Προσκύνημα στο Μυστρά

Ερείπια και το κάστρο του Μυστρά στην κορυφή του λόφου

Περιεχόμενα:

Σύντομος πρόλογος-εκκίνηση

Άφιξη, περιήγηση

Επίσκεψη στον Καιάδα

Ολιγόλεπτη περιήγηση στην πόλη της Σπάρτης

Σύντομη ιστορική αναδρομή

----------------------

Σύντομος πρόλογος-εκκίνηση

     Ιδιαίτερα αγαπημένος ο αρχαιολογικός χώρος του Μυστρά και όχι για έναν μόνο λόγο. Τον επισκέφθηκα πρώτη φορά όταν υπηρετούσα στο στρατό, στο Κέντρο Μεταφορών στο Ξηροκάμπι, λίγα χιλιόμετρα μετά τη Σπάρτη, προς το Γύθειο. Τον επισκέφθηκα πάλι με τη σύζυγό μου, στο γαμήλιο ταξίδι μας. Και δεν είναι μόνο οι νοσταλγικές επισκέψεις. Πάντα τα συναισθήματα είναι έντονα, λόγω της ιστορίας του, με «αποκορύφωμα» τον τελευταίο Βυζαντινό αυτοκράτορα, τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο, που στέφθηκε εκεί. Κι είναι ακόμα ένας λόγος: Διωκόμενοι κάτοικοί του/οικογένειες από τούρκους κατακτητές, ήλθαν κι εγκαταστάθηκαν στο χωριό μου -το Λειβάρτζι του Δήμου Καλαβρύτων-, στο οποίο η οικονομική τους δύναμη έφερε μεγάλη άνθηση. Αυτός ήταν και ο λόγος που μια από τις συνοικίες του στις οποίες διέμειναν, το Μεσοχώρι, ονομάσθηκε και «Αρχοντομαχαλάς».

     Δικαιολογημένα, λοιπόν, η πρόταση του εξαδέλφου Παναγιώτη για την ημερήσια εξόρμηση υιοθετήθηκε χωρίς δεύτερη σκέψη και με ενθουσιασμό.

     Αν και στα μέσα του Οκτώβρη, τη ξημέρωμα της προγραμματισμένης ημέρας έμοιαζε περισσότερο ανοιξιάτικο, αφού

«καθαρώτατον ήλιο επρομηνούσε

της αυγής το δροσάτο ύστερο αστέρι»,

φτιάχνοντας περισσότερο τη διάθεση όλων  μας!

     Από τα πρώτα κιόλας χιλιόμετρα του λεωφορείου, άρχισαν τα κεράσματα, με χίλια δυο καλούδια! Είναι από τις στιγμές που ακούγονται και οι περισσότερες αντιρρήσεις, λόγω «δίαιτας», του τύπου «τραβάτε με κι ας κλαίω»(!), στις οποίες οι απαντήσεις δίνονται πάντα στερεότυπες: «Από Δευτέρα δίαιτα»! Μαζί με τα κεράσματα ήρθαν και οι γνωριμίες, που στα ταξίδια με το ΙΧ έχει χαθεί αυτή η όμορφη κοινωνική συνεύρεση και επικοινωνία που γίνεται στα μέσα μαζικής μεταφοράς. Αρκετοί ήταν εκείνοι που μίλαγαν για κοινούς γνωστούς κι έτσι οι οικειότητες ζεστάθηκαν πολύ γρήγορα.

     Κάποιοι συνταξιδιώτες μας, που δεν γνώριζαν τη διαδρομή, μας ρωτούσαν συχνά για τα μέρη που περνούσαμε. Με προθυμία ανταποκρινόμαστε και τους παρείχαμε πληροφορίες, σε ρόλο ξεναγού. Προχωρώντας και αντικρίζοντας τα βουνά του Ταΰγετου, διημείφθη ευρεία συζήτηση για τον καθηγητή Δημήτρη Λιαντίνη, αφού ο ίδιος τον επέλεξε για τελευταία του κατοικία. Λίγο πριν φτάσουμε στον προορισμό μας, τα μάτια όλων μας μαγνήτισαν τα πολλά και μεγάλα καλάμια στις όχθες του ποταμού Ευρώτα, που χρησίμευαν για τα στρώματα των αρχαίων Σπαρτιατών πολεμιστών, ως ένας από τους τρόπους λιτότητας, εκπαίδευσης και άσκησής τους.

Άφιξη, περιήγηση

     Η ξεναγός μας περίμενε στο προκαθορισμένο σημείο και η ξενάγηση άρχισε από τα ψηλότερα σημεία της ιστορικής καστροπολιτείας. Η ατμόσφαιρα ήταν πεντακάθαρη και τα βλέμματά περιπλανιόνταν αχόρταγα το Λακωνικό κάμπο και τη Σπάρτη που απλωνόταν στα πόδια μας. Τότε μια κυρία της παρέας μας, άρχισε να σιγοτραγουδάει το τραγούδι «κάποια γιορτή», των Στέλιου Φωτιάδη-Κυριάκου Ντούμου, με ερμηνεύτρια τη Γλυκερία, που σιγοσυνοδέψαμε όλοι μας, διακόπτοντας την ξεναγό, παρασύροντάς την κι αυτή στους στίχους και στις νότες!

«Κάποια γιορτή, κάποιο μπαλκόνι κάποιο Μάρτη

και την αγάπη να ξυπνάει στο Μυστρά,

πάνω στο κάστρο αγναντεύοντας τη Σπάρτη

και τον Ευρώτα να κυλάει σαν τη χαρά».

«Αγναντεύοντας τη Σπάρτη»!…

     Πρώτος μεγάλος σταθμός στην ξενάγησή μας, η μονή της Του Θεού Σοφίας, στην άνω πόλη, λίγο κάτω από το κάστρο. Ένα από τα πάμπολλα μοναστήρια και εκκλησίες του Μυστρά με πολλές φθορές και χωρίς να λειτουργεί. Μεγάλες φθορές έχουν υποστεί και οι τοιχογραφίες. Ανάμεσα στις σωζόμενες παραστάσεις, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η απεικόνιση του ένθρονου Χριστού στη μεσαία  κόγχη του Ιερού Βήματος, στο σημείο που σε όλες σχεδόν τις εκκλησίες απεικονίζεται η Πλατυτέρα. Ο ναός οικοδομήθηκε τον 14ο αιώνα, από τον πρώτο δεσπότη του Μυστρά, Μανουήλ Κατακουζηνό. Στον προαύλιο χώρο βρίσκονται δύο πηγάδια, απαραίτητα για την άρδευση και ύδρευση της μονής στην ακμή της. Από εκεί θαυμάσαμε και τα παλάτια των δεσποτών λίγο πιο κάτω, τα οποία δεν είναι προσβάσιμα, λόγω εργασιών συντήρησης.
     Με τα πρώτα λόγια της ξεναγού, θυμήθηκα τη σχολική έκθεση της μεγάλης μας κόρης, με θέμα «μια επίσκεψη σε αρχαιολογικό χώρο», που πραγματικά συνέπεσε μετά από επίσκεψή μας στο συγκεκριμένο χώρο. Έγραφε, λοιπόν: «[…]Σαν μπήκαμε, μετά τον έλεγχο των εισιτηρίων, με ξάφνιασε μια μεγάλη πελεκημένη πέτρα που άρχισε να μιλάει! “Να μπορούσατε να φανταστείτε ποια ήταν η θέση μου εδώ κάποτε, ίσως καταλαβαίνατε πολλά περισσότερα, απ’ όσα έχετε διαβάσει κι απ’ όσα ακούτε από την ξεναγό σας![…]».  

Η αγία Σοφία

Τα παλάτια των δεσποτών

     Μια ημερήσια εκδρομή δεν σου δίνει και πολύ μεγάλη ευχέρεια να επισκεφθείς όλο τον αρχαιολογικό χώρο, γι’ αυτό και χωρίς χρονοτριβή κατηφορίσαμε προς τον επόμενο σταθμό, τη μονή αγίων Θεοδώρων, όπου και εδώ οι φθορές είναι εμφανέστατες και εργασίες επισκευής και συντήρησης είναι σε εξέλιξη από την Ε΄ Εφορία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων.

Οι άγιοι Θεόδωροι

 
     Βλέποντας ο επισκέπτης τα τόσα κυπαρίσσια στον ιστορικό και ιερό αυτό αρχαιολογικό χώρο, η σκέψη του αυθόρμητα οδηγείται στο θρύλο για το «κυπαρίσσι του Μυστρά», που ήταν και κείμενο στο παλαιό αναγνωστικό της ΣΤ΄ δημοτικού. Λέει αυτός ο θρύλος, λοιπόν:   
     «Όταν οι τούρκοι ήταν ακόμη στον τόπο μας, ένας πασάς πήγε μια μέρα στην κορυφή του λόφου του Μυστρά να πάρει αέρα. Εκεί είχε δώσει διαταγή στους δούλους του να του ψήσουν ένα αρνί στη σούβλα, που την έφτιαξαν από ένα κορμό μικρού κυπαρισσιού. Είχε μαζί του κι ένα νεαρό Έλληνα βοσκό ο πασάς, που τον υπηρετούσε. Όταν το αρνί ψήθηκε και κάθισε να φάει, το Ελληνόπουλο αναστέναξε.

     «Τι έχεις κι αναστενάζεις;» τον ρώτησε ο πασάς.

     «Πώς να μην αναστενάζω, πασά μου, όταν ξέρω ότι ο ωραίος αυτός τόπος με τα τρεχούμενα νερά, τον κάμπο και τα βουνά ήταν δικά μας κι εσείς μας τα πήρατε».

     «Έτσι ήθελε ο Αλλάχ», ήταν η απάντηση του πασά.

     «Μα όχι για πάντα, πασά μου, γιατί κάποτε θα ξαναγίνουν δικά μας!».

     Τότε ο πασάς θύμωσε πολύ κι άρπαξε τη μισοκαμένη ξύλινη σούβλα και την έμπηξε στη γη.

     «Όταν αυτό το καμένο ξερόκλαδο βγάλει κλαδιά και φύλλα, τότε μπορείς να ελπίζεις ότι ο τόπος αυτός θα ξαναγίνει δικός σας», απάντησε ο πασάς με πολύ οργή.

     Την άλλη μέρα το πρωί εκείνο το ξερόκλαδο από το κυπαρίσσι έβγαλε κλαδιά και φύλλα! Σιγά-σιγά μεγάλωσε κι έγινε το μεγαλύτερο κυπαρίσσι του κόσμου. Ο νεαρός βοσκός που πολέμησε για την απελευθέρωση της Ελλάδας, έφερνε τα παιδιά του και τα εγγόνια του κάτω από το κυπαρίσσι και τους έλεγε πώς αυτό φύτρωσε και μεγάλωσε».

     Το τελευταίο χρονολογικά μοναστήρι στο Μυστρά είναι η Παντάνασσα.  Κτίστηκε λίγο πριν τη άλωση (1428), από τον υψηλόβαθμο αξιωματούχο του Δεσποτάτου Ιωάννη Φραγκόπουλο. Κατέχει περίοπτη θέση, στο κεντρικό σημείο της ανατολικής πλαγιάς της καστροπολιτείας, διατηρείται καλύτερα απ' όλα τ’ άλλα μνημεία και είναι το μοναδικό στο οποίο εγκαταβιώνουν μοναχές. Συνδυάζει τρίκλιτη βασιλική στο ισόγειο και σταυροειδή πεντάτρουλο στον όροφο. 
     Αποτελεί εξαίρετο συνδυασμό βυζαντινών και δυτικών στοιχείων, με πιο έντονες τις φράγκικες επιδράσεις στο εντυπωσιακό τετραώροφο καμπαναριό της. Χαρακτηριστική και η περίτεχνα σκαλισμένη πρόσοψη της μονής και η ανάγλυφη κεραμοπλαστική της, αποτελούν σημαντικό αξιοθέατο.Τα γλυπτά του ναού ποικίλλουν ως προς την τεχνοτροπία και παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν τα κιονόκρανα, τα επιθήματα και η πύλη που οδηγεί από το νάρθηκα στο ναό. Οι τοιχογραφίες των θόλων και των υπερώων έχουν υψηλή ποιότητα και ξεχωρίζουν για τη δύναμη του χρώματος.

Η Παντάνασσα

     Λίγο πιο κάτω,  η μονή αγίου Δημητρίου, η Μητρόπολη, στην οποία στέφθηκε ο τελευταίος αυτοκράτορας του Βυζαντίου, ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, το 1449. Το καθολικό της μονής είναι σε καλύτερη κατάσταση από τις την αγία Σοφία και τους αγίους Θεοδώρους και λειτουργεί τρεις φορές το χρόνο: την 29^η Μαΐου, ημέρα της επετείου της αλώσεως, όπου συχνά παρευρίσκεται και ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, στη μνήμη του αγίου Δημητρίου (26 Οκτώβρη) και στους τέταρτους χαιρετισμούς.
     

Ο άγιος Δημήτριος

Το σημείο όπου έγινε η στέψη του τελευταίου αυτοκράτορα του Βυζαντίου

στον άγιο Δημήτριο

Ο άμβωνας και φθαρμένες τοιχογραφίες στον άγιο Δημήτριο

Η σαρκοφάγος στον αύλειο χώρο της Μητρόπολης

     Λέγεται ότι η στέψη του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου έγινε κάτω ακριβώς από τον παντοκράτορα του τρούλου, στο σημείο του δαπέδου που βρίσκεται σε σκαλισμένο μάρμαρο ο δικέφαλος αετός, σύμβολο των Παλαιολόγων και της Βυζαντινής αυτοκρατορίας. Μια σε καλή κατάσταση σαρκοφάγος στον αύλειο χώρο, με παραστάσεις των  θεών Διονύσου και Πάνα να χορεύουν, χρησιμοποιήθηκε μεταγενέστερα και ως κρήνη(!), όπως μαρτυρεί μια τρύπα στο πλάι της, στο κάτω μέρος.

Επίσκεψη στον Καιάδα

     Η μαγεία μας είχε απορροφήσει και καμία «βιοτική μέριμνα» δεν μας απασχολούσε. Ο υπεύθυνος της εκδρομής, όμως, μας ενημέρωσε ότι είχαμε ήδη απόκλιση από το πρόγραμμα, η ώρα ήταν περασμένη και στο εστιατόριο το οποίο είχε επιλεγεί για το γεύμα στο χωριό Τρύπη, στους πρόποδες του Ταϋγέτου, μας περίμεναν για φαγητό. Ίσα-ίσα που μας δόθηκε λίγος χρόνος για επίσκεψη στο μουσείο, ρίχνοντας «μια ματιά» στα εκθέματα.

     Φάνηκε κι εδώ η αρτιότητα της οργάνωσης της εκδρομής, αφού λίγα μέτρα μετά το χωριό αυτό ευρίσκεται το βάραθρο του Καιάδα, στο οποίο διδαχθήκαμε ότι οι αρχαίοι Σπαρτιάτες πέταγαν τα βρέφη που γεννιούνταν με προβλήματα αναπηρίας. Πρόσφατες έρευνες όμως απέδειξαν ότι τα ανθρώπινα οστά που βρέθηκαν εκεί ήταν ενηλίκων, πιθανότατα εγκληματιών και άλλα κατά πολύ μεταγενέστερα, πιθανότατα από τον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο, καταρρίπτοντας έτσι το μύθο που προκαλεί αποτροπιασμό. Βιαστική κι εδώ η επίσκεψη αφού πλησίαζε το βράδυ και ο οδηγός του λεωφορείου άρχισε να κορνάρει.

Το βάραθρο του Καιάδα, κοντά στο χωριό Τρύπη

Ολιγόλεπτη περιήγηση στην πόλη της Σπάρτης

     Το μικρό χρονικό διάστημα που απέμεινε μέχρι την αναχώρησή μας, ορισμένοι αξιοποίησαν σ’ έναν καφέ στην Κεντρική πλατεία της Σπάρτης. Η μικρή παρέα μας προτίμησε μια σύντομη περιήγηση στην πόλη, όπου περνώντας από την οδό Λυκούργου, «ξανάζησα» τη στρατιωτική παρέλαση εκεί, το 1980! Στη συνέχεια κατευθυνθήκαμε στο άγαλμα του Λεωνίδα, ως ελάχιστη απότιση φόρου τιμής στο Σπαρτιάτη βασιλιά και στο «μολών λαβέ» στις Θερμοπύλες, όπου παρέμεινε αταλάντευτα προσηλωμένος στα «τοις κείνων ρήμασι πειθόμενοι».

Ο βασιλιάς Λεωνίδας

     Ένα ακόμα σημείο που εντυπωσίασε την ολιγομελή παρέα μας, ήταν η μεγάλη μαρμάρινη πλάκα, κοντά στο κέντρο της πόλης, στην οποία αναγράφονται τα ονόματα όλων των Λακεδαιμόνων Ολυμπιονικών, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα! «Η πατρίς ευγνωμονούσα», είπε ο Παναγιώτης και όλοι συμφωνήσαμε μαζί του, με συναισθήματα συγκίνησης.

«Η πατρίς ευγνωμονούσα»:

 Τα ονόματα των Λακεδαιμόνιων Ολυμπιονικών, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα! 

     Είχε ήδη πέσει νύχτα, και πραγματικά αναβαπτισμένοι και φορτωμένοι συναισθήματα, επιβιβαστήκαμε στο λεωφορείο, παίρνοντας το δρόμο της επιστροφής.

Επιγραμματική ιστορική αναδρομή

     Μετά την πρώτη σταυροφορία (1204), το ενδιαφέρον του Βυζαντίου μετατοπίστηκε προς τις δυτικές επαρχίες του (Βενετία, Γένοβα κ.ά.), αναβαθμίζοντας έτσι τη σημασία των εμπορικών κέντρων της Πελοποννήσου. Λίγα χρόνια μετά (1249), στην απότομη και στρατηγικής σημασίας κορυφή του κωνοειδούς απομονωμένου από τον υπόλοιπο Ταΰγετο λόφου, στο ανατολικό μέρος της οροσειράς, προς την αρχαία Σπάρτη, ο πρίγκιπας των Φράγκων Γουλιέλμος Β΄ Βιλλεαρδουίνος, έκτισε ισχυρό τείχος και κάστρο, εδραιώνοντας έτσι την κυριαρχία του στην περιοχή. Η ονομασία «Μυστράς»  προέρχεται από το ίδιο το ύψωμα, το οποίο ονομαζόταν «Μυζηθράς», πιθανότατα ένεκα του σχήματος.

     Το 1259 οι Φράγκοι ηττήθηκαν  και ο Βυζαντινός αυτοκράτορας Μιχαήλ Η´ Παλαιολόγος συνέλαβε τον Γουλιέλμο Β΄ Βιλλεαρδουίνο, με αποτέλεσμα την παραχώρηση των κάστρων του Μυστρά και άλλων περιοχών στο Βυζάντιο. Η πόλη αναπτύχθηκε ταχύτατα και γνώρισε ιδιαίτερη άνθηση κατά τον 13^ο-15^ο αιώνα.

     Το 1429 δημιουργήθηκε ένα δεύτερο δεσποτάτο στο Μοριά, με έδρα τη Γλαρέντζα, ηγέτης του οποίου ορίστηκε ο Κωνσταντίνος ΙΑ΄ Παλαιολόγος, ενώ το 1430 ιδρύθηκε και τρίτο, με έδρα τα Καλάβρυτα, με δεσπότη τον Θωμά Παλαιολόγο, αδερφό του Κωνσταντίνου και του Θεόδωρου Β΄ Παλαιολόγου. Το «Αρχοντικό της Παλαιλογίνας» στα Καλάβρυτα υπήρξε παλάτι των Παλαιολόγων, όπως προκύπτει και από έρευνες του έγκριτου  δημοσιογράφου κ. Ιωάννη Αγαπητού.  

     Αργότερα ο Μυστράς, και γενικότερα η Πελοπόννησος, γνώρισε νέα οθωμανική επιδρομή. Ακολουθούν εμφύλιες συγκρούσεις των δεσποτών. Λίγα χρόνια μετά την άλωση και την κατάληψη της περιοχής από τους τούρκους, στις 30 Μαΐου 1460, ο Δημήτριος Παλαιολόγος παρέδωσε χωρίς μάχη τον Μυστρά στους Οθωμανούς και πιθανότατα ο ίδιος προσκολλήθηκε στην αυλή του σουλτάνου.

     Όλος ο Αρχαιολογικός χώρος του Μυστρά έχει ανακηρυχθεί Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESKO.
===============

Πηγές:

-  Πληροφορίες από την ξεναγό

-  Εγκυκλοπαίδεια ΔΟΜΗ

-  Βικιπαίδεια

Νίκος Χρ. Παπακωνσταντόπουλος, 14.10.2019

( Σύντομο βιογραφικό σημείωμα δείτε   ΕΔΩ )