Πεταλούδα: Μυθολογικά και λαογραφικά στοιχεία

Η ξεχωριστής ομορφιάς μπλε πεταλούδα του Χελμού
(Φωτογραφία: ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ ΝΕWS)

 

    Λόγω των εντυπωσιακών χρωμάτων της και του χαριτωμένου τρόπου με τον οποίον πετάει η πεταλούδα, είναι έντομο προσφιλές στον άνθρωπο και δεν θεωρείται βλαβερό. Ιδιαίτερα τα παιδιά λαχταρούν να την «πιάσουν», για να αποτελέσει μέρος του παιχνιδιού τους, ενώ πολύ συχνά είναι και θέμα της ζωγραφικής τους, καθώς και θέμα γυναικείου εργοχείρου, κεντήματος ή πλεκτού. Απο τα πρώτα μηνύματα της άνοιξης και πολύ αγαπημένο γεύμα μικρών και μεγαλύτερων πτηνών, αλλά και συνδεδεμένη με θρύλους, μύθους και δοξασίες, ενώ έχει αποτελέσει και αποτελεί αντικείμενο μελέτης πολλών επιστημών.
     Η ονομασία της στην αρχαία Ελλάδα ήταν «ψυχή», γιατί πίστευαν ότι καθεμία τους ήταν «φυλακισμένη» στο σώμα ενός ανθρώπου, που απελευθερώνεται με το θάνατό του. Πολύ κοντά, λοιπόν, τα πιστεύω των αρχαίων προγόνων μας με τα δικά μας, περί αθανασίας της ψυχής, την οποία βλέπουμε να απεικονίζεται και σε αγγεία.  Ο Άγγλος αρχαιολόγος Evans, τονίζει την συμβολική σημασία της παράστασης αυτής, όπως και της χρυσαλλίδας, για την αθανασία. Σύμφωνα και με τον Όμηρο, η ψυχή προέρχεται από το «ψύχω» (αναπνέω).
     Κατά μία εκδοχή της μυθολογίας, η Ψυχή ήταν μια θνητή με πολλά θέλγητρα, που την ερωτεύτηκε ο Δίας. Δεν την άφησε να γνωρίσει θάνατο και την μεταμόρφωσε σε πεταλούδα, έτσι ώστε να μπορεί να πετάξει ελεύθερα στα ύψη. Κατ’ άλλη εκδοχή, η Αφροδίτη ζήλεψε την ομορφιά της κι έστειλε το γιο της τον Έρωτα να δηλητηριάσει τα μυαλά των αντρών, ώστε η πανέμορφη Ψυχή  να μην βρει ταίρι. Οι δύο νέοι, όμως, έσμιξαν και ως καρπός του σφοδρού έρωτά τους προέκυψε η Ηδονή.
     Μελετώντας κανείς θέματα περί Ψυχής στην αρχαιότητα, θα βρει άπειρα ακόμα ενδιαφέροντα.
     Η πεταλούδα πρωταγωνιστεί συχνά σε θρύλους και άλλων λαών. Πολύ συνηθισμένη  είναι και η «μεταπήδηση» στοιχείων από τη μυθολογία, στη σύγχρονη ζωή και στη λαογραφία, Ελληνική και ξένη. Όσον αφορά το συμπαθές αυτό έντομο, όταν πετάει μέσα ή κοντά στο σπίτι, θεωρείται ότι μπορεί να «είναι» και η ψυχή ενός νεκρού που «κάτι θέλει», όπως μνημόσυνο, τρισάγιο, κερί, πρόσφορο, προσευχή για την ανάπαυσή της. Αν η πεταλούδα πετάει λίγες μέρες μετά το θάνατο οικείου προσώπου, μέσα ή κοντά στο σπίτι πάντα, τότε «σίγουρα» είναι η ψυχή του. Αν πάλι καθίσει ή πετάει επάνω σε ποτήρι με νερό, τότε καταδεικνύει τη «δίψα» της για τα τελετουργικά της ανάπαυσής της. Δεν επιτρέπεται σ’ αυτήν την πεταλούδα να κάνουμε κακό, ούτε τα παιδιά αφήνουμε να την πιάσουν για να παίξουν. Πρέπει με κάθε τρόπο να την βοηθήσουμε να βγει από το σπίτι και να πετάξει ελεύθερα.
     Η ανοιχτόχρωμη και ιδίως η άσπρη, θεωρείται ψυχή νέου ανθρώπου, ενώ κατ’ άλλες δοξασίες φέρνει γούρι στο σπίτι και στην οικογένεια. Άλλοι, πάλι, οπαδοί της μετενσάρκωσης, πιστεύουν ότι είναι ψυχή που αναζητεί την μετενσάρκωσή της. Η σκουρόχρωμη κι ακόμα περισσότερο η μαύρη πεταλούδα, μπορεί να προμηνύει δυσκολίες και στενοχώριες και γι’ αυτό ορισμένοι δεν θέλουν να την αφήσουν να ζήσει. 

     Πέραν των αναφορών σε θέματα πεταλούδας-ψυχής ή και άλλων προλήψεων, γνωστή και η παρομοίωση της γυναίκας που αλλάζει συχνά ερωτικούς συντρόφους, ως «πεταλουδίτσα της νύχτας». 

     Τα τελευταία χρόνια έχει υποστεί και το είδος αυτό μεγάλες απώλειες λόγων των εντομοκτόνων, των φυτοφαρμάκων και γενικά της μόλυνσης της ατμόσφαιρας, ενώ με την τεράστια οικολογική καταστροφή που προκάλεσε η πολυήμερη πυρκαγιά στη Ρόδο, εξαφανίστηκε και μεγάλος αριθμός από την «κοιλάδα των πεταλούδων» εκεί, κάτι που πάντα προβάλει τουριστικά και το πανέμορφο Αιγαιοπελαγίτικο μεγαλονήσι.
 

Νίκος Χρ. Παπακωνσταντόπουλος, 19.8.2023

https://nikolpapak.blogspot.com/2021/08/blog-post_29.html