Νικόλαος Χρ. Παπακωνσταντόπουλος BLOG: Θωρηκτό «ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΑΒΕΡΩΦ», αντιτορπιλικό «ΒΕΛΟΣ» και τριήρης «ΟΛΥΜΠΙΑΣ»: Σύντομο αφιέρωμα

Αν κάνει κανείς ένα περίπατο μέχρι το Τροκαντερό, στο Παλιό Φάληρο, θα δει στο Πάρκο Ναυτικής Παράδοσης το θωρηκτό «Γεώργιος Αβέρωφ», το αντιτορπιλικό «Βέλος» και την τριήρη «Ολυμπιάς, τα οποία μπορεί και να επισκεφθεί.

Θεωρώντας χρέος μας τη γνώση και τη διαφύλαξη της ιστορίας μας, κάνουμε ένα σύντομο αφιέρωμα στα τρία αυτά ιστορικά πλοία. Ένα δεύτερο σκεπτικό που με οδήγησε στην ανάρτηση του παρόντος άρθρου, είναι ότι θα μπορούσε αυτό να αποτελέσει κίνητρο σε σχολεία, συλλόγους, φορείς, ομάδες, αλλά και στον καθένα και στην καθεμία μια επίσκεψη στα πλωτά αυτά μουσεία. Σίγουρα θα αποζημιωθεί και θα μάθει πολλά, που ίσως να μην γνωρίζει. Άλλωστε, μια τέτοια επίσκεψη, θα είναι και απότιση φόρου τιμής στους ζωντανούς αυτούς θρύλους της ναυτικής μας ιστορίας.

Θωρηκτό «ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΑΒΕΡΩΦ»

Μεγάλοι είναι οι συναισθηματικοί δεσμοί με συνδέουν με τον ζωντανό αυτό θρύλο το πολεμικού μας ναυτικού, για δύο λόγους. Ο πρώτος είναι η ευγνωμοσύνη που νοιώθω για τις υπηρεσίες του στην πατρίδα και ο δεύτερος γιατί μ’ αυτό είχε ταξιδέψει και ο βετεράνος των Βαλκανικών πολέμων και Α΄ παγκοσμίου πολέμου παππούς Κωνσταντίνος Παπακωνσταντόπουλος, ο οποίος πάντα το ανέφερε με πολύ σεβασμό στις πολεμικές του αφηγήσεις.

Αξέχαστη μένει πάντα στη μήνη μου και η πρώτη μου επίσκεψη το 1987, όταν έτυχα αυτόπτης και αυτήκοος μάρτυρας της αφήγησης ενός ναύτη, του Β΄ παγκοσμίου πολέμου, που με πολύ έντονα συναισθήματα περιέγραφε στο κατάστρωμα του θρυλικού πλοίου τις αναμνήσεις/εμπειρίες/περιπέτειές του! Στις δύο επόμενες επισκέψεις μου, με τελευταία το 2012, τα συναισθήματά μου δεν ήταν ούτε λιγότερα, ούτε μικρότερα από την πρώτη. Μόλις τελειώσουν οι εργασίες συντήρησης που γίνονται σήμερα στο πλοίο, θ’ ακολουθήσει κι άλλη.

Το θωρηκτό «Γεώργιος Αβέρωφ» είναι ιστορικό πλοίο της νεότερης Ελλάδας. Πρόκειται για το μοναδικό δείγμα του τύπου (θωρακισμένο καταδρομικό) που διατηρείται στο κόσμο ως σήμερα. Ναυπηγήθηκε στο Λιβόρνο της Ιταλίας την περίοδο 1908 - 1911, και εντάχθηκε στο τότε Ελληνικό Βασιλικό Ναυτικό.

Η τότε κυβέρνηση του Κυριακούλη Μαυρομιχάλη δαπάνησε περισσότερες από 23.600.000 δρχ. για την απόκτησή του. Οι 8.000.000 προέρχονταν από το 20% της συνολικής κληρονομιάς Μεγάλου Ευεργέτη Γεωργίου Αβέρωφ, που παραχώρησε με τη διαθήκη του στο Ταμείο Εθνικού Στόλου το 1899, στην οποία όριζε ότι το ποσό αυτό διατίθεται για την ναυπήγηση μεγάλου πολεμικού πλοίου που θα φέρει τ’ όνομά του. Το υπόλοιπο ποσό για την προμήθειά του, καλύφθηκε από το Ταμείο Εθνικού Στόλου. Η Ελληνική Κυβέρνηση μάλιστα, πέτυχε ευνοϊκότερους όρους και τιμή αγοράς, έναντι άλλων ενδιαφερομένων.

Κατά την αρχική του διαμόρφωση, η καύσιμη ύλη του ήταν ο άνθρακας, η ενδεικτική ιπποδύναμη 19.000 ίπποι και η ταχύτητά του 23 κόμβοι. Το πλήρωμά του αποτελούσαν 670 άνδρες, είχε εκτόπισμα 10.118 τόνους και οι διαστάσεις του ήταν: μήκος 140,5 μ., πλάτος 21 μ., βύθισμα 7,5 μ. Τον οπλισμό του αποτελούσε μεγάλος αριθμός πυροβόλων διαφόρων διαμετρημάτων και τορπιλοσωλήνων.

Η καθέλκυση του πλοίου έγινε το Μάρτη του 1910 και παραλήφθηκε από την Ελλάδα ένα χρόνο μετά, ύστερα από τις προβλεπόμενες δοκιμές. Πρώτο του ταξίδι ήταν στην Αγγλία, όπου έλαβε μέρος στις εορτές στέψης του Βασιλιά Γεωργίου του Ε΄ και εφοδιάσθηκε με πυρομαχικά. Στις 1 του Σεπτέμβρη του 1911 κατέπλευσε στο Φάληρο, όπου τού επιφυλάχθηκε πρωτοφανής μεγαλειώδης υποδοχή από όλα τα πλωτά μέσα της περιοχής, που ήταν γεμάτα κόσμο.

Από τη στιγμή εκείνη το «Γεώργιος Αβέρωφ» ήταν το πιο σύγχρονο και το πιο ισχυρό πολεμικό πλοίο στην Ανατολική Μεσόγειο και ιδιαίτερα στο Αιγαίο.

Με την έναρξη των εχθροπραξιών των Βαλκανικών πολέμων τον Οκτώβριο του 1912, ο Ελληνικός στόλος κλήθηκε να πετύχει έναν ιδιαίτερα δύσκολο συνδυασμό στόχων: να εμποδίσει την έξοδο του οθωμανικού στόλου στο Αιγαίο, να αποκτήσει την κυριότητα των νησιών του βορειοανατολικού Αιγαίου, να εμποδίσει τη μεταφορά οθωμανικών στρατευμάτων και εφοδίων προς τα ηπειρωτικά μέτωπα των Βαλκανίων, καθώς και να προστατεύσει τις θαλάσσιες μεταφορές της Ελλάδας και των συμμάχων της. Η περίοδος εκείνη υπήρξε αναντίρρητα η πλέον ένδοξη για το θωρηκτό «Γεώργιος Αβέρωφ», που τέθηκε επικεφαλής του Στόλου του Αιγαίου υπό τον Ναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη και απέπλευσε προς τα Δαρδανέλια. Η νικηφόρα ναυμαχία της Έλλης, η κατάληψη του Αγίου Όρους, της Λήμνου και των άλλων νησιών του βορείου Αιγαίου (Θάσου, Σαμοθράκης, Ίμβρου, Τενέδου, Αγίου Ευστρατίου, Μυτιλήνης, Χίου) διέλυσε τις προσδοκίες του Σουλτάνου και της Υψηλής Πύλης για τον έλεγχο του Αιγαίου. Το «Γεώργιος Αβέρωφ» είχε γίνει για την Ελλάδα σύμβολο, ενώ για την Τουρκία «το διαβολοκάραβο» (σεϊτάν παπόρ).

Κατά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, οι υπηρεσίες του ήταν ελάχιστες, καθώς ο Τουρκικός Στόλος παρέμεινε κλεισμένος στα Δαρδανέλλια λόγω της ναυτικής υπεροχής των συμμάχων. Με το τέλος του πολέμου εισέπλευσε στην Κωνσταντινούπολη, όπου αποθεώθηκε από τον Ελληνικό πληθυσμό της περιοχής.

Κατά τις επιχειρήσεις στην Μικρά Ασία, η κύρια προσφορά του ήταν η μεταφορά στρατιωτών και η κάλυψη των αποβατικών επιχειρήσεων στην Ανατολική Θράκη.

Το 1925 το θωρηκτό αναβαθμίστηκε στα ναυπηγεία της Τουλόν της Γαλλίας, για να ανταποκρίνεται στις καινούργιες απαιτήσεις. Το 1928 όλες οι εργασίες είχαν αποπερατωθεί και το πλοίο ήταν και πάλι επιχειρησιακά έτοιμο. Εννιά χρόνια αργότερα (1937) βρέθηκε ξανά στην Αγγλία, αυτή τη φορά για την τελετή στέψης του βασιλιά Γεωργίου του ΣΤ΄.

Κατά την κήρυξη του Β΄ παγκοσμίου πολέμου, την μετέπειτα εισβολή και ραγδαία προέλαση των γερμανικών στρατευμάτων στην Ελλάδα τον Απρίλιο του 1941, το Γενικό Επιτελείο Ναυτικού σχεδίαζε να το βυθίσει, λόγω της παλαιότητάς του. Το πλήρωμά του τότε εξεγέρθηκε και με δική του πρωτοβουλία διέφυγε στην Αλεξάνδρεια. Το «Γεώργιος Αβέρωφ» ήταν ένα από τα λίγα Ελληνικά πλοία που κατάφεραν να φτάσουν σώα στην Αιγυπτιακή πόλη, αφού τα περισσότερα βυθίστηκαν από τις επιδρομές γερμανικών αεροπλάνων.

Στις 17 Οκτωβρίου του 1944, επικεφαλής για άλλη μια φορά του Στόλου, μετέφερε την τότε Ελληνική κυβέρνηση από την εξορία στην απελευθερωμένη Αθήνα, με πλοίαρχο τον μετέπειτα Υπουργό Εμπορικής Ναυτιλίας Σπυρίδωνα Μάτεση, ο οποίος υπήρξε και ο τελευταίος πλοίαρχος του θωρηκτού, το οποίο αποσύρθηκε το 1952 και μέχρι το 1984 ήταν αγκυροβολημένο στον Πόρο.

Το 1984 το Πολεμικό Ναυτικό αποφάσισε να το μετατρέψει σε πλωτό μουσείο και το μετέφερε στο Φάληρο. Εκεί βρίσκεται από τότε και τιμάει με την παρουσία του το Ελληνικό Ναυτικό και την ναυτική κληρονομιά της Ελλάδος.

Όσα πλοία του Πολεμικού Ναυτικού εισέρχονται στο λιμάνι του Φαλήρου τού αποδίδουν τιμές: Ο κυβερνήτης διατάζει το πλήρωμα από στάση προσοχής να κάνει κλίση κεφαλής προς το «Γεώργιος Αβέρωφ» και, με το σχετικό σφύριγμα του πλοίου στο οποίο επιβαίνουν, στρέφονται οι κεφαλές όλων στο θρυλικό θωρηκτό, ενώ οι αξιωματικοί το χαιρετούν στρατιωτικά.

Το 2003 βραβεύτηκε για τις υπηρεσίες που στην πατρίδα με το χρυσό μετάλλιο της Ακαδημίας Αθηνών.

Από τον Απρίλιο 2017 έγιναν στο «Γεώργιος Αβέρωφ» οι απαραίτητες εργασίες συντήρησης. Για το λόγο αυτό ταξίδεψε με τη βοήθεια ρυμουλκών από το Φάληρο έως τα ναυπηγείο Σκαραμαγκά. Τρεις μήνες μετά επέστρεψε στο Τροκαντερό, όπου συνεχίζονται εκεί οι εργασίες συντήρησης. Όταν περατωθούν, θα ανοίξει και πάλι τις πόρτες του στους επισκέπτες του.

Πρόσφατα διαβάσαμε ότι η τελευταία αυτή συντήρησή του αναθέρμανε το όνειρο να αποκτήσει πάλι τη δυνατότητα να ταξιδέψει σε νησιά του Αιγαίου τα οποία και απελευθέρωσε! Ποιος δεν θα συγκινηθεί όταν γίνει αυτό! Ποιος δεν θα ριγήσει όταν ξαναδεί τον δοξασμένο «γέροντα» του πολεμικού μας ναυτικού να βγαίνει υπερήφανος στο Αρχιπέλαγος!

Συμπληρωματικά ιστορικά στοιχεία στο άρθρο (2019):

Στις 5 Οκτωβρίου 2017 το θωρηκτό για το λιμάνι της Θεσσαλονίκης, για τους εορτασμούς της επετείου απελευθέρωσης της πόλης, του ΟΧΙ και της εορτής του αγίου Δημητρίου. Τότε, 26 Οκτωβρίου 2027, η πολεμική σημαία του τιμήθηκε με με τον Ανώτερο Ταξιάρχη του Τάγματος του Σωτήρος, από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας επί του πλοίου, που βρισκόταν στο λιμάνι της συμπρωτεύουσας.

Ο ναός του αγίου Νικολάου του θωρηκτού Αβέρωφ

«Τα χριστιανικά αισθήματα της τότε Ελληνικής κοινωνίας αλλά και οι προσωπικές πεποιθήσεις των αξιωματικών του Πολεμικού Ναυτικού και της ηγεσίας του, φρόντισαν ώστε στη ναυαρχίδα του Ελληνικού στόλου να υπάρχει εκκλησία επί του καταστρώματος, παρότι δεν προβλεπόταν από τα αρχικά σχέδια του πλοίου, τα οποία προσαρμόστηκαν κατόπιν σχετικής επιθυμίας και παραγγελίας του Πολεμικού Ναυτικού», περιγράφει ο αρχιμανδρίτης Ιουστίνος Μαρμαρινός, συνταγματάρχης - ιερέας του ΓΕΝ. Το εκκλησάκι έγινε στο σημείο που ήταν σχεδιασμένη η πυριτιδαποθήκη. Πρόκειται για το μοναδικό πολεμικό πλοίο με ναό και μάλιστα πάντα υπηρετούσε ιερέας.

Ο ναός του αγίου Νικολάου στο θωρηκτό επέδρασε ουσιαστικά στην ψυχολογία του πληρώματος και συνετέλεσε στην επιτυχία της αποστολής του. Καθ’ όλη τη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων, επέβαινε του πλοίου στρατιωτικός ιερέας ως κανονικό μέλος του πληρώματος, λειτουργούσε Κυριακές και γιορτές και εμψύχωνε το πλήρωμα τις δύσκολες στιγμές.

Στο μικρό αυτό ναό τελέσθηκαν και μυστήρια, όπως γάμοι και βαπτίσεις, ιδιαίτερα παιδιών ομογενών κατά τα ταξίδια του θωρηκτού στη βόρεια Αφρική.

Για κάποιους ο ναός του πλοίου και η προστασία του αγίου Νικολάου ήταν ο λόγος που το «Γεώργιος Αβέρωφ» δεν έχασε ούτε μία μάχη και δεν υπέστειλε ποτέ τη σημαία του από την ημέρα της καθέλκυσής του.

Αντιτορπιλικό «ΒΕΛΟΣ»

Το «Βέλος» είναι ένα από τα τέσσερα όμοια αντιτορπιλικά, που παραχωρήθηκαν στην Ελλάδα από τις ΗΠΑ κατά την περίοδο 1959-60. Κατά την διάρκεια εκπαιδευτικών ασκήσεων του ΝΑΤΟ το 1973, το πλοίο αποστάτησε υπό τον Αντιπλοίαρχο Νικόλαο Παππά και ζήτησε άσυλο στο Φιουμιτσίνο της Ιταλίας, ως μια εκδήλωση αντίδρασης προς τη στρατιωτική δικτατορία στην Ελλάδα. Ο Κυβερνήτης, 6 αξιωματικοί και 25 υπαξιωματικοί και ναύτες παρέμειναν στο εξωτερικό ως πολιτικοί φυγάδες. Η ενέργεια αυτή επέφερε μεγάλο πλήγμα στο εδώ στρατιωτικό καθεστώς. Όταν το 1974 εισέβαλαν οι Τούρκοι στην Κύπρο, το αντιτορπιλικό «Βέλος» έσπευσε να βοηθήσει στην άμυνα του νησιού.

Στις 26 Μαρτίου 1991 παροπλίσθηκε και το 1994 το Ελληνικό Πολεμικό Ναυτικό το ανακήρυξε σε μουσείο για τον αγώνα ενάντια στην δικτατορία και το πλοίο αγκυροβόλησε στον Πόρο. Τον Δεκέμβριο του 2000 μεταφέρθηκε στην Ναυτική βάση της Σαλαμίνας για επισκευή και ανάπλασή του σε επισκέψιμο ναυτικό μουσείο.

Από τον Ιούνιο του 2002 ευρίσκεται αγκυροβολημένο στο Πάρκο Ναυτικής Παράδοσης στο Παλαιό Φάληρο.

Τριήρης «ΟΛΥΜΠΙΑΣ»

Η τριήρης "ΟΛΥΜΠΙΑΣ"
(Φωτογραφία από το κατάστρωμα του "Βέλος")

Η τριήρης «Ολυμπιάς» παραγγέλθηκε για λογαριασμό του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού και το 1987 ολοκληρώθηκε η ναυπήγηση και καθέλκυσή της, σε ομοίωμα αρχαίας ελληνικής τριήρους και σύμφωνα με όλα τα αρχαιολογικά στοιχεία και τους νόμους της ναυπηγικής μηχανικής. Μετά τη ναυπήγηση αυτή, δόθηκε τέλος σε ορισμένες αντιρρήσεις και διαφωνίες, τόσο ως προς τις πραγματικές διαστάσεις, όσο και προς τη λειτουργικότητα που είχε αυτός ο τύπος σκάφους κατά την αρχαιότητα.

Στις δοκιμές που ακολούθησαν την καθέλκυση, οι επιδόσεις της «Ολυμπιάδος» ήταν αξιοθαύμαστες. Ανέπτυξε ταχύτητα εννέα κόμβων και έπλεε επί ώρες με 4-5 κόμβους και με το μισό αριθμό κωπηλατών, εκ περιτροπής.

Το μήκος της είναι 37 μέτρα, το πλάτος της 5,5, το βύθισμα 1,25, το εκτόπισμά της 70 τόνοι και το υλικό κατασκευής ξύλο (δρυς). Έχει δύο ιστούς, έναν μεγαλύτερο κι έναν μικρότερο, πάνω στους οποίους των φέρονται ισάριθμα τετράγωνα πανιά. Η κωπηλασία γίνεται από ίδιο αριθμό κωπηλατών, όπως και στην αρχαιότητα.

Tο «Ολυμπιάς» συμμετείχε σε πολλές πολιτιστικές δραστηριότητες. Ενδεικτικά αναφέρουμε:

- 1988: Ταξίδια σε νησιά του Αργοσαρωνικού, Θεσσαλονίκη και Αλεξανδρούπολη και συμμετοχή στις εκεί πολιτιστικές εκδηλώσεις.

- 1989 (Αύγουστος): Μεταφορά της ολυμπιακής φλόγας από την Ελευσίνα στο Φάληρο.

- 1993 Συμμετοχή στις εκδηλώσεις του εορτασμού των 2.500 ετών του δημοκρατικού πολιτεύματος στο Λονδίνο.

1994: Συμμετοχή σε εκδηλώσεις στην Κέρκυρα.

- 2004: Ύστερα από επισκευές, εργασίες συντήρησης και δοκιμές, παραδίδεται στο Δήμο Πειραιώς, όπου και συμμετείχε στη μεταφορά της Ολυμπιακής φλόγας (11 Αυγούστου). Ένα μήνα μετά παραδόθηκε στο Πολεμικό Ναυτικό.

- 2005: Το υψηλό κόστος συντήρησης, ο μεγάλος αριθμός πληρώματος που απαιτείται και η έλλειψη πρακτικού οφέλους για το Πολεμικό Ναυτικό, οδήγησαν στην απόφαση να τεθεί σε εκθεσιακή χρήση στο Τροκαντερό, δίπλα στο θωρηκτό «Γεώργιος Αβέρωφ», στο οποίο υπάγεται και οργανικά.