Δεν συνέβαινε μέχρι και το σχετικά
πρόσφατο παρελθόν να γνωρίζαμε το αλάτι στη μορφή και στην αφθονία που το
συναντάμε σήμερα. Στη χώρα μας η διακίνησή του γινόταν μόνο από τα κρατικά
μονοπώλια, από το 1898 μέχρι το 1985, οπότε καταργήθηκε και οι αλυκές περιήλθαν
σε εταιρία δημοσίων συμφερόντων. Άγνωστες, φυσικά, τότε και οι μεγάλες
«αλατιέρες» και τα «βουνά» από αλάτι για τη διατήρηση των δρόμων ανοιχτών και
τη διευκόλυνση της κυκλοφορίας στις περιπτώσεις χιονόπτωσης. Τα κρατικά
μονοπώλια διακινούσαν ακόμη και το φωτιστικό πετρέλαιο, τα σπίρτα, τα
παιγνιόχαρτα και το οινόπνευμα, στα οποία είχε επιβληθεί φόρος για την
αποπληρωμή των δανείων του νεοσύστατου Ελληνικού Κράτους.
Σε μεγάλες ποσότητες στα κρατικά μονοπώλια
δεν ήταν επεξεργασμένο. Το αγοραστικό κοινό το προμηθευόταν «χύμα», το οποίο
περιείχε και μεγάλα κομμάτια υπολογίσιμου βάρους, π.χ. δύο-τριών κιλών ή και
πολύ μεγαλύτερα και, συνήθως, όχι πάντα καθαρό. Οι ίδιοι οι καταναλωτές ήταν
υποχρεωμένοι να το επεξεργαστούν, να απομακρύνουν ξένες προσμίξεις από τη
θάλασσα και, φυσικά, να το τρίψουν για τις ανάγκες της οικιακής χρήσης. Άγνωστη
τότε και η «φρενίτιδα» για το ορυκτό αλάτι, που προσφέρεται σε ειδικές
συσκευασίες ως είδος πολυτελείας και σε μεγάλες τιμές!
Τα κρατικά μονοπώλια βρίσκονταν στις
πόλεις και στα μεγαλύτερα κεφαλοχώρια και για να το προμηθευτούν οι άνθρωποι
περπατούσαν αποστάσεις πολλών χιλιομέτρων και για πολλές ώρες με τα ζώα τους.
Εννοείται ότι προμηθεύονταν μεγάλες ποσότητες για ανάλογα χρονικά διαστήματα,
στο μέτρο του εφικτού, φυσικά, γιατί και το βάρος του δεν είναι καθόλου μικρό.
Αν ρίξουμε μια ματιά και στην αρχαιότητα,
θα δούμε ότι στους αρχαίους Έλληνες συμβόλιζε τη φιλία, την αλληλεγγύη και την
αφοσίωση, αφού μ’ αυτό επισφράγιζαν και τις συμφωνίες τους. Επίσης, θέση είχε
στις θυσίες και τις προσφορές τους προς τους θεούς. Άλλη μια συνήθεια τους, το
σκόρπιζαν σε αγρούς και εκτάσεις που αφιέρωναν στους θεούς. Θέση είχε σε θρησκευτικές λατρείες και άλλων λαών, όπως των Ασσυρίων και των Περσών.
Σε κάποιες περιπτώσεις το χρησιμοποιούσαν και ως μέσο συναλλαγής, με το οποίο προμηθεύονταν
διάφορα προϊόντα, μέχρι που αγόραζαν και δούλους.
Στην αρχή προμηθεύονταν το θαλασσινό από
τις αλυκές με τη γνωστή μέθοδο της εξάτμισης του νερού, ενώ στη συνέχεια και
ύστερα από ανασκαφές χρησιμοποιήθηκε και χρησιμοποιείται ευρέως και το ορυκτό-στερεό
αλάτι. Πλούσιες σε υπέδαφος χώρες στην Αφρική και στην Ευρώπη η Αραβία, η
Λιβύη, η Ισπανία, η Βοημία, η Γερμανία, η Αυστρία. Στη νότια Βολιβία βρίσκεται
μεγάλη έκταση αλατιού στην επιφάνεια της γης, που υπολογίζεται ότι προέκυψε από
μεγάλη λίμνη, όταν εξατμίστηκαν τα νερά της μετά την περίοδο των παγετώνων. Άλλη
περιοχή στην επιφάνεια της γης με πολύ αλάτι, είναι στις όχθες της νεκράς
θάλασσας, που στο νερό της ευρίσκεται σε περιεκτικότητα 24%, περίπου. Εκεί δεν
ευνοείται καθόλου η ανάπτυξη υδρόβιας ζωής, σε αντίθεση με τις υπόλοιπες θάλασσες,
που η περιεκτικότητά του είναι 2.5-3.5%.
 |
| Οι γνωστές αλυκές Μεσολογγίου και τα "βουνά" αλάτια που σχηματίζονται κατά τη συλλογή |
Παραλία στη Νεκρά Θάλασσα
Αξίζει, βεβαίως, ν’ αναφέρουμε ότι η ρίζα
της ονομασίας σε πολλές γλώσσες του κόσμου, του ευρέως καταναλώσιμου αυτού
προϊόντος είναι Ελληνική: «ἅλς» η θάλασσα στα Ομηρικά έπη (η ἅλς).
Λόγω της μεγάλης και αναγκαίας χρήσης του,
φορολογήθηκε υπερβολικά και εξοντωτικά για πολλούς λαούς. Γνωστή και η προτροπή
του Μαχάτμα Γκάντι στους Ινδούς, περί το 1930, σε περιοδεία του προς τα παράλια
της Ινδίας να το συλλέγουν οι ίδιοι, σαν πράξη αντίστασης στην υπερφορολόγηση
που τους επέβαλλε η Αγγλική κυριαρχία.
Εκτός από τη τη μαγειρική και τη
ζαχαροπλαστική, το αλάτι έχει εφαρμογή και σε πολλές ακόμα οικιακές χρήσεις:
Στις βαφές αντί για στύψη (θειικό άλας αργιλίου-καλίου), για να έχει καλύτερο
αποτέλεσμα το χρώμα στα υφάσματα. Το ίδιο και στη βαφή αυγών το Πάσχα. Πολύ
γνωστό και ως μέσο συντήρησης τροφών για μεγάλα χρονικά διαστήματα, π.χ.
σπιτικός τοματοπολτός, ελιές, καθώς και πολλά παστά, είτε οικιακά είτε του εμπορίου.
Ευρεία η χρήση του και στην πρακτική, αλλά
και στην επιστημονική ιατρική. Λίγο αλάτι επάνω στο έγκαυμα ή και στο τραύμα,
το «ψήνει» γρηγορότερα. Στην πραγματικότητα, όμως, δεν το «ψήνει», αλλά
αποτρέπει την ανάπτυξη μικροβίων και διευκολύνει την επούλωση. Ο μεγάλος πόνος
που προκαλεί, δεν λαμβάνεται υπ’ όψιν από τους πρακτικούς που το συνιστούν. Με
αλατόνερο πλένει και το νεογέννητο η μαμή μόλις γεννηθεί, για να «σφίξει» το
δέρμα του. Και εδώ οι λόγοι είναι αντισηπτικοί. Επίσης, μπορεί να
χρησιμοποιηθεί εναλλακτικά και για το πλύσιμο των δοντιών, αντί οδοντόκρεμας,
αφού και εδώ οι λόγοι είναι ίδιοι. Στην
περίοδο αναπαραγωγής ποτίζουν αλατόνερο και τα ζώα (σε μικρή
περιεκτικότητα), που πιστεύεται ότι διευκολύνει την ωορρηξία, αυξάνει τον ερωτικό οίστρο,
άρα και την πιθανότητα σύλληψης.
Στην επιστημονική ιατρική, πασίγνωστοι
είναι τόσο οι ισότονοι-φυσιολογικοί οροί χλωριούχου νατρίου 0,9%, όσο και οι
υπέρτονοι, καθώς και διάφορα άλλα φαρμακευτικά σκευάσματα. Η έλλειψή του στον
οργανισμό (υπονατριαιμία), όπως και οι αυξημένες τιμές του (υπερνατριαιμία), μπορεί
να προκαλέσουν διαταραχές, π.χ. υπέρταση, διάφορες οργανικές βλάβες ή να φτάσουν
και μέχρι την καταστροφή οργάνων (π.χ. νεφρών ). Φυσιολογικά ο ανθρώπινος οργανισμός
καταναλώνει πέντε έως έξι κιλά αλάτι ετησίως.
Σημαντική θέση έχει και στη λαογραφία μας
το αλάτι:
- Γίνεται από πολλούς γνωρίζοντες με αυτό το
ξεμάτιασμα.
- Σε ορισμένες περιπτώσεις χρησιμοποιείται και
σε μάγια.
- Στον επισκέπτη/ξένο που θέλουμε να φύγει από
το σπίτι, ρίχνουμε λίγο διακριτικά κάτω ή πολύ κοντά-δίπλα από το σημείο που
κάθεται!
- Συνηθίζεται να ρίχνουμε χοντρό αλάτι στη
φωτιά, όταν ξενυχτάμε νεκρό στο σπίτι, για να «ξορκιστεί το κακό». Ίσως, όμως, αυτό να γίνεται για να "αιφνιδιαστούν" οι παρευρισκόμενοι που νυστάζουν και να αφυπνιστούν(!) από το "σκάσιμο" που προκαλεί η απελευθέρωση υδρατμών, οι οποίοι εγκλωβίζονται προσωρινά στο προϊόν με τη θερμοκρασία.
- Ορισμένοι κτηνοτρόφοι αποφεύγουν να το δανείζουν
σε άλλους, γιατί πιστεύουν ότι "ψοφάνε τα ζωντανά τους".
Παροιμίες και παροιμιώδεις φράσεις:
- «Φάγαμε μαζί ψωμί κι αλάτι»: Σύμβολο-αναφορά στην καλή και άριστη συνεργασία και στην ομόνοια για μεγάλο χρονικό διάστημα, αφού ούτε το φαγητό, ούτε το ψωμί
γίνονται/τρώγονται χωρίς αλάτι.
- «Ανάλατες κουβέντες»: Κουβέντες χωρίς νόημα,
χωρίς ουσία.
- «Για να γνωρίσεις τον άνθρωπο, πρέπει να φας
μαζί του ένα σακί αλάτι»: Τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα, ώστε να καταναλώσεις
μαζί του ένα σακί αλάτι.
- «Αλμυρό στην τιμή»: το προϊόν.
- «Νερό κι αλάτι όσα είπαμε» Να ξεχάσουμε/να
διαλυθούν όσα αδικαιολόγητα και άπρεπα είπαμε, όπως το αλάτι στο νερό.
- «Βάζει πολύ αλατοπίπερο στις κουβέντες του»,
δηλαδή, πολλή «σάλτσα».
- «Τον έκανε τ’ αλατιού»: Το έδειρε πολύ
άσχημα.
- «Έμεινα στήλη άλατος»: έμεινα εμβρόντητος.
(Φράση από την Παλαιά Διαθήκη: «Στήλη
άλατος» έμεινε η γυναίκα του Λωτ, όταν από την περιέργειά της παράκουσε την
εντολή Του Θεού, γύρισε το βλέμμα της πίσω και είδε την καταστροφή των Σοδόμων
και τα Γομόρρων.
- «Άλας της γης»: Φράση Του Χριστού προς τους
Μαθητές Του, θέλοντας να τους τονίσει την αποστολή τους: «Υμείς έστε το άλας
της γης» (Ματθαίου Ε΄, 13).
-
«Όποιος κατουράει στη θάλασσα, το βρίσκει στο αλάτι»: Συνέπειες των ιδίων μη
επιτρεπομένων πράξεων.
- «Αλήθεια δίχως ψέματα, φαΐ χωρίς αλάτι:
Συνώνυμη της: «η αλήθεια θέλει και το ψέμα της για να σταθεί».
- Μην ξεχνάμε και το τετράστιχο των παιδικών μας
χρόνων, για το ποιος «θα τα φυλάει» στα παιχνίδια μας: «Αλάτι ψιλό, αλάτι χονδρό έχασα τη μάνα μου
και ψάχνω να τη βρω».
--------------------------------------
Πηγές:
Εγκυκλοπαίδεια
ΕΛΛΑΔΙΚΗ
Φωτογραφίες:
- Διαδίκτυο
- Προσωπικό αρχείο
Νίκος
Χρ. Παπακωνσταντόπουλος, 22.3.2022
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου