Γιατί νοσταλγούμε τα παιδικά μας χρόνια;

Εικόνα: Από το παλιό αλφαβητάριο της Α΄ Δημοτικού

     Βρισκόμαστε στα μέσα  του δωδεκαημέρου των Χριστουγέννων και οι σκέψεις όλων των μεγαλύτερων στριφογυρίζουν στα παιδικά μας χρόνια. Αν κι αυτό δεν γίνεται μόνο αυτές τις μέρες, αλλά ολοένα και πολλές φορές κάθε μέρα, τώρα στις γιορτές το νοιώθουμε πολύ εντονότερα. Και πάντα το πισωγύρισμα αυτό μας φέρνει μελαγχολικά συναισθήματα, γιατί η παιδική/νεανική μας ηλικία έχει παρέλθει ανεπιστρεπτί, γιατί εκεί βρίσκονται η ανεμελιά, η αθωότητα και η αγνότητα. Οι όποιες μικρές ευθύνες στην ηλικία αυτή, είναι κύριον λόγον προσωπικές, χωρίς έννοιες και φροντίδες για την οικογένεια και την εξασφάλιση των προς το ζην για τα υπόλοιπα μέλη της, ούτε και του εαυτού μας, φυσικά, αφού και γι’ αυτό φροντίζουν οι γονείς και οι μεγαλύτεροι. Το ίδιο ισχύει και για επαγγελματικές σκοτούρες, για το λόγο ότι και τέτοιες δραστηριότητες είναι ανύπαρκτες.

     Ίσως θεωρήσει κανείς περίεργο που οι νοσταλγίες και οι παλινδρομήσεις στα παιδικά χρόνια ισχύουν ατόφιες και για όσους μεγαλώσαμε υπό εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες, ειδικά στις ορεινές περιοχές. Η έλλειψη γρήγορων μεταφορικών μέσων, η μεγάλη ανεπάρκεια των συγκοινωνιακών υποδομών σε συνδυασμό με την πολύ κακό οδικό δίκτυο (και όπου αυτό υπήρχε), έκαναν την κατάσταση ακόμη πιο δύσκολη. Έτσι, οι άνθρωποι ήταν αναγκασμένοι να διανύουν μεγάλες χιλιομετρικές αποστάσεις με τα πόδια για να φτάσουν  στις δουλειές τους. Φυσικά, τα παιδιά δεν αποτελούσαμε εξαίρεση, αφού για να μάθουμε λίγα «κολλυβογράμματα», περπατούσαμε πολλές ώρες κάθε μέρα σε ατραπούς και με όλες τις καιρικές συνθήκες. Αξίζει, βεβαίως να υπογραμμιστεί εδώ ότι τα σχολεία τότε έκλειναν μόνο αν η πρόσβαση ήταν παντελώς αδύνατη, αν το χιόνι, π.χ., ήταν πάνω από 20-30 εκατοστά! 

     Έπειτα, η συνεχής και δύσκολη ενασχόληση στις κοπιαστικές αγροτοκτηνοτροφικές εργασίες της οικογένειας, ήταν επιτακτική ανάγκη και υποχρέωση και των παιδιών και πολλές φορές χωρίς χαλάρωση και ελαφρυντικά. Παράλληλα, οι διατροφικές ανάγκες και συνήθειες καλύπτονταν σχεδόν εξ ολοκλήρου από τα προϊόντα παραγωγής του κάθε σπιτιού (συνήθως αγροτοκτηνοτροφικά), ενώ η πρόσβαση στο εμπόριο ήταν ιδιαίτερα περιορισμένη, λόγω των οικονομικών δυσχερειών.

     Μια ακόμα άγνωστη πτυχή του πολιτισμού σε πολλές ορεινές περιοχές ήταν και το ηλεκτρικό ρεύμα, κάνοντας τη δύσκολη ζωή των κατοίκων κατά πολύ δυσκολότερη. Και επειδή ακριβώς ήταν κάτι που δεν γνωρίζαμε, θεωρούσαμε τις δυσκολίες αυτές τρόπο ζωής.

     Και όμως, πολλοί από εμάς που βιώσαμε τέτοιες καταστάσεις, νοσταλγούμε αφάνταστα την παιδική μας ηλικία, παρ’ όλο που κάποιες φορές αναφερόμενοι σ’ εκείνα τα χρόνια, επαναλαμβάνουμε τη στερεότυπη φράση: «ζωή μαρτύριο»!

     Ας δούμε, λοιπόν, κάποιους λόγους, πέρα από την ανεμελιά, την αγνότητα και την αθωότητα, που μας κάνουν να αναζητάμε τα παιδικά χρόνια και κάποιες φορές να μένουμε «κολλημένοι» εκεί. Η εκτίμηση υποκειμενική πάντα.

     Μία από τις βασικότερες αιτιολογίες είναι ότι ήμαστε νέοι με όλο το σφρίγος της ηλικίας, έχοντας το μέλλον μας τη ζωή μας όλη μπροστά μας. Τα όνειρά μας ήταν ξέφρενα και κάλπαζαν σαν αχαλίνωτο άτι. Έπειτα, οι στερήσεις που βιώναμε, αλλά και οι φιλοδοξίες των μεγαλύτερων-αν και κάποιες φορές περισσότερο συγκρατημένες από τις δικές μας-, μάς έδιναν την απόλυτη βεβαιότητα ότι το αύριο θα ήταν πολύ καλύτερο σε ποιότητα ζωής, αν όχι πλουσιοπάροχο.

     Άλλος ένας πολύ σημαντικός λόγος ήταν η μεγάλη συνοχή της διευρυμένης οικογένειας, που μας έκανε και νοιώθαμε ασφαλείς. Η αυστηρή τήρηση των εθίμων και των συνηθειών, χωρίς ξενόφερτες «προσμίξεις», ήταν μία ακόμα παράμετρος που ενίσχυε τη συνοχή αυτή και περιμέναμε τις χρονιάρες μέρες όχι «τυποποιημένα», αλλά παραδοσιακά και με ξεχωριστό ενδιαφέρον. Και βέβαια, το έθιμο ήταν γιορτή, ήταν πανηγύρι, ήταν μυσταγωγία! Έπειτα, τα αγαθά με τα οποία γέμιζε το τραπέζι των γιορτινών ημερών, φτιάχνονταν όλα από τα χέρια της νοικοκυράς και με το τελετουργικό τους το καθένα, δίνοντας πάντα τη δική τους ξεχωριστή χάρη. Εξ ίσου σημαντικό και το ότι πολλά από τα εορταστικά εδέσματα παρασκευάζονταν μόνο για εκείνες τις μέρες, γι’ αυτό και τα περιμέναμε με ξεχωριστή λαχτάρα. Ένας από τους λόγους, άλλωστε, που ο άγιος των Ελληνικών γραμμάτων, ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, κατέχει πολύ μεγάλη θέση στην Ελληνική λογοτεχνία, είναι ότι στα διηγήματά του συναντά ο αναγνώστης το λαϊκό βίωμα του συγγραφέα.

     Τελικά, όταν μεγαλώσουμε/όσο μεγαλώνουμε, συνειδητοποιούμε όλο και περισσότερο ότι τα παιδικά μας χρόνια, από τα οποία θέλαμε τότε να «ξεφύγουμε»(!), ήταν και παραμένουν τα καλύτερα της ζωής μας, μόνο που είναι παντελώς ανέφικτο να ξαναβρεθούμε σ’ αυτά με άλλον τρόπο, παρά μόνο με τις αναμνήσεις.

     Κλείνοντας αυτό το σύντομο αφιέρωμα και ευχόμενος σε όλες και όλους ΚΑΛΗ ΚΙ ΕΥΛΟΓΗΜΕΝΗ ΝΕΑ ΧΡΟΝΙΑ, θεωρώ, και πιστεύω πολλοί ακόμα, πως αυτές οι αναμνήσεις είναι ισότιμες και ισοδύναμες με τις ευχές των γονέων μας και μας στηρίζουν!

                                  Νίκος Χρ. Παπακωνσταντόπουλος, 30.12.2017