Το πουλί «τρυποφράχτης» ή «σκαρδάκι»: Λαογραφικά και άλλα στοιχεία – μαζί και μια προσωπική συγκινητική ιστορία

                                   Τρυποφράχτης: Εικόνα: KARDITSAS.BLOG

 
     Από τα μικρότερα πετούμενα, αν όχι το μικρότερο στην Ελληνική φύση τo «σκαρδάκι», κατά την Καλαβρυτινή ντοπιολαλιά (βλ. «Καλαβρυτινό λεξικό», ΕΔΩ) δεν είναι άλλο από το με τη γνωστότερη ονομασία μικρόσωμο πουλάκι της υπαίθρου, τον «τρυποφράχτη». Η επιστημονική ονομασία του είναι «τρογλωδύτης» (τρώγλη+δύω, βυθίζομαι) και έτσι απαντάται και στην διεθνή ονομασία (troglodytes). Η προέλευση του ονόματός του, δηλαδή, είναι καθαρά Ελληνική.
     Το μήκος του είναι ελάχιστων εκατοστών και ειδικά όταν είναι κουρνιασμένο μοιάζει με μια μικρή καφέ «μπαλίτσα»! Χαρακτηρίζεται για την υπερκινητικότητά του, το πολύ γρήγορο πέταγμα, αλλά χωρίς να διανύει μεγάλες αποστάσεις, εκτός αν αντιληφθεί κίνδυνο. Άλλο πολύ ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του είναι η ελαφρώς σηκωμένη ή τελείως όρθια ουρά του όταν είναι σε θέση εγρήγορσης πάνω στα κλαδιά, κάτι που δεν παρατηρείται σε άλλα πουλιά. Διανύει μικρές αποστάσεις, φτερουγίζοντας από κλαδί σε κλαδί σε χαμηλή πυκνή βλάστηση και σε φράχτες, απ’ όπου και η συγκεκριμένη λαϊκή ονομασία του, ενώ πολύ σπάνια θα το δούμε επάνω σε κάποιο δέντρο. Για το λόγο αυτό, αλλά και εξ αιτίας του μεγέθους και του χρωματισμού του φτερώματός του παραμένει σχεδόν αθέατο.
     Το βάρος του δεν υπερβαίνει τα δέκα γραμμάρια, γι’ αυτό και δεν κινδυνεύει από κυνηγούς! Το κελάηδημά του είναι μελωδικό και πολύ «τσιριχτό». Άλλη μια ονομασία του, που αναφέρεται και σε παραδόσεις και παραμύθια, είναι «βασιλιάς του δάσους». Αυτό οφείλεται σ’ έναν μύθο του Αισώπου: Κάποτε τα πουλιά ήθελαν να εκλέξουν βασιλιά και αποφάσισαν ότι η βασιλεία θα ανήκει σε όποιο πουλί θα πετάξει ψηλότερα. Ο μικρόσωμος και πανέξυπνος τρυποφράχτης κρύφτηκε μέσα στα φτερά του αετού κι όταν αυτός έφτασε στο μέγιστο ύψος πάνω από τη γη, τότε αυτός «πετάχτηκε» μέσα από τα φτερά του μεγάλου πουλιού και πέταξε ψηλότερα κι έτσι κέρδισε τη βασιλεία!
     «Τρυποφράχτης» μεταφορικά χαρακτηρίζεται και ο άνθρωπος που «χώνεται» σε υποθέσεις, ίσως και αδιάκριτα, ή κι εκείνος του «τρυπώνει» ανάμεσα στο πλήθος και εμφανίζεται μεταξύ των πρώτων, π.χ. σε μια εκδήλωση, μπορεί και απρόσκλητος.   
 
Μια ιστορία που επαναλήφθηκε μετά από εξήντα χρόνια!
 
     Ήμουν προσχολικής ηλικίας, όταν ένα πολύ μικρό πουλάκι καφέ χρώματος ήλθε μέσα στο σπίτι μας στο, χωριό μου, κι έφτιαξε τη φωλίτσα του σε νήματα που είχε κρεμάσει η γιαγιά για το αργαλειό! Έμπαινε κι έβγαινε συνέχεια στη φωλιά του, χωρίς να δείχνει ότι το ενοχλούσε η δική μας παρουσία μέσα στο σπίτι! Από τότε έμαθα ότι η ονομασία αυτού του, μάλλον ανθρωπόφιλου, πουλιού ήταν «σκαρδάκι». Εκεί γέννησε τ’ αυγά του, εκεί έφερνε σκουληκάκια, έντομα και σπόρους και τάιζε τα μικρά του και όταν μεγάλωσαν πάταξαν κι αυτά και… «μας έμεινε η φωλιά», όπως έλεγε και ο παππούς!
     Εξήντα χρόνια μετά, Μάιος του 2023, φτάνοντας στο πατρικό μου σπίτι στο χωριό μου με τη σύζυγό μου για το τριήμερο του Αγίου Πνεύματος, μας περίμενε μια πολύ ευχάριστη έκπληξη στην πόρτα: Ακούσαμε ένα «φρρρρ» κι από μια φωλίτσα σ’ ένα ξερό κλαδάκι, που είχε μείνει εκεί από τον  Πασχαλινό στολισμό, πέταξε φοβισμένο ένα πουλάκι! Η φωλιά του ήταν πολύ μεγαλύτερη από το μέγεθός του και γρήγορα κατάλαβα ότι ήταν «σκαρδάκι»! Για να μην το ενοχλούμε με την παρουσία μας και τη φασαρία μας, καθιερώσαμε για την εξυπηρέτησή μας την δευτερεύουσα (πίσω πόρτα) του σπιτιού. Όμως, γρήγορα το πουλάκι έδειξε να μην ενοχλείται ιδιαίτερα και παραμένει στη φωλίτσα του με σχετική άνεση, παρ’ όλο που μας βλέπει συχνά στην αυλή!

Επάνω: Το μικρόσωμο «σκαρδάκι», ένα φτερούγισμα πριν μπει στη φωλιά του
Κάτω: Η φωλίτσα του
(Φωτογραφίες 3.6.2022, στην αυλή του πατρικού μου σπιτιού)

     Κάθε φορά που έρχεται η στιγμή να φύγω από πατρικό μου σπίτι, τα συναισθήματα είναι κάπως δύσκολα. Όμως, πρέπει να ομολογήσω ότι αυτή τη φορά θα φύγω με ανακούφιση, αφού θα μείνει το «σκαρδάκι» ανενόχλητο να γεννήσει τα μικρά του! Αλλά... ποιος ξέρει! Μπορεί αυτή τη φορά να στενοχωρηθεί εκείνο που θα φύγουμε και θα στερηθεί τη συντροφιά μας!

---------------------------------------

Πηγές: Εγκυκλοπαίδεια ΓΙΟΒΑΝΗ, διαδίκτυο.
 

Νίκος Χρ. Παπακωνσταντόπουλος, 3.6.2023

https://nikolpapak.blogspot.com/2021/08/blog-post_29.html