Η φύλαξη του σπόρου

Διάφορα έθιμα, τελετουργικά και δοξασίες

     Περίοδος θερισμού και αλωνιού η καρδιά του καλοκαιριού, συγκομιδής της πρώτης σοδειάς, του σ(ι)ταριού. Ευλογία για το σπίτι, που «όλα πήγαν καλά» και ξαναγεμίζουν τα κασόνια, γιατί οι καιρικές συνθήκες δεν είναι πάντα ευνοϊκές. Και είναι τόσο μεγάλες και σημαντικές οι εργασίες αυτές, που χαρακτηρίζονται γιορτές και πανηγύρια. Μα ούτε και η λογοτεχνία, ούτε και η λαϊκή σοφία έχουν μείνει ανεπηρέαστες από τέτοιας ζωτικής σημασίας δραστηριότητες για την επιβίωση του ανθρώπου. Ακόμα και η πρώτη παραβολή Του Ιησού είχε ως θέμα της το σπόρο, το σπορέα και τη σπορά. Αλλά και για τη δύναμή του, μια άλλη μια χαρακτηριστική παραβολή: αυτή του κόκκου σινάπεως και της ζύμης.

     Αφού τελειώσει και το αλώνισμα και το σιτάρι φτάσει και πάρει τη θέση του στο σπίτι, πρώτη δουλειά του νοικοκύρη είναι να «κρατήσει σπόρο». Να αποθηκεύσει σε ειδικό χώρο ένα μέρος από τη νέα σοδειά, δηλαδή, χωριστά από το άλλο και μακριά από υγρασία, έντομα και κάθε τι που μπορεί να τον βλάψει. Αυτό το «φυλα(γ)μένο», μικρό μέρος της παραγωγής θα είναι ο σπόρος για την επόμενη σπορά.

     Στο σπόρο επιδεικνύεται πάντα σεβασμός και το τελετουργικό συνοδεύουν διάφορες ευχές, τον σταυρώνουν, ή βάζουν και μια μικρή εικόνα ενός αγίου εκεί ή ένα σταυρό. Κάποιοι άλλοι βάζουν ένα μπουκαλάκι με αγιασμό των Θεοφανείων, ή στάζουν λίγες σταγόνες απ’ αυτόν μέσα. Και σίγουρα, η κούραση, ο πιθανός εκνευρισμός, καθώς και κάθε άλλη δυσκολία στη συγκομιδή, δεν πρέπει να σταθούν αιτίες να ειπωθούν άσχημες κουβέντες, π.χ. βλασφημίες, και ειδικά από το νοικοκύρη. Άλλη μια διαδικασία που συνηθίζεται να τηρείται, είναι το ράντισμα με γαλαζόπετρα (θειικό χαλκό) πριν αποθηκευθεί κι αυτό γίνεται για να αποτελέσει αποτρεπτικό παράγοντα στην πιθανή ανάπτυξη ζωυφίων. Υπάρχει, όμως, και η άλλη εκδοχή για το ράντισμα του σπόρου: Αν η σοδειά καταναλωθεί πριν την παραγωγή της νέας, το ράντισμα θα αποτελέσει και εδώ αποτρεπτικό παράγοντα για την κατανάλωσή του, ως δηλητήριο! Αλλιώς, «μαύρα μαντάτα» για τον επόμενο θερισμό και το επόμενο αλώνισμα! Ο σεβασμός και απαγόρευση της σκέψης και μόνο για να «πειραχτεί», καταδεικνύεται και από τη φράση «το ’χω για σπόρο»!

     Ανάλογα είναι τα έθιμα και για το «φύλα(γ)μα» του σπόρου κάθε σοδιάς: του καλαμποκιού, των φασολιών, της φακής, των κουκιών, της σίκαλης, της βρόμης κλπ. Όχι μόνο η παράδοσή μας έχει ορίσει ειδικές γιορτές για το θέμα αυτό, αλλά και η θρησκεία μας, όπως: η ευχή στα «ειρηνικά» διάφορων ακολουθιών και στην έναρξη της Θ. Λειτουργίας, «υπέρ ευφορίας των καρπών της γης», οι ευλογίες και άλλες ευχές σύμφωνα με το τυπικό της Εκκλησίας, π.χ. στη γιορτή της Παναγίας της Πολυσπορίτισσας (των Εισοδίων, στις 21 Νοεμβρίου). 

     Ειδικά για την περιοχή των Καλαβρύτων, διαβάζουμε στη σελίδα 290 του βιβλίου «Ελληνικές γιορτές και έθιμα της λαϊκής λατρείας» του Γ. Α. Μέγα, εκδόσεις «Εστία», 2007 (πρώτη έκδοση 1956):

     «Πάνε του Σταυρού (14 Σεπτεμβρίου) πολυσπόρι στην εκκλησιά, δηλαδή ένα σπυρί από όλους τους καρπούς (σιτάρι, κριθάρι, φασόλια κλπ) μέσα σ’ ένα μαντήλι, το οποίον θέτουν κατά την λειτουργίαν υπό την Αγίαν Τράπεζαν. Επανερχόμενοι ρίπτουν το καθέν εις τον σωρόν του».

     Με τον τρόπο αυτό, μεταφέρεται η ευλογία της Εκκλησίας σε όλη τη σοδιά, φυσικά και στο σπόρο. Παρόμοια τελετουργικά συναντάμε και στην αρχαιότητα, π.χ. την προσφορά σπόρων στους θεούς, τη συμμετοχή τους στις θυσίες, κλπ.

Νίκος Χρ. Παπακωνσταντόπουλος, 10.7.2019

 ( Σύντομο βιογραφικό εδώ )