Η σκούπα και διάφορα λαογραφικά της

     Κατασκευασμένη από ειδικούς τεχνίτες ή και από καθέναν που «πιάνει το χέρι του», από την ομώνυμο φυτό η παραδοσιακή σκούπα, το «σάρωθρον» της καθαρεύουσας, είναι το «δεξί χέρι» της νοικοκυράς στην καθαριότητα, αλλά και μέσο προβολής τη αξιοσύνης της. Γνωστό ακόμα και με την ονομασία «καλαμποκιά» το φυτό σκούπα, ο βλαστός του συγγενεύει με την, επίσης γνωστή συνονόματή της, ο καρπός της όμως είναι διαφορετικός, όπως και το ύψος της: Η σκούπα-καλαμποκιά είναι αρκετά πιο ψηλή και ο καρπός της βγαίνει στην κορυφή. Είναι πιο μικρός, διαφορετικού σχήματος (σφαιρικού) και με κόκκινο-καφέ φλοιό. Κι αυτό το καλαμπόκι (η σκούπα), όμως, στην κατοχή έγινε αλεύρι και ψωμί και έσωσε πολύ κοσμάκη από την πείνα.

Το φυτό σκούπα (ή καλαμποκιά) και ο καρπός του
Από το μέρος του βλαστού που καταλήγει στον καρπό
κατασκευάζεται η παραδοσιακή σκούπα

     Οι προλήψεις που αναφέρονται στη σκούπα και στο σκούπισμα δεν είναι λίγες και, πιθανότατα, διαφέρουν από τόπο σε τόπο. Στην παρούσα καταγραφή θα επικεντρωθούμε σε προλήψεις στην περιοχή των Καλαβρύτων.

     Δεν επιτρέπεται να σκουπίσουμε όταν κάποιος ετοιμάζεται να ταξιδέψει, αλλά ούτε και πριν φτάσει στον προορισμό του, για να έχει καλό ταξίδι και να φτάσει καλά. Άλλωστε, το σκούπισμα παρόντος του ταξιδιώτη ή του επισκέπτη, έχει την έννοια ότι θέλουμε να τον διώξουμε.

     Αν η σκούπα είναι τοποθετημένη ανάποδα στην είσοδο του σπιτιού, αυτό σημαίνει ότι ο επισκέπτης δεν πρέπει να μπει μέσα (π.χ. αν είναι πρώτη του μήνα ή αν υπάρχει λεχώνα που δεν έχει σαραντίσει).

     Κάποιες φορές είναι και «εργαλείο» ξεματιάσματος(!), ενώ άλλοτε τοποθετείται σε εμφανές σημείο του σπιτιού να αποτρέψει το μάτιασμα, γι' αυτό «επέχει θέσιν» και θαλασσί χάντρας. Γνωστές και οι πολύ μικρές-διακοσμητικές σκούπες που τοποθετούνται την πρωτοχρονιά στην είσοδο των σπιτιών, όπως η «κρεμμύδα» ή το πέταλο, για να φέρει γούρι. Γνωστό και το ημερολόγιο τοίχου σε μια μικρή σκουπίτσα, «για να πάει καλά όλη η χρονιά». Λέγεται, ακόμα, ότι κομμάτια από το χόρτο της γίνονται «εργαλεία» σε μάγια και σε ξόρκια.

     Το νεογέννητο δεν πρέπει να κοιμάται μόνο του, μέχρι να σαραντίσει. Αν κάποιες ανάγκες επιτάσσουν και δεν μπορεί να γίνει διαφορετικά για λίγο, βάζουν δίπλα από την κούνια του τη σκούπα!

     Να σημειωθεί ακόμα ότι τις κατασκευάζουν πολύ συχνά οι νοικοκυραίοι ή οι κτηνοτρόφοι και με άλλα θυσανωτά φυτά, που είναι και περισσότερο ανθεκτικές, π.χ. από σπάρτο. Αυτές τις χρησιμοποιούν για τις ανάγκες καθαριότητας στην αυλή και στο μαντρί. Όσο κι αν η τεχνολογία έχει την αντικαταστήσει με πλαστικές ίνες, ηλεκτρικές ή και σκούπες ρομπότ, η παραδοσιακή σκούπα εξακολουθεί να πρωταγωνιστεί στην καθαριότητα των εξωτερικών χώρων, αστικών και μη περιοχών.

Αυτοσχέδιες σκούπες από σπάρτο

     Αυτό το παραδοσιακό «δεξί χέρι» της νοικοκυράς, είναι και από τα πολύ γνωστά εργαλεία των μαγισσών σε διάφορα παραμύθια.
     Καθημερινό όργανο της καθαριότητας, και με λαογραφικές προεκτάσεις, λοιπόν, δεν θα μπορούσε να μην αποτελέσει και αντικείμενο παροιμιών ή παροιμιωδών εκφράσεων, π.χ., «του είπε όσα μαζεύει η σκούπα», «η καινούργια σκούπα καθαρίζει καλά, αλλά η παλιά ξέρει ακόμη και τις γωνίες».

=============================

Νίκος Χρ. Παπακωνστανόπουλος, 24.9.2019

https://nikolpapak.blogspot.com/2021/08/blog-post_29.html