 |
| Φανάρι φωτισμού, λαδοφάναρο ή κλεφτοφάναρο |
Φανάρι: Πασίγνωστη λέξη, που την συναντάμε
με πολλές σημασίες: Σηματοδότης για τη ρύθμιση της κυκλοφορίας σε
μεγαλουπόλεις, φώς οχήματος, φανός θυέλλης, ονομασία χωριών ή πόλεων, μέσο
φωτισμού δρόμων (π.χ. φανοστάτης) κλπ. Ίσως μεγαλύτεροι να θυμούνται και
νεότεροι να έχουν διαβάσει, πως πριν την τοποθέτηση ηλεκτρικών φανοστατών στους
δρόμους των πόλεων, με το που νύχτωνε εντεταλμένος υπάλληλος του Δήμου περνούσε
και άναβε τους παλαιού τύπου φανοστάτες, έναν-έναν, αφού λειτουργούσαν με
εύφλεκτο υλικό. Η λέξη χρησιμοποιείται και
με ειρωνική ή και πονηρή έννοια, π.χ. για την ανοχή ή διευκόλυνση ερωτικών
δραστηριοτήτων κάποιων άλλων, συνήθως παράνομων («κρατάει φανάρι»)! Γνωστά, ακόμη, και τα «κόκκινα
φανάρια» των κακόφημων και υποβαθμισμένων περιοχών.
Στο άρθρο αυτό δεν θα αναλυθούν όλων των
ειδών τα φανάρια αυτά, αλλά μόνο εκείνα της παράδοσης, και ειδικά των χωριών
μας, που είναι δύο: H κρεμαστή κατασκευή με σήτα για
την προστασία των τροφίμων και το φανάρι φωτισμού, το λεγόμενο και λαδοφάναρο ή
κλεφτοφάναρο.
Το φανάρι
για την προστασία των τροφίμων, γνωστό και ως «κλούβα» πιθανόν οφείλει την ονομασία του στο σχήμα
του και την ομοιότητά του με το φανάρι φωτισμού. Είναι κατά πολύ μεγαλύτερό του και
δεν έχει καμία σχέση με την εκπομπή φωτός. Η βάση, η οροφή και οι γωνίες ήταν
μεταλλικά μέρη και οι τέσσερις πλευρές αποτελούνταν από σήτα λεπτού σύρματος. Ο
εσωτερικός του χώρος χωρίζονταν με οριζόντια ράφια (δύο ή τρία) και στο κέντρο
της οροφής, εξωτερικά, υπήρχε μεταλλικός κρίκος που μπορούσε να κρεμαστεί σε υψηλό
σημείο, π.χ. από το ταβάνι, όπου και δεν υπήρχε πρόσβαση σε κατοικίδια ζώα
(π.χ. γάτες). Η μία του πλευρά ήταν η πόρτα, από την οποία τοποθετούσαν διάφορα
τρόφιμα, ωμά ή μαγειρευμένα, για την προστασία τους και από βλαβερά έντομα.
Δεδομένου ότι το φανάρι αυτό δεν προσέφερε συντήρηση στα τρόφιμα αυτά, αφού δεν
διέθετε ψύξη, η παραμονή τους εκεί μέχρι την κατανάλωσή τους διαρκούσε μικρό μόνο χρονικό διάστημα, ιδίως το καλοκαίρι. Ήταν, θα λέγαμε, ο «πρόγονος» του ψυγείου, αλλά χωρίς ψύξη,
όπως αναφέρθηκε, και μην θεωρηθεί καθόλου υπερβολή αν σημειωθεί ότι τα σπίτια
που το είχαν, χαρακτηρίζονταν νοικοκυρόσπιτα!
 |
| Φανάρι φύλαξης τροφίμων |
Το φανάρι
φωτισμού είχε μεταλλικές γωνίες, βάση και οροφή, ενώ οι τέσσερις κάθετες
πλευρές του ήταν τζάμια. Η μία του πλευρά και εδώ ήταν η πόρτα του και ως
καύσιμο υλικό χρησιμοποιούσαν το λάδι, γι’ αυτό λεγόταν και λαδοφάναρο. Η
χρήση του δεν περιοριζόταν μόνο σε φωτισμό, αλλά συνηθιζόταν και σε
εικονοστάσια φτωχόσπιτων για καντήλια, όπως και σε νεκροταφεία, ιδίως σε φτωχικούς τάφους και εδώ.
Το δοχείο για το λάδι, τύπου «ποτηράκι»,
ήταν τοποθετημένο σε σταθερή υποδοχή στο κέντρο της βάσης του φαναριού. Έτσι,
δεν άλλαζε θέση με την κίνηση και δεν επηρεαζόταν το κέντρο βάρους του.
Το τζάμι προστάτευε πολύ καλά τη φλόγα από τον
αέρα, ακόμα και από τους δυνατούς ανέμους, για τούτο και οι άνθρωποι το
χρησιμοποιούσαν στις νυχτερινές μετακινήσεις τους, όταν δεν είχε φεγγάρι. Ίσως και
γι’ αυτό το λόγο ονομάστηκε και «κλεφτοφάναρο», αφού δεν κινδύνευε να σβήσει
και μπορούσε να χρησιμοποιηθεί με ευχέρεια και από του κλέφτες. Ο φωτισμός,
φωτισμός ενός καντηλιού, δεν ήταν επαρκής και κάλυπτε με αμυδρό φως μόνο ακτίνα λίγων μέτρων
από τη φλόγα. Έπρεπε οπωσδήποτε να κρατιέται σταθερά, διαφορετικά το λάδι
χυνόταν και η φλόγα έσβηνε. Ο μεταλλικός κρίκος της οροφής (το «χερούλι»), του
έδινε το πλεονέκτημα της σταθερότητας, ακόμη και στο γρήγορο βάδισμα, ήταν όμως
απαραίτητη και η προσοχή του ανθρώπου που το κράταγε.
Είδη πρώτης ανάγκης στη ζωή και των
κοντινότερων προγόνων μας, και ειδικά της υπαίθρου και τα δύο αυτά φανάρια της
παράδοσής μας, που έχουν αποσυρθεί πλέον από την οικιακή χρήση εδώ και λίγες
δεκαετίες και τα βλέπουμε μόνο ως εκθέματα λαογραφικών μουσείων η ιδιωτών συλλεκτών.
Νίκος Χρ. Παπακωνσταντόπουλος, 22.8.2018
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου