαμε όλα, ή τουλάχιστον τα περισσότερα εκθέματα, στην έξοδο αντικρίσαμε μια φωτογραφία του αείμνηστου Μανώλη Ανδρόνικου κι ένα δικό του κείμενο, που περιγράφει τον ενταφιασμό των οστών του βασιλιά Φιλίππου του Β΄ της Μακεδονίας μετά την καύση, όπως συνήθιζαν οι Μακεδόνες.

     Στην έξοδο είναι πραγματικά η στιγμή που ο επισκέπτης νοιώθει απερίγραπτα συναισθήματα. Αυθόρμητα ψέλλισα μονολογώντας τότε: «Τέτοιοι άνθρωποι δεν πρέπει να πεθαίνουν!...». Με άκουσε η σύζυγός μου και με διόρθωσε: «…Αν πεθαίνουν…»!    

Η χρυσή λάρνακα με τον ήλιο της Βεργίνας

και το χρυσό στεφάνι του Βασιλιά της Μακεδονίας Φιλίππου του Β΄

«Τέτοιοι άνθρωποι δεν πρέπει να πεθαίνουν… Αν πεθαίνουν…»!  

     Διαβάζουμε, λοιπόν, στην έξοδο του μουσείου, δια χειρός καθηγητού Μανώλη Ανδρόνικου:

         «Όταν κάηκε το σώμα, συνέλεξαν με μεγάλη προσοχή όλα τα οστά και τα έπλυναν με κρασί. Άπλωσαν το πορφυρό ύφασμα στον πυθμένα της χρυσής λάρνακας, που υπήρχε στο βασιλικό θησαυροφυλάκιο, τοποθέτησαν προσεκτικά και με τάξη τα οστά, πρώτα των ποδιών, στη συνέχεια του κορμού και στην κορυφή του κρανίου και τα σκέπασαν με την πορφύρα. Επάνω σ’ αυτά απόθεσαν διπλωμένο το χρυσό στεφάνι, έκλεισαν τη λάρνακα στη μαρμάρινη σαρκοφάγο, που είχε κι αυτή ετοιμαστεί όσο γινόταν πιο γρήγορα. Τέλος, τοποθέτησαν μπροστά απ’ αυτήν την ξύλινη κλίνη και, ολόγυρα, τον οπλισμό και τα υπόλοιπα σκεύη, έκλεισαν τη βαριά μαρμάρινη θύρα του θαλάμου και άφησαν να πέσει η σφήνα που θα την κλείδωνε για πάντα».

(Μ. Ανδρόνικος, Βεργίνα 1984, 233)»

     Από το μουσείο κατευθυνθήκαμε στην ταβέρνα που είχε προεπιλεγεί από τους διοργανωτές για το μεσημέρι. O καλός καιρός μετέτρεψε το μεγάλο αύλειο χώρο του καταστήματος σε πίστα χορού, αναγκάζοντας και το μουσικό συγκρότημα να ακολουθήσει! 

Χορός έξω από το κατάστημα! (Βίντεο)

     Μεγάλη συμμετοχή και επιτυχία είχε και το σεμινάριο χορού, για το οποίο είχε φροντίσει ο κ. Πολύκαρπος (Πόλυς το υποκοριστικό του, που σχεδόν όλοι με αυτό τον αποκαλούν). Τα χορευτικά δίδαξε ο, επίσης χοροδιδάσκαλος και άριστα διαβασμένος, κ. Πανανόπουλος. Παρά την κούραση, η συμμετοχή των μελών της ομάδας ήταν καθολική.

     Την τριήμερη εκδρομή μας σφράγισε μια πανδαισία εδεσμάτων και γεύσεων στα τσιπουράδικα του Βόλου, αναχωρώντας από το κατάλυμά μας το πρωί της Καθαράς Δευτέρας. Έτσι, με γεμάτη την ψυχή φύση, ψυχαγωγία, καλή παρέα, παράδοση, ιστορία, θρησκευτική κατάνυξη, ψυχαγωγία, γεύσεις και απολαύσεις, πήραμε το δρόμο της επιστροφής για το κλεινόν άστυ μετά το μεσημέρι.

     Συνήθως οι ώρες επιστροφής είναι και ώρες περισυλλογής. Συλλογιζόμουν, λοιπόν, καθώς όλο και πλησιάζαμε στο σημείο εκκίνησής μας, πως στους δύσκολους καιρούς που μας έχουν ξημερώσει, οι παραδοσιακές μας Αξίες αποτελούν μονόδρομο στον προσανατολισμό μας.

     Λίγο πριν τον επίλογο της εκδρομής, η διαπίστωση ήταν κοινή: Ο διοργανωτής με τη σύζυγό του είχαν φροντίσει και για την τελευταία λεπτομέρεια που έφερε την επιτυχία. Οι κατάλληλοι «ελιγμοί» για την τροποποίηση του προγράμματος αποδείχθηκαν και αυτοί καλά μελετημένοι.

     Είχε νυχτώσει καλά κατά την αποβίβασή μας από το λεωφορείο και η ικανοποίηση και οι ευχαριστίες όλων ήταν έκδηλες, με κάθε τρόπο. Η ευχή που κυριάρχησε ήταν «ραντεβού για το επόμενο»! 

Νίκος Χρ. Παπακωνσταντόπουλος, 5.3.2020

( Σύντομο βιογραφικό δείτε ΕΔΩ )