Η Υπαπαντή του Κυρίου (2 Φεβρουαρίου) στη Θεία Λατρεία και στη λαϊκή μας παράδοση

«Νυν απολύεις τον δούλον Σου, Δέσποτα»

     Δεσποτική και Θεομητορική μαζί εορτή η Υπαπαντή του Χριστού στις 2 Φεβρουαρίου και μια από τις δώδεκα σημαντικότερες εορτές της Εκκλησίας μας, γιορτάζεται με μεγαλοπρέπεια παντού όπου υπάρχει Ορθοδοξία. Δεσποτική και Θεομητορική, γιατί εορτάζεται η «προσφορά» του Ιησού από τη Μητέρα Του Μαρία και τον Ιωσήφ στο Ναό, σαράντα μέρες μετά τη γέννησή Του. Ήταν μια παράδοση για τα πρωτότοκα αγόρια, σύμφωνα με το Εβραϊκό έθιμο, που δυνητικά ήταν ο Μεσσίας που περίμεναν, σύμφωνα με τις προφητείες. Εκεί συνάντησαν τον Δίκαιο γέροντα Συμεών και τη γερόντισσα Άννα, κόρη του Φανουήλ.

     Ο Συμεών, κάτοικος της Ιερουσαλήμ, ήταν ευλαβής και φωτισμένος από το    Άγιο Πνεύμα, που τού είχε φανερώσει ότι δε θα πέθαινε πριν δει το Μεσσία. Σαράντα μέρες μετά τη Γέννησή Του, πήγε κατά Θεία υπόδειξη στο Ναό. Όταν είδε τη Αγία Οικογένεια να έρχεται, έτρεξε, υπάντησε/υποδέχθηκε (Υπαπαντή) και πήρε το Χριστό στην αγκαλιά του. Τότε ύψωσε το βλέμμα του στον ουρανό και, νοιώθοντας θεία αγαλλίαση που πραγματοποιήθηκε η μεγάλη του επιθυμία, αναφώνησε το γνωστό και από τις ιερές ακολουθίες: «Νυν απολύεις τον δούλον Σου, Δέσποτα, κατά το ρήμα Σου εν ειρήνη, ότι είδον οι οφθαλμοί μου το σωτήριόν Σου, ό ητοίμασας κατά πρόσωπον πάντων των λαών, φως εις αποκάλυψιν εθνών και δόξαν λαού Σου Ισραήλ».

     Όπως μας πληροφορεί ο Ευαγγελιστής Λουκάς, (Β΄, 35), ο Συμεών προφήτευσε τότε το Πάθος του Κυρίου, λέγοντας στην Παναγία: «και Σού την ψυχήν διελεύσεται ρομφαία» (και σένα την ψυχή σου θα διαπεράσει πλατύ αμφίστομο σπαθί).

     Παρούσα στη στην ιερή αυτή συνάντηση ήταν και η γερόντισσα Άννα, κόρη του Φανουήλ, από τη φυλή του Ασήρ. Στη «μετάφραση των εβδομήκοντα» αναφέρεται ως χήρα ογδόντα τέσσερα χρόνια. Η Άννα ανακηρύχθηκε προφήτιδα, αφού κατά την «προσφορά» του Ιησού στο Ναό, προφήτευσε ότι «το Βρέφος ήταν ο Μεσσίας, που ανέμενε ο λαός του Ισραήλ».

     Κατά την Υπαπαντή τιμάται η μητέρα (η ορθόδοξη γιορτή της μητέρας) και την επόμενη μέρα ο άγιος Συμεών, που ονομάζεται και Θεοδόχος (Θεός+δέχομαι). Ο άγιος Συμεών τιμάται και ως προστάτης των εγκύων και των εμβρύων. Την ίδια μέρα (3 Φεβρουαρίου) είναι και η μνήμη της αγίας Άννας.

     Την επόμενη μέρα, 3 Φεβρουαρίου, η Εκκλησία μας τιμά τη μνήμη του δικαίου Συμεών, ο οποίος έχει συνδεθεί άρρηκτα με τον εορτασμό της μεγάλης αυτής εορτής. 

     Πλούσια και η λαϊκή μας παράδοση τη μεγάλη αυτή ημέρα της Υπαπαντής, που στη γλώσσα του λαού έγινε και «Αποπαντή», «Πακουή» και «Πακού», δηλ., η αγία που ακούει, η Παναγία. Λέγεται ακόμα (π.χ. στην Κρήτη) και «Παναγία η Μυλιαργούσα», επειδή αργούν οι μύλοι. Κάποιοι μυλωνάδες που πήγαν να αλέσουν την ημέρα της Υπαπαντής, οι μύλοι δεν δούλεψαν. Δεν δουλεύουν ούτε οι γεωργοί, για να προστατευτούν οι καλλιέργειές τους από το χαλάζι και άλλες καιρικές καταστροφές. Αλλού πάλι, προβλέπουν τί καιρός θα κάνει: Ό,τι καιρό κάνει της Υπαπαντής, θα κάνει και τις επόμενες σαράντα μέρες ή όλον το Φεβρουάριο.

     Μια λαϊκή παροιμία λέει ότι «η Παπαντή διώχνει τις γιορτές με τ’ αντί» (αντί=εξάρτημα του αργαλειού). Αυτό σημαίνει ότι έχουν τελειώσει οι γιορτές των Χριστουγέννων και μέχρι ν’ αρχίσουν οι Πασχαλινές, οι νοικοκυρές μπορούν να υφαίνουν στον αργαλειό τους και γενικά ότι σταματάνε οι αργίες και οι σχόλες. Άλλωστε, η μέρα έχει αρχίσει να μεγαλώνει και ο καιρός να γλυκαίνει, οπότε προσφέρεται για περισσότερες ώρες δουλειάς.

     Ο άγιος Συμεών, «Συμιός», δίνει τ’ όνομά του και στις δύο προηγούμενες γιορτές (1 και 2 Φεβρουαρίου-«Συμόγιορτα», βλ. παρακάτω), λόγω της περετυμολογίας του, από το «σημειώνω/κάνω σημάδι» και τιμάται κυρίως από τις έγκυες, που την ημέρα αυτή αποφεύγουν να κάνουν το παραμικρό, παίρνοντας έτσι χίλιες προφυλάξεις, από φόβο, μήπως το παιδί θα γεννηθεί «σημαδεμένο»! Αν, π.χ. πιάσουν κάτι σκούρο, μπορεί το παιδί να γεννηθεί μ’ ένα μελανό σημάδι στο δέρμα του, ή αν πιάσουν κάτι κόκκινο, μπορεί να είναι με κόκκινο σημάδι κλπ. Πιστεύεται ότι για ν’ αποφευχθεί πιθανό «ατύχημα» στο μωρό, από απερισκεψία της μητέρας, που αφηρημένη έπιασε κάτι την ημέρα της γιορτής του αγίου Συμεών, πρέπει το βράδυ να βγάλει τα ρούχα της ανάποδα. Ακόμη, αν αντιληφθεί το λάθος της τη στιγμή που το κάνει, πρέπει αμέσως να πιάσει οπίσθιο μέρος του σώματός της που καλύπτεται από ρούχο, π.χ. στην πλάτη της, και να πει: «ό,τ’ έπιασα, ό,τ’ έκαμα, πίσω μου να πάει», για να μείνει εκεί το υποτιθέμενο σημάδι.

     Εκτός από τις έγκυες, την ημέρα της γιορτής του Αγίου Συμεών, την «κρατάνε» και οι κάτοχοι των ζώων, για να μην γεννηθούν «σημαδεμένα» τα νεογνά τους.

     Θα είναι παράλειψη, τέλος, αν δεν σημειώσουμε ότι το τριήμερο 1, 2, και 3 Φεβρουαρίου ονομάζεται και «Συμόγιορτα». Την πρώτη του μήνα γιορτάζει ο άγιος Τρύφωνας, που μαρτύρησε επί αυτοκράτορα Δεκίου, το 250 μ.Χ. και είναι κατ’ εξοχή αγροτική γιορτή.  Αν και στο βίο του δεν αναφέρεται ότι ήταν αμπελουργός, αλλά χηνοβοσκός -βιοποριζόταν βόσκοντας χήνες-, θεωρείται προστάτης των αμπελιών και των αγρών, γι’ αυτό και σε τοιχογραφίες και ιερές εικόνες παριστάνεται μ’ ένα κλαδευτήρι στο χέρι. Η Εκκλησία μας δέεται στον άγιο με ειδική ευχή για τα αμπέλια.  Πιστεύεται ακόμα, πως έχει εξουσία κατά των ποντικών και της κάμπιας. Σε ορισμένα μέρη της πατρίδας μας, την ημέρα της γιορτής του οι αμπελουργοί και οι κηπουροί κάνουν αγιασμό και κόλλυβα στις εκκλησίες. Από τον αγιασμό αυτό δεν πίνουν, ούτε τον παίρνουν στο σπίτι, αλλά μόνο ραντίζουν τα αμπέλια και τους κήπους.

     Στην Ήπειρο κάνουν μεγάλες κουλούρες και τις κυλούν στ’ αμπέλια, στα χωράφια και στους κήπους, τραγουδώντας:

 «Τρύφωνα πολύκαρπε,

έλα εδώ στ’ αμπέλι μου

και στο χωραφάκι μου

να φάμε και να πιούμε».   

           Παρόμοιοι είναι και οι εορτασμοί στη Μακεδονία. 

   Ιερά λείψανα του αγίου στην περιοχή των Καλαβρύτων, φυλάσσονται σε ιστορικές Μονές της περιοχής.

=====================

Πηγές:

-  Κατά Λουκάν Ευαγγέλιο.

-  Ορθόδοξος Συναξαριστής.

-  Γ. Α. Μέγα «Ελληνικές γιορτές και έθιμα της λαϊκής λατρείας», εκδόσεις «ΕΣΤΙΑ».

                                            

Νίκος Χρ. Παπακωνσταντόπουλος, 1.2.2020

( Σύντομο βιογραφικό δείτε ΕΔΩ )