ΛΕΙΒΑΡΤΖΙ – 14 ΜΑΡΤΙΟΥ 1821

«Η μεγαλοσύνη των Εθνών δεν μετριέται με το στρέμμα.

Με της καρδιάς το πύρωμα μετριέται και το αίμα».

 
     Ακόμα κι αν είχαν γραφεί πριν το 1821 οι στίχοι αυτοί του μεγάλου μας Κωστή Παλαμά, πολλοί δεν θα μπορούσαν να τους κατανοήσουν, όπως δεν κατανόησαν και αποκαλούσαν «τρέλα» τον ξεσηκωμό «μιας χούφτας» Ελλήνων κατά του κατακτητή, κατά μιας αυτοκρατορίας!
     Οι πρόγονοί μας εκείνοι κράτησαν ψηλά τα Ιδανικά της Φυλής μας κι αυτά τους φώτιζαν το δρόμο. Η ελπίδα έμεινε άσβεστη τετρακόσια χρόνια στην καρδιά τους, όπως η σπίθα μέσα στη χόβολη. Κι όταν ήλθε η κατάλληλη στιγμή, η σπίθα έγινε φλόγα και γιγαντώθηκε!
     Τοπικά μεν και μικρά τα γεγονότα στο Λειβάρτζι και στα γύρω χωριά το 1821 και νωρίτερα, όμως τόσο σημαντικά, που χαλύβδωσαν την ειλημμένη απόφαση για την πολυπόθητη Ελευθερία.
     Μετά την άλωση της Πόλης και προς το τέλος του 15ου αιώνα, οι τούρκοι κατακτητές κατελάμβαναν τις πεδινότερες περιοχές στην Ελλάδα. Οι κάτοικοί τους τότε αναζήτησαν ασφάλεια ορεινότερα. Έτσι, ενισχύθηκαν οι ορεινοί συνοικισμοί, κάτι που έγινε και στον τόπο μας.
     Τόσο το Λειβάρτζι, όσο και τα γύρω χωριά ήταν δυσπρόσιτα στον κατακτητή, λόγω της γεωγραφικής τους θέσης. Χαρακτηριστική έχει μείνει η φράση του διαβόητου δυνάστη του Λάλα, του Αλή-Φαρμάκη, όταν έφτανε στην είσοδο του χωριού, επικεφαλής στρατιωτικού σώματος για να το καταλάβει: «Μπασά έχει, βγασά δεν έχει». Δηλαδή, είσοδο έχει, έξοδο διαφυγής δεν έχει. Σύμφωνα με τα γραπτά κείμενα των Λειβαρτζινών συγγραφέων, ο επίδοξος Αλή-Φαρμάκης οπισθοχώρησε με το στρατό του πριν φτάσει στο χωριό, πλην ενός στρατιώτου, προφανώς ανιχνευτού, ο οποίος προχώρησε, καταδιώχθηκε, φονεύθηκε από Λειβαρτζινούς και τάφηκε στην είσοδο του χωριού. Από τότε το σημείο εκείνο έχει την ονομασία τουρκόμνημα μέχρι σήμερα.
     Πέραν των ντόπιων, αναζήτησαν καταφύγιο στο Λειβάρτζι, λόγω της γεωγραφικής του θέσης, και εύπορες οικογένειες από το Μυστρά, το Άργος και άλλες μακρινές περιοχές. Γνώρισε το χωριό μεγάλη οικονομική άνθηση και κτίστηκαν πολλοί πύργοι, που τα μεγάλα τους υπόγεια χρησιμοποιήθηκαν αργότερα για τον ανεφοδιασμό του αγώνα. Κτίστηκαν ακόμα πολλές εκκλησίες, δύο φορές το μοναστήρι, η Αγία Τριάδα, που έφτασε να έχει περισσότερους από τριάντα μοναχούς και να εξελιχθεί σε μεγάλο πνευματικό φάρο της περιοχής, με σπουδαία βιβλιοθήκη, ονομαστό σχολείο και καταξιωμένους δασκάλους, που κάτω από το

«φοβισμένο φως του καντηλιού

θέριευαν την αποσταμένη ελπίδα»,

όπως χαρακτηριστικά λέει ο Ιωάννης Πολέμης στο ποίημα του «κρυφό σχολειό». Έτσι η Μεγάλη Ιδέα χτιζόταν και στον τόπο μας λιθαράκι-λιθαράκι, όπως σε όλη την Ελλάδα.
     Και ενώ αυτά συνέβαιναν εδώ, πολύ μακριά, στην Οδησσό της Ρωσίας, έμποροι, Λειβαρτζινοί στην καταγωγή μυήθηκαν και στρατολογήθηκαν στη Φιλική Εταιρία. Αυτοί ήταν οι αδελφοί Γεώργιος, Κωνσταντής και Δημήτριος Γιαννόπουλοι. Έπειτα, ακολούθησαν τον Υψηλάντη στη Βλαχία, κατατάχθηκαν στον Ιερό Λόχο και πολέμησαν στο Δραγατσάνι με άλλους Καλαβρυτινούς, όπως τον Αντώνη Τσούνη και τον Ιωάννη Αμβροσιάδη από το Δροβολοβό. Όλοι τους ανέλαβαν με εντολή του Υψηλάντη να εμπνεύσουν κατοίκους διάφορων περιοχών για την Επανάσταση κι αργότερα ήλθαν στην Πελοπόννησο, όπου συνέχισαν να υπηρετούν την Πατρίδα, ενισχυόμενοι και από άλλους συντοπίτες μας των γειτονικών χωριών. Πολύ αργότερα, το 1888, ένα άλλο άξιο Λειβαρτζινό Τέκνο, ο Αρεοπαγίτης Σταύρος Ανδρόπουλος, χρηματοδοτεί την έκδοση του βιβλίου του Φώτη Χρυσανθόπουλου (Φωτάκου), με τίτλο «Βίοι Πελοποννησίων Ανδρών», απ’ όπου και μαθαίνουμε για τους ένδοξους αυτούς προγόνους μας.
     Αρχές του 1821 ο διοικητής της Πελοποννήσου Χουρσίτ Πασάς είχε εκστρατεύσει κατά του Αλή Πασά των Ιωαννίνων και στην θέση του είχε αφήσει ως καϊμακάμη, δηλαδή τοποτηρητή, τον Μεχμέτ Σαλήχ. Ήδη, στην τουρκική πλευρά υπήρχε μεγάλη καχυποψία και ανησυχία για τις κινήσεις των Ελλήνων και ο Μεχμέτ Σαλήχ κάλεσε δόλια στην Τρίπολη πρόκριτους και αρχιερείς της Πελοποννήσου, τάχα για λήψη αποφάσεων. Όσους ανταποκρίθηκαν τους φυλάκισε για να αποδυναμωθεί και να ματαιωθεί η εξέγερση. Πολλοί πέθαναν από τις κακουχίες, μεταξύ των οποίων και ο επίσκοπος Ωλένης και Λειβαρτζίου Φιλόθεος.
     Οι πρόκριτοι των Καλαβρύτων κατευθύνονται προς την Τρίπολη στις 9 του Μάρτη του 1821 για να μην κινήσουν υποψίες. Στην πραγματικότητα όμως επιστρέφουν στην Αγία Λαύρα, ύστερα από υπόδειξη του Ασημάκη Φωτήλα, για να διασκορπιστούν με κάθε μυστικότητα σε όλη την επαρχία και να στρατολογήσουν άνδρες. Μία από τις πρώτες ενέργειές τους, ήταν να εκτελούν τούρκους εισπράκτορες του χαρατσίου, για να συγκεντρώσουν χρήματα για τον αγώνα. Στις 14 του Μάρτη (1821) στο Λειβάρτζι, ο Ξαντάκης Τομαράς πυροβόλησε με το γκρά του από την πολεμίστρα του Πύργου του στη συνοικία Περιτσαίοι δυο τούρκους εισπράκτορες του χαρατσίου που κατηφόριζαν στο Αϊ-Γιαννίτικο καταράχι, ερχόμενοι από τη Μορόχοβα (σημερινή Πλάκα Αχαΐας) και με πολύ δυνατές φωνές, απειλές και προσβλητικές εκφράσεις καλούσαν τους Λειβαρτζινούς να πληρώσουν τους φόρους. Το γεγονός αυτό αναφέρεται από ιστορικούς, όπως ο Σπυρίδων Τρικούπης, και από τους Λειβαρτζινούς εκπαιδευτικούς και συγγραφείς, τον Περικλή Δουδούμη και τον Αθανάσιο Λέλο. Παρόμοια προεπαναστατικά γεγονότα σημειώθηκαν κι άλλα στην περιοχή των Καλαβρύτων, με γνωστότερα της Χελωνοσπηλιάς, της Φροξυλιάς, των Καμενιάνων και του Αγριδιού.

Ο Πύργος του Τομαρά (στον κόκκινο κύκλο)
Πρώτο θέμα το σχολείο-σπάνια φωτογραφία του 1914

     Ο Ξαντάκης Τομαράς ήταν άρχοντας του Λειβαρτζίου και ανήκε στην πολυμελή και εύπορη οικογένεια των Τομαραίων. Η καταγωγή τους ήταν από τον Τόμαρο της Ηπείρου, όπως δηλώνει και το όνομά τους. Είχε κάποια αναπηρία στο ένα πόδι, γι’ αυτό ήταν γνωστός και με το πρόσθετο όνομα Κουτσοξαντάκης. Μια μεγάλη έκταση, κοντά στη Μονή Αγίας Τριάδος, που σύμφωνα με μαρτυρίες μεγαλύτερων ήταν δικός του αμπελώνας, την ξέρουμε και σήμερα ως Τομαραίικο αμπέλι.
     Πολύ αργότερα από τότε, στις μέρες μας, και συγκεκριμένα στη δεκαετία του 1970,ο Σύλλογος Λειβαρτζινών της Αθήνας, ανήγειρε μνημείο στο Αϊ-Γιαννίτικο Καταράχι, όπου έλαβε χώρα το επεισόδιο. Και ο γνήσιος Λειβαρτζινός Θεόδωρος (Λάκης) Κωνσταντίνου, συγγραφέας και εκπαιδευτικός, τοποθέτησε μαρμάρινη πλάκα στο χάλασμα του πύργου του Τομαρά, που γράφει το γεγονός (βλ. πρώτη φωτογραφία).

Το Μνημείο στο αϊ-Γιαννίτικο Καταράχι

     Λίγα  χρόνια μετά, το μνημείο αυτό στο καταράχι υπέστη μεγάλες φθορές και το 1990 τοποθετήθηκε νέο από τον ίδιο Σύλλογο. Τότε, μια γνήσια Λειβαρτζινιά, η Ντίνα Αλιβίζου, ως άλλη Κυρά της Ρω, φρόντισε να κυματίζει περήφανα η εκεί και η Γαλανόλευκη.

Ο εορτασμός της 14ης Μαρτίου στο Λειβάρτζι

     Ένας άλλος Λειβαρτζινός ήρωας, ο Δημητράκης Ινταρές, συγκρότησε και εξόπλισε ομάδα και κατέλαβε τη Μοστενίτσα (σημερινή Ορεινή Ηλείας). Εκεί έκαψε τον πύργο του Λιμάζαγα στις 16 Μαρτίου, θέλοντας να εκδικηθεί για την απαγωγή της Λειβαρτζινής Ελένης (Παπαδοπούλου), κόρη του άρχοντα κυρ-Χριστόδουλου Παπαδόπουλου, που ήταν εξαδέλφη του. Επέστρεψε στο χωριό με πλούσια λάφυρα, τροφές και πολεμοφόδια. Έλαβε μέρος ι στη μάχη του Λάλα, τον Ιούνιο του 1821, όπου με δικό του σχέδιο σκάφτηκαν οχυρώματα και οχυρώθηκαν οι στρατιώτες. Ο ίδιος πολέμησε το 1822 και στην Ακράτα, στην Επάνω Χρέπα, στην Αλωνίσταινα, στο Γερακοβούνι, στην Πάτρα, στον άγιο Βλάσιο όπου και τραυματίστηκε. Το 1824 πολέμησε υπό τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη.

Ο Δημητράκης Ινταρές

                   

     Πρόσφατα και με τη συνεργασία του Συλλόγου Λειβαρτινών Αθήνας και του απογόνου του, σκηνοθέτη Δημήτρη Ινδαρέ, τοποθετήθηκε γλυπτή αναπαράσταση του ήρωα στη συνοικία Μεσοχώρι του Λειβαρτζίου, σε πολύ κοντινή απόσταση από το σπίτι του.
     Το Μάρτη του 1821 διοικητής του Σεμπτίου Λειβαρτζίου ήταν ο Ασημάκης Φωτήλας. Αυτός είχε επηρεάσει θετικά ορισμένους Λειβαρτζινούς και συγκρότησαν ομάδες, που ήταν και το πρώτο επαναστατικό σώμα του Λειβαρτζίου, το οποίο αργότερα τέθηκε υπό τις διαταγές του Γιώργη Λεχουρίτη. Οι Λειβαρτζινοί αυτοί ήταν: Ο Παναγιώτης Παπαδόπουτηλος, ο Γιωργάκης Τομαράς, ο Γιαννάκος Καπετάνος, ο Αγγελάκης Οικονομόπουλος, ο Στάθης Πλιάκας. Έτσι, ο Φωτήλας είχε συγκεντρώσει μεγάλο αριθμό ανδρών από το Λειβάρτζι και τα γειτονικά χωριά. Το επαναστατικό αυτό σώμα, μαζί με τους άλλους οπλαρχηγούς και τους επαναστάτες της περιοχής, εξορμούν από την Αγία Λαύρα και απελευθερώνουν τα Καλάβρυτα, στις 21 του Μάρτη, έχοντας ως σημαία το παραπέτασμα της Ωραίας Πύλης της μονής, κάτω από το οποίο ο Παλαιών Πατρών Γερμανός τους είχε ορκίσει στο ιστορικό μοναστήρι. Ο βοεβόδας της πόλης, ο Αρναούτογλου, συνελήφθη και οδηγήθηκε σιδηροδέσμιος στο Λεχούρι, όπου και φυλακίσθηκε στον ιστορικό Πύργο του Λεχουρίτη.

     Θα ήταν παράλειψη να μην αναφέρουμε εδώ κι ένα ακόμα γεγονός που έλαβε χώρα λίγα χρόνια αργότερα: Την απόφαση Ελευθερίας ή Θανάτου, που υπέγραψαν από κοινού Λεχουρίτες, Σοπωτινοί, Κερτεζίτες, Δροβολοβίτες και Λειβαρτζινοί, την 1η του Οκτώβρη του 1825, όταν πληροφορήθηκαν την επιστροφή του Ιμπραήμ στην Τριπολιτσά.
     Φτάνοντας ο Ιμπραήμ στην περιοχή, λεηλάτησε την μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου στα Τριπόταμα, η οποία τότε ήταν μετόχι της Αγίας Τριάδος Λειβαρτζίου. Στη θέση Διπόταμο, στο Λειβαρταινό, έγινε κάποια μάχη και από τότε το καταράχι εκείνο είναι γνωστό ως  Μπραϊμοκατάραχο. Οι Λειβαρτζινοί έμαθαν για την επέλασή του το πρωί στην εκκλησία του αγίου Γεωργίου και αμέσως έφυγαν προς τα βουνά. Λειτουργούσαν εκείνη την ημέρα δύο ιερείς: Ο παπα-Μασούρας και ο παπα-Γιώργης Οικονόμος. Ο πρώτος πέθανε μέσα στην εκκλησία από ανακοπή. Ο δεύτερος τελείωσε μόνος του τη Λειτουργία, πήρε τα άμφια και τα ιερά σκεύη και κατέφυγε σε μια σπηλιά, τη «Σπηλιά Κονόμου», όπου εκεί ιερουργούσε το επόμενο χρονικό διάστημα, έχοντας για αγία Τράπεζα μια μεγάλη πέτρα. Φαίνεται ότι τελικά ο Ιμπραήμ δεν έφτασε και δεν επιτέθηκε στο Λειβάρτζι.
     Μετά την απελευθέρωση, το Λειβάρτζι γνώρισε μεγάλη άνθηση. Ως έδρα του Δήμου Ψωφίδος είχε πολλές δημόσιες υπηρεσίες και εξελίχθηκε σε μεγάλο εμπορικό και πνευματικό κέντρο της περιοχής. Από τα φημισμένα σχολεία του ξεπήδησαν εξέχουσες προσωπικότητες και πνευματικοί άνθρωποι μεγάλου ύψους. Είναι η γενέτειρα μεγάλων Ευεργετών του χωριού, της Επαρχίας και της Πατρίδος. Και σήμερα, εξακολουθεί να παίζει σημαντικό ρόλο στο πολιτιστικό και ιστορικό γίγνεσθαι της περιοχής.
----------------------------------------------
Σημείωση: Οι φωτογραφίες, πλην της ασπρόμαυρης, είναι του Λευτέρη Αβραμίδη. 

Πηγές:
Φωτίου Χρυσανθόπουλου (Φωτάκου): ΒΙΟΙ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΩΝ ΑΝΔΡΩΝ.
Περικλή Π. Δουδούμη ή Ντουμτούμη: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΩΜΟΠΟΛΕΩΣ ΛΕΙΒΑΡΖΙΟΥ ΤΩΝ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ.
Αθανασίου Θ. Λέλου: ΙΣΤΟΡΙΑ ΑΡΧΑΙΑΣ ΨΩΦΙΔΟΣ ΚΑΙ ΛΕΙΒΑΡΖΙΟΥ.
Αθανασίου Τζώρτζη: ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ ΤΗΣ ΕΠΑΡΧΙΑΣ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ.
 

Νίκος Χρ. Παπακωνσταντόπουλος 13.2.2021

https://nikolpapak.blogspot.com/2017/05/blog-post_22.html