Η εξέλιξη της μπουγάδας, από την ξύλινη σκάφη ως το πλυντήριο

     Η ευκολία με την οποία σήμερα πλένονται τα ρούχα, δεν θα μπορούσε να περάσει ούτε ως «σενάριο επιστημονικής φαντασίας» από το μυαλό της νοικοκυράς πριν λίγες δεκαετίες. Η τεχνολογική επανάσταση παραμέρισε άρδην την παράδοση, αλλά ανακούφισε τα χέρια που κάποιες φορές μάτωναν μέχρι να φύγει ο λεκές με το τρίψιμο, ξεκούρασε τα πόδια που πονούσαν από τις πολύωρες ορθοστασίες μέχρι να τελειώσει το πλύσιμο και έδιωξε τον πόνο από τις πλάτες και τη μέση. Όμως, χάθηκε αυτό που θα μπορούσαμε να αποκαλέσουμε και «μαγεία», γιατί η μπουγάδα ήταν ένα είδος κοινωνικής συναναστροφής και συνεύρεσης. Κι αν σκεφθεί κανείς ότι η καθαριότητα φέρνει ευχάριστα συναισθήματα και αναδεικνύει την αξιοσύνη της νοικοκυράς, συνδύαζε χαρά, ψυχαγωγία, εκδρομή και γιορτή.
     Ένα πλήρες μεροκάματο, από το πρωί ως το νύχτωμα, σπάνια ήταν αρκετό για να πλυθούν όλα τα ρούχα. Κάποιες φορές χρειαζόταν και δεύτερο, ίσως και τρίτο, ειδικά στην αρχή της άνοιξης, που μαζεύονταν και τα χοντρά στρωσίδια, τα σκεπάσματα του χειμώνα, οι βαρειές κάπες και τα άλλα μάλλινα.
     Τυχερές οι γυναίκες που το χωριό τους είχε ποτάμι. Καθεμιά είχε μαζέψει τα άπλυτα μιας και δυο εβδομάδων, ίσως και περισσότερων, τα φόρτωνε στα ζώα μαζί με όλα τα άλλα απαραίτητα και κατέβαινε στην ακροποταμιά, που εκεί αντάμωνε με άλλες του μαχαλά και του χωριού, όπως είχαν προσυνεννοηθεί. Μαζί τους και τα κορίτσια, μικρότερα και μεγαλύτερα, για να βοηθήσουν και να διδαχθούν. Φυσικά, και το ταγάρι τους με το κολατσιό τους και το μεσημεριανό τους, που συνήθως ήταν ψωμί και τυρί, κάνα κρεμμύδι και κάνα δυο ντομάτες στην εποχή τους. Πριν το ξεκίνημα έκαναν το σταυρό τους, όπως και σε κάθε καθημερινό τους ξεκίνημα για δουλειές, μέσα ή έξω από το σπίτι.
     Για τα χωριά δεν είχαν ποτάμι, και αυτά είναι τα περισσότερα, η μπουγάδα δεν ήταν τόσο εύκολη. Αναγκαστικά κατέφευγαν στις μεγαλύτερες βρύσες και πηγές, αν και τους καλοκαιρινούς μήνες κι εκεί το νερό δεν ήταν αρκετό και δυσκόλευε το πλύσιμο και πιο πολύ το ξέβγαλμα.
     Απαραίτητα για την παραδοσιακή μπουγάδα ήταν το μπουγαδοκόφινο, η σκάφη, ο κόπανος (ή το κόπανο), τα ξύλα για τη φωτιά, η στάχτη για την αλισίβα, τα ανάλογα παπούτσια για να μην μουσκεύουν τα πόδια πατώντας στο ποτάμι-συνήθως γαλότσες, το πράσινο σαπούνι και το κακάβι που συνήθως έπαιρναν οι ίδιες στον ώμο λόγω της δυσκολίας φόρτωσης στα ζώα, εξ αιτίας του όγκου του και του σχήματός του.

Μπουγαδοκόφινο

Ο κόπανος

Κακάβι

     Πρώτη τους δουλειά φτάνοντας στο ποτάμι ήταν να ξεφορτώσουν τα ζώα, να τα δέσουν σε κάποιο δέντρο και με τη δυνατότητα να μπορούν να βοσκήσουν. Αμέσως μετά μάζευαν ξύλα και άναβαν φωτιά, για το απαραίτητο ζέσταμα του νερού στο κακάβι, καλά στηριγμένο πάνω σε πέτρες. Μόλις το νερό ήταν έτοιμο, άρχιζε το σαπούνισμα στη σκάφη.
     Σημαντική βοήθεια στο τρίψιμο των ρούχων έδινε η πλύστρα, μια αυλακωτή σανίδα, που την τοποθετούσαν στη μία από τις δύο στενές πλευρές της σκάφης. Με την πάροδο του χρόνου, την ξύλινη σκάφη αντικατέστησε η μεταλλική και τη μεταλλική η πλαστική, που αρκετές φορές στην τελευταία η πλύστρα αποτελούσε τη μία πλευρά της. Υπήρξαν και οι σταθερές τσιμεντένιες σκάφες στα πλυσταριά των σπιτιών των πόλεων, με μωσαϊκό στο εσωτερικό τους και με ενσωματωμένες πλύστρες.

Πλύστρα

Μεταλλική σκάφη

Πλαστική σκάφη με πλύστρα

Τσιμεντένια σκάφη με πλύστρα

Υπαίθρια πλυσταριά μιας οργανωμένης κοινωνίας, άλλης εποχής

 

    Στη μεγάλη δυσκολία της πλύσης των χοντρών ρούχων, όπως μάλλινα πανωφόρια και στρωσίδια, έδινε λύση ο κόπανος, αφού με το που τα έβαζαν στο νερό γίνονταν ασήκωτα. Μετά το καλό μούσκεμα μέσα στο κακάβι με ζεστό-καυτό νερό και σαπουνάδα, το δυνατό χτύπημα πολλές φορές πάνω σε μια μεγάλη και επίπεδη πέτρα τα καθάριζε καλά. Μονότονο αλλά και ρυθμικό το χτύπημα «γκαπ -γκουπ»  του κόπανου κάτω από τα βαθύσκιωτα πλατάνια, «ισοκρατούσε», θαρρείς, μαζί με το κελάρυσμα του νερού και γινόταν ρυθμός στην κουβέντα τους, στα καλοπροαίρετα πειράγματα μεταξύ τους, στο τραγούδι τους ή στα κελαηδήματα των πουλιών πάνω στα δέντρα! Ιδανικότερη, βεβαίως, και χωρίς κόπο η λύση πλυσίματος των χοντρών ρούχων στη νεροτριβή, την οποία όμως είχαν λίγα χωριά.
     Ο κόπανος ή το κόπανο, ήταν ένα σχετικά βαρύ ξύλο σε σχήμα «φτυαριού», κατασκευασμένο ειδικά για το σκοπό αυτό. Το χτύπημα αντικαταστούμε στο τρίψιμο, με πολύ ικανοποιητικά αποτελέσματα.   
     Πρωταγωνιστική θέση στο πλύσιμο είχε και το μπουγαδοκόφινο με την αλισίβα, ειδικά στην λεύκανση των ασπρόρουχων. Για την παρασκευή, τις χρήσεις και τα αποτελέσματα της αλισίβας μπορείτε να δείτε/διαβάσετε σε άλλο θέμα του ιστολογίου μου, ΕΔΩ.
     Το πρώτο άπλωμα-στέγνωμα των πλυμένων γινόταν σε δέντρα-θάμνους και σε φράχτες. Προς το βράδυ τα μάζευαν και τα φόρτωναν μισοστεγνωμένα στα ζώα, για την επιστροφή στο σπίτι, όπου εκεί τα ξαναάπλωναν μέχρι που στέγνωναν καλά.        
     Την όλη διαδικασία της καθαριότητας και της αρχοντιάς σφράγιζε το σιδέρωμα με το παραδοσιακό σίδερο με κάρβουνα, για το οποίο μπορείτε να δείτε/διαβάστε σε άρθρο μου στην ηλεκτρονική εφημερίδα ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ ΝΕWS, ΕΔΩ.
     Αν και στοιχεία αναφέρουν ότι το πρώτο δίπλωμα ευρεσιτεχνίας στην κατηγορία πλυσίματος και στυψίματος ρούχων δόθηκε το 1961 στην Αγγλία, ένα σχέδιο πλυντηρίου είχε εμφανιστεί το 1752 σε Αγγλική δημοσίευση, το οποίο κατοχύρωσαν οι ΗΠΑ. Λίγο αργότερα  (1797) καταστράφηκε από πυρκαγιά το γραφείο διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας, χωρίς να διασωθεί καμία περιγραφή του σχεδίου/συσκευής εκείνης κι έτσι δεν είναι γνωστό αν και πώς λειτούργησε η πρώτη αυτή κατασκευή, ή αν ήταν μόνο σχέδιο. Μετά την Αγγλική ευρεσιτεχνία το 1961, η παγκόσμια αγορά κατακλύσθηκε με γοργούς ρυθμούς και το προϊόν βελτιώθηκε και βελτιώνεται σημαντικά συνεχώς, φτάνοντας σήμερα στην ηλεκτρονική και ρομποτική λειτουργία στο υπ’ αριθμόν «ένα» δεξί χέρι της νοικοκυράς. Ίσως να μην είναι μακριά η εποχή που θα μπαίνουν τα ρούχα άπλυτα στο πλυντήριο και θα βγαίνουν σιδερωμένα!
---------------------------------------------
 
Πηγές-φωτογραφίες: Διαδίκτυο-προσωπικό αρχείο.
 

Νίκος Χρ. Παπακωνσταντόπουλος, 6.4.2022

https://nikolpapak.blogspot.com/2021/08/blog-post_29.html