Τα πανηγύρια, άλλοτε και σήμερα

Πανηγύρι στο Λειβάρτζι (Καλαβρύτων), με τοπικά-παραδοσιακά συγκροτήματα

(δεκαετίες 1950-1960)

Εικόνες: Από το λεύκωμα του Συλλόγου Λειβαρτζινών Αθήνας

«Το Λειβάρτζι χτες και Σήμερα», έκδοση 2005

    Ανέκαθεν το πανηγύρι του χωριού, του κάθε χωριού, ήταν το μεγαλύτερο ετήσιο πολιτιστικό και εορταστικό γεγονός και, δικαιολογημένα, μικροί και μεγάλοι, άντρες και γυναίκες, το περίμεναν με εξαιρετικό ενδιαφέρον. Κι επειδή τα πανηγύρια έχουν την τιμητική του μετά το Πάσχα μέχρι το φθινόπωρο, με τον αϊ-Γιώργη να τ’ ανοίγει και τον αϊ-Δημήτρη να τα κλείνει, είναι και ο καιρός σύμμαχος, χωρίς αυτό να είναι δεδομένο. Ας προσπαθήσουμε να θυμηθούμε λίγο τα παραδοσιακά πανηγύρια και η σύγκριση με το σήμερα έρχεται αυτόματα.

Α: Άλλοτε

     «Αφορμή», λοιπόν, για γλέντι και ξεφάντωμα το πανηγύρι του χωριού, μα και αυστηρό πάντα το «πρωτόκολλο» στο κάθε τι του εορτασμού, με πρώτο και καλύτερο τον υποχρεωτικό-καθολικό εκκλησιασμό. Μια ατέλειωτη «ουρά» λαμπροφορεμένων προσκυνητών, ντόπιων και ξενοχωριτών, ανηφορίζει ή κατηφορίζει (ανάλογα με το πού είναι η εκκλησία), κρατώντας πολλοί στα χέρια τους το τάμα τους, που είναι μια μεγάλη λαμπάδα, «ίσα με το μπόι τους».

     Το «πρώτο» «πανηγυράκι» μικρής διάρκειας, γίνεται με τραγούδι και χορό έξω από την εκκλησία που γιορτάζει, μετά τη λειτουργία. Τραγουδάει πρώτος «με το στόμα» κάποιος γεροντότερος, που ξέρει καλύτερα τα λόγια του τραγουδιού κι αμέσως «το παίρνουν» (το επαναλαμβάνουν) στίχο-στίχο οι άλλοι, είτε μια μικρή ομάδα, είτε όλοι μαζί. Τοπικά μουσικά συγκροτήματα, π.χ. ταβούλια (νταούλια), φλογέρες, κλαρίνα, δεν χάνουν την ευκαιρία να πλαισιώσουν τον εορτασμό και να βγάλουν ένα καλό μεροκάματο.

      Αμέσως μετά το λόγο έχει η κατ’ οίκον φιλοξενία. Κάθε νοικοκύρης προσπαθεί να «μαζέψει» όσο περισσότερους φίλους, συγγενείς και γνωστούς του ξενοχωρίτες, για να τους πάρει και να τους φιλοξενήσει Αβραμιαία στο σπίτι του. Και θα ήταν παράλειψη, αν δεν ειπωθεί πως αρκετές φορές διαπληκτίζεται με συγχωριανούς του, για να «κερδίσει» περισσότερους φιλοξενούμενους!

     Υποχρεωτικές, βεβαίως, είναι και οι προετοιμασίες που έχουν προηγηθεί και δηλώνουν το σεβασμό στον εορτάζοντα άγιο, στο κάθε τι της παράδοσης και στο γενικότερο γιορτινό κλίμα, όπως η καθαριότητα, τα ασβεστώματα, το συγύρισμα των σπιτιών. Από το τελετουργικό δεν λείπει και η θυσία του καλύτερου σφαχτού την παραμονή. Οι νοικοκυρές, με τη βοήθεια των κοριτσιών επιδίδονται με περισσή τέχνη και άτυπο συναγωνισμό στα γλυκά και στο φρεσκοφουρνισμένο ψωμί και όλη η γειτονιά, όλος ο μαχαλάς, όλο το χωριό μοσχοβολάει πανηγύρι!

     Μαζί με όλα αυτά, οι νοικοκυραίοι φροντίσουν, όχι μόνο για τη φιλοξενία των επισκεπτών/προσκυνητών από τα γύρω χωριά, αλλά και των μεταφορικών τους μέσων, που στο παρελθόν ήταν τα ζώα, με «εορταστική περιβολή» κι αυτά, όπως το καλεί η μέρα: καθαρό και προσεγμένο το σαμάρι, με στρωμένο επάνω το καλύτερο και φανταχτερότερο υφαντό απλάδι! Κι αν φανταστεί κανείς ότι ο μεγάλος αριθμός αυτοκινήτων που κατακλύζουν σήμερα τον περιβάλλοντα χώρο της εκκλησίας που πανηγυρίζει, κάποτε ήταν ζώα με πολύχρωμες «ενδυμασίες», η εικόνα είναι μαγική!

Εορταστική, επίσημη «αμφίεση» μεταφορικού μέσου!

  

     Ανάλογο το ενδιαφέρον και για τα «βιολιά», το μουσικό συγκρότημα που θα φτάσει στο χωριό, και τη «χορεύτρια» (τραγουδίστρια), που σχεδόν πάντα κλέβει την παράσταση με την ομορφιά της, τον ντύσιμό της, το τραγούδι της, τη χάρη της. Κι όταν ήρθε η φούστα «μίνι» στη μόδα, «χαράς ευαγγέλια» για τον ανδρικό πληθυσμό!

    Με κάθε επισημότητα το βράδυ όλοι βγαίνουν στα βιολιά στο κέντρο του χωριού. «Παρών» κι εδώ ο συναγωνισμός στο ντύσιμο, αφού όλοι θέλουν να επιδειχθούν, αλλά και το «νυφοπάζαρο» είναι πάντα άρρηκτα συνδεδεμένο με τα πανηγύρια και ειδικά τις βραδινές/νυχτερινές ώρες! Αυστηρό πάντα το «πρωτόκολλο» και στην απαρέγκλιτη τήρηση της σειράς προτεραιότητας στο χορό, στην, οπωσδήποτε, ολονύκτια διασκέδαση, αν και η κρασοκατάνυξη κάποιες φορές μπορεί να προκαλέσει μικροπαρεξηγήσεις.

     Σχεδόν πάντα το πανηγύρι συνδυάζεται με τον εορτασμό του πολιούχου αγίου, όπως προαναφέρθηκε, που μπορεί να είναι διήμερο ή και τριήμερο. Παράλληλα, όμως, κάθε χωριό διοργανώνει κι άλλα μικρότερα, ολιγόωρα ημερήσια πανηγύρια, στον εορτασμό κάποιας άλλης εκκλησίας ή σε ξωκκλήσι, με πολλά έθιμα, όλα τους με την αυστηρή τήρηση των κανόνων της παράδοσης. Εκεί συνηθίζεται περισσότερο να κάθονται κάτω από τον ίσκιο των δέντρων μετά τη λειτουργία, κι αν υπάρχει πηγή κοντά, τί πιο ιδανικότερο. Μαζεύονται παρέες δύο τριών και περισσότερων οικογενειών, στρώνουν τα καθαρά μεσάλια τους και βγάζουν από τα ταγάρια το μεσημεριανό τους που έχουν πάρει μαζί. Αφού ευφρανθούν οι αισθήσεις, το «ρίχνουν» στο τραγούδι και στο χορό. Η επιστροφή στο χωριό αρχίζει προς το απόγευμα, συνεχίζοντας το τραγούδι περπατώντας στο μονοπάτι! 

   

Φαγοπότι στο «Μαυροκούτσουρο»,

μετά τη Θ. Λειτουργία στο ξωκκλήσι του αϊ-Θανάση του Αγριδιού (Καλαβρύτων)
2 Μάη 2015

     Το πανηγύρι του χωριού έχει περισσότερο από κάθε άλλη εκδήλωση και μία άλλη παράμετρο: Είναι μια καλή ευκαιρία «επίδειξης» και «προβολής» υποψηφίων γαμπρών και νυφών. Η προσεγμένη εμφάνιση και η πρόκληση θαυμασμού μεταξύ των ενδιαφερομένων και των συγγενών τους, μπορεί να «εδραιώσει» το προξενιό, όπως και την κρυφή σχέση!

     Το τέλος του πανηγυριού φέρνει πάντα μελαγχολία, αφού το εορταστικό κλίμα ανήκει πλέον στο παρελθόν. Και γίνεται ακόμα μελαγχολικότερο, όταν φεύγουν οι ξενιτεμένοι και τα σπίτια αδειάζουν.

     Αν και πολλές συνήθειες και έθιμα έχουν εκπέσει ή και ξεχαστεί, αρκετά τηρούνται ακόμα με σεβασμό στην παράδοση στα χωριά μας, γι’ αυτό και η αναφορά γίνεται σε ενεστώτα και όχι σε παρελθοντικό χρόνο,  π.χ. «έχουν» και όχι «είχαν», «είναι» και όχι «ήταν».

Β: Σήμερα

     Τις τελευταίες δεκαετίες, που η ύπαιθρος σταδιακά ερημώνει και οι μετακινήσεις από περιοχή σε περιοχή είναι πανεύκολες και γίνονται σε πολύ μικρό χρόνο, ο κόσμος μπορεί και διασκεδάζει και σε πολλά άλλα πανηγύρια, κοντινών ή μακρινότερων χωριών. Αυτό έχει επιφέρει ένα είδος «κορεσμού» και η αναμονή του πανηγυριού του χωριού έχει χάσει το ενδιαφέρον της και την αίγλη του παρελθόντος. Άλλωστε, γενικότερα και η παράδοση έχει χαλαρώσει, όπως προαναφέρθηκε, και πολλά γίνονται «κρύα» και «τυποποιημένα». 

     Μεγάλος συνωστισμός παρατηρείται στα «αστικού τύπου» πανηγύρια. Συνηθίζεται σε μικρότερες και μεγαλύτερες πόλεις που γιορτάζει η καθεδρική εκκλησία, να στήνεται ένα μεγάλο εμπορικό πανηγύρι με χιλιάδες πάγκους και δεκάδες χιλιάδες εμπορεύματα. Η κοσμοσυρροή είναι τόσο μεγάλη και το «πατείς με-πατώ σε» έχει τον πρώτο λόγο. Το ενδιαφέρον δεν κλέβουν ούτε ο εκκλησιασμός, ούτε τα παραδοσιακά μουσικά συγκροτήματα, εφ’ όσον υπάρχουν. Έχουν κι αυτά υποβαθμιστεί με τον ίδιο τρόπο, που και πολλές άλλες παλαιότερες καλές μας συνήθεις έχουν υποστεί μικρές ή μεγάλες «εκπτώσεις».

      Αν και σε ορισμένες περιπτώσεις οι τοπικοί Δήμοι ή και οι ίδιες οι ενορίες διοργανώνουν πολύ καλές εκδηλώσεις με παραδοσιακά μουσικά συγκροτήματα και χορευτικά, αυτές είναι ολιγόωρες και το ενδιαφέρον του κοινού συγκεντρώνεται στην εμπορική δραστηριότητα.

      Ο εμπορικός κόσμος της περιοχής και οι μικροπωλητές που κατακλύζουν τους χώρους, τρίβουν τα χέρια τους, αφού περιμένουν να πάνε καλά οι δουλειές τους. Δεν λείπουν, όμως, και οι αστάθμητοι παράγοντες, όπως η μεταβολή του καιρού, που μπορεί να τους προκαλέσει μεγάλη οικονομική ζημιά.

     Πολύ μικρή ή και καθόλου σημασία δίνουμε στην αμφίεσή μας στο πανηγύρι της πόλης, που μπορεί να είναι αμφίεση χαλαρών διακοπών, με ξεβαμμένη βερμούδα, παντόφλες και ευτελούς αξίας μπλουζάκι. Κι αν  το γλυκό θεωρηθεί απαραίτητο για το φίλεμα στον επισκέπτη (εάν και εφ’ όσον «περάσει» από το σπίτι μας), το ζαχαροπλαστείο της γειτονιάς έχει φροντίσει κατάλληλα γι’ αυτό.

     Κοντολογίς, όσο κι αν θέλουμε να μιλήσουμε εδώ για παράδοση… αστείο πράγμα! Ένα πολύ βιαστικό πέρασμα στο προσκύνημα, υπό μεγάλο συνωστισμό και εκνευρισμό, αφού δεν έχουμε την υπομονή να περιμένουμε πολύ! Σε αρκετές περιπτώσεις, μάλιστα, δεν λείπουν και οι ύβρεις, οι χειρονομίες και οι φραστικές επιθέσεις για να «τρυπώσουμε» και να βρεθούμε όσο πιο γρήγορα γίνεται στο προσκυνητάρι, κάνοντας στο σταυρό μας σαν να «παίζουμε μαντολίνο»! Ο χρόνος, όμως, για την περιοδεία σε όλους τους εμπορικούς πάγκους απεριόριστος, χωρίς κούραση χωρίς εκνευρισμό και με υπομονή Ιώβεια!

Νίκος Χρ. Παπακωνσταντόπουλος, 10.1.2020

( Σύντομο βιογραφικό δείτε ΕΔΩ )