Λαγός και κουνέλι: Ιστορικά, μυθολογικά και λαογραφικά στοιχεία

     Ξεχωριστός μεζές ο λαγός για τον κυνηγό, δύσκολο, όμως, το κυνήγι του και χωρίς τα ειδικά εκπαιδευμένα σκυλιά, τα γνωστά «λαγωνικά», είναι σχεδόν ακατόρθωτο. Γι’ αυτό η επιτυχία του κυνηγού είναι συχνά και μέσο επίδειξης των κυνηγετικών του ικανοτήτων, οι οποίες πολύ εύκολα «παραφουσκώνονται»! Άλλωστε, τα μεγαλύτερα ψέματα λέγονται πριν τις εκλογές και μετά το κυνήγι(!), όπως υποστηρίζουν πολλοί, κι εδώ το συμπαθές, όμορφο και γνωστό για την ταχύτητά του ζώο του δάσους έχει πρωταγωνιστική θέση.
     Πολύ κοντινή η συγγένειά του με το οικόσιτο κουνέλι, με το οποίο, εκτός από την ταχύτητά του, διαφέρει στο χρώμα και τα μεγάλα αυτιά του. Η ταχύτητα του λαγού είναι παροιμιώδης. «Έγινε λαγός», κατά την γνωστή λαϊκή ρήση, που λέγεται μεταφορικά για άνθρωπο, ο οποίος αποχωρεί/φεύγει πολύ γρήγορα και «αθόρυβα» από μια δύσκολη ή μπερδεμένη υπόθεση. Τα πίσω μεγαλύτερα πόδια του, με αρκετά μεγαλύτερη και τη μυική δύναμη από τα εμπρός του, του δίνουν το πλεονέκτημα να τρέχει πολύ πιο εύκολα στον ανήφορο από άλλα ζώα, που αυτό είναι σημαντικό για την διαφυγή του και την προστασία του. Η ταχύτητά του -τα βήματά του- είναι μεγάλα άλματα (πηδήματα) και στην περίπτωση κινδύνου γίνονται πολύ μεγαλύτερα. Στον κίνδυνο πάντα επιλέγει τον ανήφορο, ενώ στον κατήφορο αντιμετωπίζει δυσκολίες και αν δεν έχει άλλη επιλογή, μάλλον είναι καταδικασμένο από τον εχθρό του. Τα μεγάλα αυτιά του τού παρέχουν πολύ καλή ακουστική ικανότητα, ενώ το χρώμα του, καφέ ή γκρι, του εξασφαλίζει κι αυτό μεγάλη προστασία, αφού δεν είναι εύκολα ορατός στο έδαφος. Πρώτη ενστικτώδης αντίδραση σε κίνδυνο, είναι να μείνει ακίνητος στο σημείο που βρίσκεται, για να μην γίνει αντιληπτός.
     Λέγεται ότι η φύση έχει προνοήσει έτσι για το λαγό, που τα μικρά του δεν τα αφήνει στο ίδιο μέρος όταν γεννηθούν. Μεταφέρει το καθένα και σε ξεχωριστό καταφύγιο, γνωστό και ως «λαγούμι», έτσι ώστε αν ο εχθρός επισημάνει ένα, να μην κινδυνεύσουν και τα υπόλοιπα. Κατά συχνά διαστήματα πηγαίνει με πολλές επιφυλάξεις σρτο καθένα και τα ταΐζει, στο καταφύγιο που τα έχει εναποθέσει. Γνωστή και η λαϊκή έκφραση για μια οικογένεια, που τα μέλη της έχουν ξενιτευτεί δε διαφορετικούς τόπους: «Σαν του λαγού τα παιδιά».  
     Στην παράδοση πολλών λαών, οι λαγοί, όπως και τα κουνέλια, έχουν αναδειχθεί ως αρχέτυπα σύμβολα θηλυκότητας και αναπαραγωγής, αφού η κύηση έχει διάρκεια δύο μόνο μηνών και γεννούν τρεις έως τέσσερις φορές το χρόνο. Γνωστή και εδώ η λαϊκή έκφραση, που κάποιες φορές προσδίδεται σε πολύτεκνη γυναίκα: «Γεννάει σαν κουνέλα». Δεν είναι άγνωστη και η άποψη ότι είναι και πλάσματα αντιφατικά και παράδοξα, σύμβολα της εξυπνάδας αλλά και της ανοησίας, της θηλυκότητας και της αρρενωπότητας, της δειλίας και του θάρρους, της ανεξέλεγκτης σεξουαλικότητας, αλλά και αγνότητας. Σε άλλες περιπτώσεις πάλι, πίστευαν ότι οι λαγοί που έσκαβαν υπόγειες τρύπες για την προστασία τους, επικοινωνούσαν καλύτερα με τον κάτω κόσμο και μπορούσαν να μεταφέρουν μηνύματα των ζώντων στους νεκρούς.
     Στην ελληνορωμαϊκή μυθολογία, ο λαγός αντιπροσώπευε την αγάπη, τον ρομαντισμό, τη λαγνεία, την αφθονία και την εξουσία. Ο Ρωμαίος συγγραφέας Πλίνιος ο Πρεσβύτερος, πρότεινε το κρέας του συμπαθούς αυτού ζώου του δάσους ως θεραπεία για τη στειρότητα. Υποστήριζε ακόμα, ότι είναι και πολύ καλό αφροδισιακό φαγητό.  
     Συσχετιζόταν και με την θεά του κυνηγιού, την Άρτεμη, ο λαγός, επομένως τα νεογέννητα δεν θανατώνονταν, αφού ήταν υπό την προστασία της. Κι ακόμα, για τους αρχαίους προγόνους μας, ένα κουνέλι ήταν πολύ καλό δώρο και σύμβολο αγάπης ανάμεσα σ’ ένα ανδρόγυνο. Στη Ρώμη, το ίδιο δώρο πιστευόταν ότι θα βοηθούσε μια γυναίκα να συλλάβει. Ανάλογα πίστευαν και άλλοι λαοί της αρχαιότητας, ότι και τα κουνέλια και οι λαγοί ήταν σύμβολα της γονιμότητας και τα συνέδεαν με θεότητες της αναπαραγωγής. Και στις μέρες μας, όμως, τα αγαπημένα αυτά ζώα έχουν πρωταγωνιστική θέση, ειδικά στον Πασχαλινό διάκοσμο, ανάμεσα σε αυγά και λουλούδια, συμβολίζοντας έτσι την άνοιξη ως εποχή της αναγέννησης και της νιότης, αλλά και τη χαρά και τη γονιμότητα. Αλλά και ο μικρός και παντοδύναμος θεός έρωτας και γιος της Αφροδίτης, συχνά απεικονιζόταν να κρατάει έναν λαγό, σύμβολο άσβεστης επιθυμίας.
     Σε βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης, (Λευτικό και Δευτερονόμιο), θεωρείται ζώο ακάθαρτο ο λαγός. Ωστόσο, σε άλλα, στους Ψαλμούς και στις Παροιμίες, περιγράφεται με νοημοσύνη, αλλά και πολύ αδύναμο, με μεγάλες φοβίες, ανασφάλειες και δειλίες. 

     Οι λαγοί και τα κουνέλια αντιμετωπίζονταν από ορισμένους και με καχυποψία, ως πλάσματα συνυφασμένα με μάγισσες ή και με πονηρά πνεύματα. Ίσως κατάλοιπα των προλήψεων αυτών να είναι και σημερινές παγανιστικές θεωρίες, που απαγορεύουν το κυνήγι του λαγού τη νύχτα, αλλά ούτε επιτρέπεται να τον χτυπήσεις στο δρόμο νυχτερινές ώρες, π.χ. με το αυτοκίνητο,  γιατί μπορεί να είναι ο σατανάς που έχει λάβει τη μορφή του! Για άλλους, θεωρείται «γούρι» να δεις το ζώο πρωινές ώρες στο δρόμο σου («θα σου πάει καλά η μέρα»). Υπάρχουν, όμως και οι αντίθετες απόψεις που τον θεωρούν «κακό σημάδι».
     Καλή θέση έχουν ο λαγός και το κουνέλι και στα παραμύθια και στη λογοτεχνία, ειδικά στην παιδική. Ως ζώα παιχνιδιάρικα μαγεύουν τα παιδιά, ενώ δεν λείπουν και από τα κινούμενα σχέδια, με μεγαλύτερο πρωταγωνιστή τον γνωστό σε μικρούς και μεγάλους «Bugs Bunny» (Μπαξ Μπάννυ).
     Ούτε, όμως, και η λαϊκή σοφία έχει αφήσει «απέξω» το λαγό και το κουνέλι. Με ελάχιστες, όπως πάντα λέξεις, δίνει και εδώ πολύ εύστοχα πολλά και μεγάλα διδάγματα. Ας θυμηθούμε, λοιπόν:
✔  «Μας τάζουν λαγούς με πετραχήλια», π.χ. οι πολιτικοί για να υφαρπάξουν την ψήφο μας. «Και μετά, μην τον είδατε», συμπληρώνεται συχνά η γνωστή παροιμία.
✔  «Το πνίγει το κουνέλι», με σεξουαλικό υπονοούμενο.
✔  «Όλος εκρυβότανε κι ο κώλος του φαινότανε». Η παροιμία αυτή είναι χαρακτηριστική για το λαγό, που όταν βρεθεί σε κίνδυνο από κάποιο αρπακτικό, άνθρωπο ή άλλο ζώο, τρέχει και φωλιάζει/κρύβεται στο πιο κοντινό κατάλυμα που θα βρει, π.χ. θάμνο, αφήνοντας εκτεθειμένα τα οπίσθιά του! Μεταφορικά λέγεται για άνθρωπο, ο οποίος προσπαθεί να «κρυφτεί», αφήνοντας εκτεθειμένα από την απερισκεψία του εκείνα που περισσότερο θέλει να μείνουν κρυφά.
     Άλλες πολύ γνωστές παροιμίες και παροιμιώδεις εκφράσεις:
✔  Άλλα τα μάτια του λαγού κι άλλα της κουκουβάγιας.
✔  Από λαγό τυρί κι από λαφίνα μέλι.
✔  Λαγός τη φτέρη κούναγε, κακό του κεφαλιού του.  
✔  Απ’ αλλού καρτεράς το λαγό κι αλλού αυτός σου βγαίνει.
✔  Άρμεγε λαγούς και κούρευε χελώνες.
✔  Από λαγό βγάζει τυρί κι από λαφίνα μέλι.
✔  Λαγού αυτιά και μάτια κουκουβάγιας.
✔  Ο λαγός κι αν κρύβεται, τα αυτιά του φαίνονται.
✔  Όποιος κυνηγά δυο λαγούς, δεν πιάνει κανέναν.
✔  Έγινε λαγός.

Πηγές-εικόνα: Εγκυκλοπαίδεια ΔΟΜΗ, διαδίκτυο.

 

Νίκος Χρ. Παπακωνσταντόπουλος, 18.10.2023

(Σύντομο βιογραφικό σημείωμα δείτε ΕΔΩ)