Ξύλο με την παντόφλα: Σύγχρονος, αλλά και αρχαίος τρόπος σωφρονισμού!

     Είδος πρόχειρης, ευτελούς αξίας και εύχρηστης υπόδησης για μέσα στο σπίτι και την αυλή η παντόφλα, ή κατ’ άλλους παντούφλα και παντόφολα, πολλοί εξ ημών έχουμε «δοκιμάσει» το ξύλο της! Κι αν δεν έχουμε «δοκιμάσει» το ξύλο της, έχουμε δεχθεί την απειλή του στις διάφορες σκανταλιές μας. Ίσως ήταν/είναι το πιο εύκολο μέσο που μπορεί να χρησιμοποιήσει στην κατάλληλη στιγμή η μητέρα, η γιαγιά ή η θεία για ξυλοδαρμό, είτε για «χάδι», είτε για κάτι πολύ περισσότερο. Σε παλαιότερες εποχές, μάλιστα, που η λαστιχένια παντόφλα ήταν πολύ πιο διαδεδομένη, τα πράγματα δεν ήταν και τόσο απλά, γιατί το λάστιχο πονάει! Ειδικά τους καλοκαιρινούς μήνες, που πολλά «προσφερόμενα» προς ξυλοδαρμό μέρη του σώματος είναι ακάλυπτα ή καλύπτονται με ελαφρύ ρουχισμό, η αίσθηση του πόνου ήταν πολύ πιο έντονη!
     Αν και η τιμωρία δεν έφτανε πάντα μέχρι τον ξυλοδαρμό, οι προειδοποιήσεις και οι απειλές ήταν το ίδιο ή και περισσότερο συνηθισμένες: «Θα στις βρέξω με την παντό(φο)λα», «θα τις φας με την παντό(φο)λα», «θα φας παντοφλιά», «παντόφλα που σου χρειάζεται», και άλλες ακόμα, που έχουν την έννοια της «βρεγμένης σανίδας». Στην περίπτωση που το παιδί «θύμα» είναι σε κάποια απόσταση από την μητέρα/θεία/γιαγιά «θύτης», η παντόφλα γίνεται «πεταχτή» (του πέταξε παντόφλα). Ακόμη, η φράση «θα πέσει παντόφλα», λέγεται μεταφορικά για τον σύζυγο, που απειλείται από την επίπληξη της γυναίκα του για κάποιο πονηρό παραστράτημά του, ή κάποια αδέξια κίνησή του, κάποια παράλειψή του κλπ.
     Όμως, ούτε η απειλή, ούτε και ο ίδιος ο ξυλοδαρμός με την παντόφλα, η οποία είναι και ένας από τους αρχαιότερους τύπους υποδήματος, είναι κάτι «καινούργιο». Σε αρχαίες παραστάσεις αγαλμάτων, αγγείων αλλά και άλλων αντικειμένων -π.χ. αρχαιολογικό μουσείο της Αθήνας, αρχαιολογικό μουσείο του Τάραντα-, βλέπουμε την θεά Αφροδίτη με το σανδάλι στο χέρι σε στάση απειλής. Στην παράσταση απεικονίζεται ο τραγοπόδαρος θεός Πάνας να πλησιάζει την θεά με ερωτικό σκοπό. Η ευχάριστη, θα λέγαμε, έκφραση του προσώπου της Αφροδίτης, φαίνεται να συνηγορεί προς τούτο, όμως ο  απείθαρχος γιος της, ο Έρωτας, θεός της ερωτικής επιθυμίας, προσπαθεί να τον απομακρύνει, ωθώντας τον από τα κέρατα. Κατά κάποιες ερμηνείες η θεά με το σανδάλι στο χέρι επιδιώκει ή προσποιείται να απομακρύνει τον Πάνα, ενώ κατ’ άλλες ερμηνείες προσπαθεί να απομακρύνει τον Έρωτα.   

Αφροδίτη, Πάνας και Έρωτας
(Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών-πηγή Βικιπαίδεια)

     Εκτός από την παράσταση της Αφροδίτης, και άλλες ακόμα πηγές μας βεβαιώνουν πως η «παντόφλα» ήταν και αρχαίος τρόπος σωφρονισμού, π.χ. από δάσκαλο σε μαθητή.
 
Λαογραφικές και άλλες εκδοχές
 
     Θέση έχει η παντόφλα και στη λαογραφία μας: Η παροιμία που λέγεται για την προτίμηση των εγχώριων προϊόντων, αναφερόμενη ειδικά στην επιλογή συζύγου, «παπούτσι από τον τόπο σου κι ας είναι μπαλωμένο», λέγεται και «παπούτσι από τον τόπο σου κι ας είναι και παντόφλα». Επίσης, η ακατάστατη προσωρινή ή όχι εναπόθεση των παντοφλών και γενικά των υποδημάτων σε κάποιο μέρος, και ειδικά αν είναι ανάποδα, για ορισμένους θεωρείται γρουσουζιά ή και ότι «μουντζώνουν το Θεό». Κι ακόμα, η φράση «την έφαγε την παντόφλα», που εδώ έχει την έννοια του ψέματος (το έφαγε/το πίστεψε το ψέμα).
     Παλαιότερα το χιλιάρικο είχε και την κωδική ονομασία «παντόφλα», στη συνθηματική γλώσσα. Τότε που η αξία του συγκεκριμένου χαρτονομίσματος ήταν πολύ υπολογίσιμη και δινόταν για «μπροστάντζα» (καπάρο/προκαταβολή), συνηθιζόταν και με αυτή την ονομασία. «Παντόφλα» στη «μάγκικη» γλώσσα λεγόταν και το πορτοφόλι και οι «πορτοφολάδες» «παντοφ(ο)λάδες». Γνωστοί, άλλωστε, και οι στίχοι του «μάγκικου» τραγουδιού, «κάτω στα λεμονάδικα»:

«Εμείς τρώμε τα λάχανα,

τσιμπούμε τις παντόφλες,

για να μάς βλέπουν τακτικά

της φυλακής οι πόρτες»

     Στη γλώσσα των θαλασσινών, «παντόφλες» έχουν επικρατήσει να λέγονται και τα ρηχά ανοιχτά πλοία, τα γνωστά και ως «φέρυ μποτ», αλλά και τα μικρά αποβατικά.
     Με τον ίδιο όρο («παντόφλα») ενέπαιζαν ορισμένοι νεαροί συνομηλίκους τους, που είχαν μεγάλου μεγέθους κινητά, στις πρώτες εκδόσεις του προϊόντος αυτού της σύγχρονης τεχνολογίας.
     Αν και σήμερα οι παντόφλες, και ειδικά οι γυναικείες, διακοσμούνται με διάφορα κεντήματα, στο παρελθόν τις διακοσμούσαν περίτεχνα οι ίδιες οι γυναίκες, αφού οι αυτές τις κατασκεύαζαν.
-----------------------------------------
Πηγές:
-  Εγκυκλοπαίδεια ΔΟΜΗ
-  Διαδίκτυο
 

Νίκος Χρ. Παπακωνσταντόπουλος, 20.1.2024

https://nikolpapak.blogspot.com/2021/08/blog-post_29.html